Lê Xuân Giang (người mặc quân phục), Chủ tịch HĐQT Công ty Liên kết Việt

Vậy bán hàng đa cấp có phải hình thức kinh doanh lừa đảo, cần dẹp bỏ hay là một loại hình kinh doanh hợp pháp đem lại nhiều nguồn lợi cho các bên tham gia?

Đa cấp là gì?

Bán hàng đa cấp là một phương thức phân phối hàng hóa thông qua mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau; hàng hóa được người tham gia tiếp thị trực tiếp cho người tiêu dùng; người tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng hoặc lợi ích kinh tế khác từ kết quả tiếp thị bán hàng của mình và của người tham gia cấp dưới trong mạng lưới do mình tổ chức.

Phương thức này xuất hiện đầu tiên ở Hoa Kỳ từ đầu thế kỷ 20, sau đó, nhờ tính hiệu quả, đã phát triển mạnh mẽ sang các quốc gia và khu vực khác ở trên thế giới. Hiện tại, bán hàng đa cấp được thừa nhận rộng rãi tại nhiều quốc gia trên thế giới (trên 170 quốc gia) và ghi nhận sự tăng trưởng tại các nước trên thế giới trong đó có cả những quốc gia phát triển như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc. 

Bán hàng đa cấp thâm nhập vào Việt Nam từ khoảng năm 1998 và đến 2005 được chính thức thừa nhận và điều chỉnh bởi Luật Cạnh tranh và Nghị định 110. 

Năm 2014, Chính phủ đã ban hành Nghị định 42 thay thế Nghị định 110 để bắt kịp với xu hướng phát triển của hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam.

Đến năm 2005, hoạt động kinh doanh này chính thức được công nhận và điều chỉnh trong Luật Cạnh tranh và Nghị định 110/2005/NĐ-CP về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp. 

Việc ra đời hệ thống văn bản điều chỉnh hoạt động này vào thời điểm đó được xem là một dấu mốc quan trọng đưa hình thức kinh doanh này vào quy củ hơn, hạn chế bớt tình trạng lợi dụng mô hình kinh doanh này để trục lợi.

Cho đến thời điểm này, Nhà nước cũng ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau để quản lý hoạt động kinh doanh này, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp và người tham gia bán hàng đa cấp theo đúng quy định của pháp luật

Kẽ hở nào để các công ty đa cấp vi phạm pháp luật?

Dù đã có cả một hành lang pháp lý quản lý loại hình kinh doanh đa cấp, thế nhưng, vẫn có một số Cty đa cấp sa lưới pháp luật để lại hậu quả nặng nề cho xã hội. Điển hình là Cty Liên Kết Việt... đã lừa đảo hàng chục ngàn người tham gia, thu lợi bất chính hàng ngàn tỷ đồng.

Theo luật sư Trần Trực, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, sở dĩ các Cty đa cấp hoạt động trên địa bàn Việt Nam có thể “lọt’’ qua các cơ quan quản lý Nhà nước để kinh doanh bất hợp pháp đó là về hình thức biểu hiện, các vi phạm liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp rất đa dạng như: Bán hàng đa cấp bất chính, lợi dụng mô hình bán hàng đa cấp để lừa đảo chiếm đoạt tài sản, kinh doanh theo phương thức đa cấp nhưng không đăng ký với cơ quan có thẩm quyền. Một số doanh nghiệp có đăng ký hoạt động nhưng triển khai hoạt động không đúng nội dung đăng ký, vi phạm các quy định về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp. Đặc biệt, loại hình lợi dụng mô hình kinh doanh đa cấp để huy động tài chính đang có xu hướng phát triển trở lại thông qua các loại hình dịch vụ mới như đào tạo, du lịch, quỹ từ thiện, câu lạc bộ chăm sóc sức khỏe, trung tâm hỗ trợ người nghèo, các trò chơi trực tuyến (game), bất động sản…

Trong khi đó, những vi phạm trong hoạt động bán hàng đa cấp có xu hướng mở rộng về địa bàn các tỉnh vùng núi, vùng sâu, vùng xa và các vùng nông thôn, gây nên những bất ổn, xáo trộn trong đời sống nhân dân nói chung và từng gia đình nói riêng.

“Chưa kể, những Cty kinh doanh đa cấp bất chính hay lợi dụng  có xu hướng nhắm đến các đối tượng có nhận thức hạn chế, thu thập thấp nhưng có mong muốn làm giàu nhanh, trong đó có một bộ phận không nhỏ là nông dân, sinh viên’, luật sư Trực nói.

