Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam phát biểu tại Hội nghị Tự chủ đại học năm 2022. Ảnh: LP

Theo Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) Nguyễn Kim Sơn, tự chủ đại học là con đường rất dài nhưng chúng ta đã đi được một chặng quan trọng. Từ đây, tự chủ đại học sẽ đi vào chiều sâu, hoàn thiện, chất lượng với đầy đủ sự phù hợp và tinh tế.

Trước một số ý kiến nói là giao quyền tự chủ, Bộ trưởng cho rằng, như vậy là chưa chính xác. Cần hiểu đúng bản chất của tự chủ đại học. Quyền quản lý Nhà nước không giao cho một cơ sở đào tạo, mà là công nhận quyền tự chủ của trường đại học. Quyền tự chủ như một thuộc tính của đại học, là yếu tố tất yếu cần có và phải có trong sự phát triển của giáo dục bậc cao.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, bây giờ không phải trao tự chủ mà là sự chuyển hóa quyền lực. Quyền lực ấy là tự thân của đại học. Linh hồn của quyền tự chủ đại học là chuyên môn, học thuật. Đó là giá đỡ của sự đổi mới và sáng tạo. Sự thay đổi cần hiểu đúng bản chất của nó. Không trao chuyển, mà là sự thừa nhận và khẳng định.

Tính đến 28/2/2022, cả hệ thống có 274 cơ sở giáo dục hoàn thành báo cáo tự đánh giá; 174 cơ sở giáo dục được tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục trong nước đánh giá ngoài và công nhận đạt tiêu chuẩn chất lượng giáo dục; 591 chương trình đào tạo hoàn thành tự đánh giá; 470 chương trình đào tạo được đánh giá ngoài, trong đó có 308 chương trình đào tạo được công nhận đạt tiêu chuẩn chất lượng.

Đến nay, cả nước có 154/170 cơ sở giáo dục đại học công lập đã thành lập hội đồng trường (HĐT) theo Luật số 34 và Nghị định 99 (đạt 90,6%). Việc thành lập HĐT tại các trường trực thuộc các bộ, ngành, địa phương đạt tỷ lệ 91,18%. Đại đa số các trường thực hiện tự chủ ở mức độ toàn diện và sâu rộng đều đã mang lại hiệu quả tích cực (trên 77%).

Về nhân lực, từ thời điểm được giao thí điểm tự chủ, các trường đã từng bước hình thành cơ cấu nhân lực phù hợp. Các trường có chính sách cạnh tranh, thu hút giảng viên giỏi chuyên môn và khả năng nghiên cứu khoa học. Tỷ lệ giảng viên trình độ tiến sĩ ngày một tăng, từ 25% năm 2018 lên trên 31% năm 2021.

Về tài chính, đến thời điểm hiện tại 32.76% trường đại học tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư (nhóm 1); 13.79% trường tự bảo đảm chi thường xuyên (nhóm 2).

Từ năm 2018 đến năm 2021, tổng thu của các cơ sở giáo dục đại học tự chủ đa phần tăng lên, tổng thu ngoài ngân sách Nhà nước cấp chi thường xuyên cũng tăng; thu nhập bình quân tăng 20,8% đối với giảng viên và 18,7% đối với cán bộ quản lý. Giảng viên thu nhập trên 200 triệu/năm tăng từ 19,4% lên 31,34%; thu nhập trên 300 triệu trở lên tăng từ 0,75% lên 5,97% sau 3 năm thực hiện tự chủ.

Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn phát biểu tại Hội nghị Tự chủ đại học 2022. Ảnh: LP

Tự chủ đại học tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy các trường đầu tư vào điều kiện bảo đảm và nâng cao chất lượng đào tạo để cạnh tranh trong tuyển sinh, thu hút sinh viên giỏi, hướng tới thực chất và phát triển bền vững.

Một số cơ sở giáo dục đại học đã gặt hái được thành công thông qua kết quả về xếp hạng đại học ở các tổ chức xếp hạng uy tín trên thế giới.

Năm 2022, Tổ chức Giáo dục Quacquarelli Symonds (QS) công bố bảng xếp hạng các trường đại học theo lĩnh vực. Ở lĩnh vực kỹ thuật và công nghệ, Việt Nam có 5 đại học được xếp hạng cao trong tốp 500 thế giới, ở lĩnh vực Kinh doanh và kinh tế theo bảng xếp hạng Times Higher Education, Việt Nam có hai đại diện; lĩnh vực khoa học xã hội, Việt Nam có 3 đại diện.

Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam cho biết, tự chủ đại học là quá trình cọ xát từ tư tưởng, nhận thức, đến thống nhất hành động, đã được đưa vào các nghị quyết của Trung ương, văn bản quy phạm pháp luật; tiếp tục vừa làm, vừa tổng kết, điều chỉnh, bổ sung, sửa đổi, thí điểm.

Quá trình tự chủ đại học không chỉ đúng về lý thuyết, mà kết quả thực tiễn tốt hơn. Không vì một số điểm còn chưa tốt, chưa phù hợp còn tâm tư mà quay lại bàn về chủ trương, đặt lại sự cần thiết của tự chủ đại học. Đây là lúc cần thống nhất hành động để tháo gỡ khó khăn trong thực hiện tự chủ đại học.

“Đổi mới giáo dục, trong đó có giáo dục đại học phải theo đúng xu thế quốc tế, nhưng phải phù hợp với điều kiện của Việt Nam, một nước đang phát triển thu nhập thấp, khác biệt về văn hóa, truyền thống, nhất là phải phù hợp với thể chế chính trị của đất nước. Việc thực hiện tự chủ đại học là con đường một chiều không quay lại được", Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam nhấn mạnh.

Toàn cảnh hội nghị. Ảnh: TT

Theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, số liệu từ các bảng xếp hạng quốc tế cho thấy, thứ hạng của giáo dục đại học Việt Nam từ vị trí 80-90 trên thế giới đã nâng lên vị trí 60-70. Từ chỗ không có trường đại học nào của Việt Nam được xếp hạng quốc tế, đến nay, tùy từng bảng xếp hạng, đã xuất hiện nhiều hơn các trường đại học của Việt Nam.

"Chúng ta đã đi đúng, làm tốt, nhưng vẫn cần phải cố gắng hơn nữa để bắt kịp và vượt các nước trong khu vực. Tự chủ, tự quản không phải là tự do, tự lo, không có quản lý Nhà nước. Các trường đại học tự chủ phải tuân thủ pháp luật, gắn với trách nhiệm giải trình. Đây cũng là xu thế chung các nước trên thế giới”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Phó Thủ tướng đề nghị phải làm rõ trách nhiệm của các trường như chưa kiểm định được. Bộ GDĐT rà soát không để công tác kiểm định là “nút thắt” trong thực hiện tự chủ đại học.

Bộ GDĐT phải làm việc với các bộ cấp trên trực tiếp của một số trường đại học, để làm rõ nguyên nhân, có giải pháp tháo gỡ cho những trường. Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu, kiến nghị đổi mới về nhân sự trong bộ máy tổ chức trường đại học để phát huy tối đa kinh nghiệm của những cán bộ lãnh đạo đã quá tuổi tham gia vào các cơ chế hội đồng.

Bên cạnh đó, cần phải có đổi mới đột phá trong nghiên cứu khoa học ở các trường đại học, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, trước hết tập trung vào những trường có năng lực, đồng thời tạo điều kiện cho giảng viên các trường khác cùng tham gia.