(Thanh tra) - Giữa những triền đồi xanh bạt ngàn của Tân Uyên, Sìn Hồ, Mường Tè…, cây mắc-ca đang trở thành biểu tượng của khát vọng đổi đời ở vùng cao Lai Châu.
Từ một mô hình thử nghiệm nhỏ lẻ, mắc-ca đã mở ra lối thoát nghèo, giúp hàng nghìn hộ dân có thu nhập ổn định, xây dựng sinh kế bền vững và tự tin bước vào nền kinh tế thị trường. Với tầm nhìn chiến lược và sự đồng hành chính sách, Lai Châu đang hướng tới mục tiêu trở thành "thủ phủ mắc-ca" của cả nước.
Những triền đồi chè và mắc-ca xanh bạt ngàn ở xã Tân Uyên (tỉnh Lai Châu) đang bước vào mùa thu hoạch. Nắng trải đều trên những chùm quả tròn căng, như soi sáng niềm vui lao động của bà con vùng cao, những người đã gắn cả thanh xuân với đất đai, mưa nắng. Ít ai ngờ rằng, từ một vùng đất nghèo, nơi chỉ quen với cây lúa, cây ngô, Tân Uyên đã tạo nên bước đột phá kinh tế nhờ lựa chọn dũng cảm: đưa cây mắc-ca trở thành cây trồng chủ lực, mở ra hành trình thoát nghèo và làm giàu bền vững.
Ẩn sau vẻ đẹp bình dị của đồi mắc-ca là câu chuyện chuyển mình mạnh mẽ về tư duy làm kinh tế, câu chuyện của khát vọng đổi đời ngay trên mảnh đất quê hương, không trông chờ, không ỷ lại.
Năm 2012, ông Nguyễn Xuân Cát, một cựu chiến binh tại xã Tân Uyên, đã mạnh dạn đưa giống mắc-ca về trồng thử nghiệm trên 1ha chè của gia đình. Quyết định lúc bấy giờ bị xem là "liều lĩnh", bởi chưa nhiều người tin rằng cây mắc-ca có thể sống trên vùng núi khắc nghiệt.
Mắc-ca là cây công nghiệp lâu năm, có thể sinh trưởng hàng trăm năm và bắt đầu cho thu hoạch ổn định sau 5 - 6 năm trồng. Năng suất bình quân ước đạt khoảng 1,5 tấn quả tươi/ha/năm, với nhu cầu thị trường lớn nên giá trị kinh tế mang lại cho người trồng rất hấp dẫn.
Theo tính toán, thu nhập từ mắc-ca có thể đạt 120 - 130 triệu đồng/ha/năm, trở thành hướng đi hiệu quả giúp người dân Lai Châu thoát nghèo, xây dựng sinh kế bền vững và tiến tới làm giàu trên chính mảnh đất quê hương.
Ba năm sau, những lứa quả đầu tiên mang về hơn 40 triệu đồng, con số khiến cả bản làng bất ngờ. Thấy hiệu quả rõ rệt, ông Cát thành lập Hợp tác xã Hội Cựu thanh niên xung phong Tân Uyên, đứng ra bao tiêu sản phẩm và hướng dẫn kỹ thuật cho bà con.
Đến nay, hợp tác xã đã mở rộng lên 15ha, cho sản lượng 15 - 20 tấn quả tươi mỗi vụ, chưa kể hàng chục tấn thu mua từ hàng nghìn hộ dân trong khu vực. Mắc-ca đã trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi sinh kế của cả cộng đồng.
Từ mô hình tiên phong ấy, sự lan tỏa tích cực xuất hiện khắp các bản làng. Chị Phạm Thị Huệ cho biết, trước đây gia đình chị chỉ trông vào cây lúa nên thu nhập bấp bênh, nhiều năm thiếu ăn giáp hạt. Sau khi trồng 4.000m² mắc-ca, mỗi năm thu 1 - 2 tấn quả, mang về nguồn thu ổn định, con cái được đi học đầy đủ. Còn chị Lò Thị Nếp, người dân tộc Thái, bày tỏ niềm hy vọng: "Chỉ vài mùa nữa, gia đình tôi sẽ có thu nhập từ mắc-ca. Cây này cho mình cơ hội thoát nghèo thực sự".