Nguyên nhân người tham gia bán hàng sa bẫy vào các mánh lới của các Cty kinh doanh đa cấp, ông Phan Đức Quế, Trưởng phòng Điều tra Xử lý Cạnh tranh, Cục Quản lý Cạnh tranh (QLCT), Bộ Công thương cho rằng, do hình thức bán hàng này thông qua truyền miệng nên rất khó kiểm soát thông tin do các doanh nghiệp và người tham gia đưa ra. Do đó, các doanh nghiệp cũng như những người tham gia thường cung cấp thông tin sai lệch về công dụng của sản phẩm, về lợi ích khi tham gia mạng lưới để dụ dỗ, lôi kéo người khác tham gia vào hệ thống nhằm mục đích trục lợi.

Cty Liên Kết Việt đã lừa trên 60.000 người chiếm đoạt số tiền gần 1.900 tỷ đồng

Bên cạnh đó, đây là cách thức kiếm tiền rất nhanh nhờ huy động từ rất nhiều người. Do đó, các đối tượng vi phạm dù biết hoạt động của mình là bất hợp pháp nhưng vẫn cố tình thực hiện để trục lợi. 

Bên cạnh các sai phạm của các doanh nghiệp, bản thân các nhà phân phối vì hám lợi, muốn kiếm tiền nhanh nên đã thực hiện những hành vi lôi kéo người khác tham gia vào hệ thống mà không cần quan tâm đến việc họ có bán được hàng hóa hay không, vi phạm các quy định của pháp luật quản lý hoạt động bán hàng đa cấp.

Tính đến tháng 2/2016, Cục QLCTđã cấp Giấy chứng nhận hoạt động bán hàng đa cấp cho 67 doanh nghiệp trên phạm vi toàn quốc. Trong đó, 1 doanh nghiệp đã chấm dứt hoạt động và 1 doanh nghiệp đang làm thủ tục chấm dứt hoạt động. Trên thực tế hiện nay còn 65 doanh nghiệp đang hoạt động bán hàng đa cấp.

Ngoài ra, nhiều người dân không có kiến thức về hoạt động bán hàng đa cấp, không phân biệt được đâu là bán hàng đa cấp chân chính, đâu là bán hàng đa cấp bất chính, nhưng vì hám lợi, mong muốn kiếm tiền nhanh chóng nên dễ dàng bị dụ dỗ. 

Thậm chí, nhiều người mặc dù biết các mô hình này là bất chính nhưng vì lợi nhuận họ vẫn tham gia.

 “Bản chất của vụ việc Liên Kết Việt là lợi dụng phương thức kinh doanh đa cấp để lừa đảo. Đây không còn là vi phạm hành chính nữa mà là vi phạm hình sự. Chính vì vậy, trong quá trình kiểm tra Cty Liên Kết Việt, do có những giới hạn nhất định về mặt quyền hạn nên Cục QLCT đã phối hợp với C46 Bộ Công an làm việc với Công ty Liên Kết Việt. Với quyền hạn điều tra được pháp luật cho phép, cơ quan công an sẽ có điều kiện bóc tách những hành vi có tính chất hình sự của Công ty Liên Kết Việt’, ông Quế khẳng định.

Một buổi thuyết trình của nhân viên bán hàng đa cấp. Ảnh chụp qua màn hình VTV

Để lập lại trật tự và siết chặt lại hình bán hàng đa cấp, các cơ quan quản lý cần tiếp tục rà soát các văn bản quy phạm pháp luật và kiến nghị sửa đổi, bổ sung các điều, khoản không còn phù hợp với thực tế hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp theo hướng siết chặt hơn nữa hoạt động này, nâng cao điều kiện hoạt động của các doanh nghiệp trong lĩnh vực này và tăng mức phạt đối với các hành vi vi phạm.

Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra giám sát đối với hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp và người tham gia. Do doanh nghiệp bán hàng đa cấp đăng ký ở một địa phương nhưng có thể tổ chức hoạt động trên phạm vi cả nước sau khi có thông báo với các cơ quan quản lý địa phương, do đó cần phát huy hơn nữa vai trò và trách nhiệm của các cơ quan quản lý tại các địa phương, cụ thể là sở công thương, sở y tế, cục thuế, chi cục thuế, lực lượng quản lý thị trường, công an…để giám chặt chẽ hơn nữa hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp và người tham gia bán hàng đa cấp.

UBND các tỉnh, TP trực thuộc TƯ cần tăng cường thắt chặt quản lý đối với hoạt động bán hàng đa cấp nhằm hạn chế tối đa thiệt hại cho người dân cũng như ổn định tình hình trên từng địa bàn nói riêng và trên địa bàn toàn quốc nói chung.

 Trà Vân