Mắc-ca là cây công nghiệp lâu năm, bắt đầu cho thu quả sau 5–6 năm trồng. Năng suất bình quân đạt 1,5 tấn quả tươi/ha/năm, với mức thu nhập 120 - 130 triệu đồng/ha/năm. Đây là con số đáng mơ ước tại miền núi.
Không chỉ tạo "tiền tươi, thóc thật", mắc-ca còn giúp trồng xen với chè, giảm xói mòn, giữ nước, cải thiện độ phì nhiêu của đất; bảo vệ rừng, giữ hệ sinh thái bền vững; tạo vùng chuyên canh tập trung, xây dựng chuỗi giá trị nông sản, thúc đẩy chế biến sâu và xuất khẩu..
Cùng với các mô hình nông hộ, sự tham gia của doanh nghiệp đã thổi luồng gió mới vào ngành mắc-ca Lai Châu. Công ty Mắc-ca Trường Giang do chị Lù Thị Bang, người con của Lai Châu, làm chủ đã đầu tư trồng 10ha trong giai đoạn đầu, tạo việc làm và thu nhập cho 100 hộ người Thái, Dao, Mông.Câu chuyện của chị Bang chứng minh mắc-ca không chỉ là cây thoát nghèo, mà là nền tảng hình thành chuỗi liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ, nơi nông dân trở thành đối tác của doanh nghiệp.
Để nâng giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường tiêu thụ, Sở Công Thương tỉnh Lai Châu đang hỗ trợ các hợp tác xã và doanh nghiệp xây dựng thương hiệu, thiết kế tem nhãn, mã vạch truy xuất nguồn gốc, đẩy mạnh xúc tiến thương mại; đồng thời đưa sản phẩm tham gia chương trình OCOP đạt hạng 3 sao, 4 sao và kết nối phân phối trên các sàn thương mại điện tử, mở ra hướng tiếp cận thị trường hiện đại.
Cùng đó, Sở Nông nghiệp và Môi trường tập trung quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung, chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc, bảo quản và chế biến sâu, bảo đảm phát triển mắc-ca bền vững, không đánh đổi môi trường và hệ sinh thái. Chính quyền tỉnh cam kết phát triển mắc-ca gắn với mục tiêu bảo vệ rừng, tận dụng hiệu quả quỹ đất hoang hóa, bạc màu, tạo sinh kế ổn định và lâu dài cho người dân vùng cao.
Theo quy hoạch, từ nay đến năm 2030, Lai Châu sẽ trồng mới 35.000ha mắc-ca; giai đoạn 2031 - 2050 tiếp tục mở rộng thêm 20.000ha, phấn đấu xây dựng Lai Châu trở thành "thủ phủ mắc-ca" của cả nước.
Nếu trước đây bà con vùng cao chỉ trông vào cây lúa, cây ngô và sự hỗ trợ của Nhà nước, thì nay họ đã chủ động tìm con đường phát triển kinh tế từ chính đôi tay, khối óc của mình. Mắc-ca không chỉ mang lại tiền, mà mang lại niềm tin vào tương lai.
Cây mắc-ca đã trở thành biểu tượng của chuyển đổi tư duy sản xuất nông nghiệp, khát vọng làm giàu, và những bước đi chiến lược để kinh tế vùng cao bắt nhịp thị trường. Khi nông dân, doanh nghiệp và chính quyền cùng chung mục tiêu, một Lai Châu giàu mạnh và bền vững không còn là giấc mơ xa vời.
"Không còn cảnh lo cái ăn từng bữa. Giờ chúng tôi tự tin làm kinh tế, dám nghĩ lớn và dám làm", ông Nguyễn Xuân Cát chia sẻ.
Những triền đồi mắc-ca hôm nay không chỉ xanh màu lá, mà xanh cả tương lai của hàng vạn người dân miền núi phía Bắc, mở ra một kỷ nguyên phát triển sinh kế mới cho Lai Châu trên hành trình trở thành thủ phủ mắc-ca của Việt Nam.
