Toàn cảnh hội thảo công bố báo cáo nghiên cứu hệ thống đăng ký hộ khẩu ở Việt Nam. Ảnh: TN

Người tạm trú gặp phải phân biệt đối xử

Khảo sát được thực hiện tại 5 tỉnh, thành (Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Đắk Nông, Bình Dương) cho thấy, có 5,8 triệu người không có hộ khẩu, trong đó hầu hết là tạm trú dài hạn (1 năm trở lên) với 60% cư dân ở Bình Dương, 13% tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh là 22%. Ngoài thiệt thòi hơn trong tiếp cận dịch vụ giáo dục, y tế, xin việc làm, người tạm trú còn chịu thiệt khi phải đóng tiền điện cao hơn.

Gần 60% người dân tại địa bàn khảo sát nhận thấy quy định về hộ khẩu góp phần làm tăng tiêu cực, tham nhũng. Nhiều người đã than phiền về những chi phí không chính thức liên quan đến hộ khẩu (từ 2 triệu đồng trở lên), trong đó có 2,2% người tạm trú thừa nhận từng phải “lót tay” khi đăng ký hộ khẩu. Trong khi đó, đến nay vẫn có 53% người tạm trú muốn được chuyển sang đăng ký thường trú, nhưng điều này không dễ.

Đáng quan tâm, người tạm trú gặp phải phân biệt đối xử trong việc làm ở khu vực công nhưng không gặp phải trong khu vực tư. Tuy nhiên, từ năm 2012 đến nay, không có sự khác biệt về tiền lương giữa người có hộ khẩu và không có hộ khẩu.

Tại Hà Nội, Đà Nẵng và TP Hồ Chí Minh đều yêu cầu hộ khẩu bắt buộc với công chức thông thường nhưng miễn yêu cầu này với trường hợp đặc biệt như thủ khoa, thạc sĩ, tiến sĩ loại giỏi. “Đây là một rào cản cho những người không có hộ khẩu thành phố muốn xin việc ở thành phố”, ông Vũ Hoàng Linh, chuyên gia kinh tế Ngân hàng Thế giới cho biết.

Cắt rào cản của hộ khẩu

Thực tế, đã có thay đổi gần đây trong Luật Hộ tịch tạo điều kiện thuận tiện cho người tạm trú. Theo đó, từ năm 2016, người dân có thể đăng ký kết hôn, đăng ký khai sinh tại nơi đang cư trú, chứ không bắt buộc phải quay về nơi đăng ký thường trú như trước. Nhưng với các chuyên gia và người dân, vẫn cần những cải cách để đảm bảo sự bình đẳng cơ hội cho tất cả người dân Việt Nam.

Ông Achim Fock, quyền Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam nhấn mạnh, cần có các cải cách hơn nữa để đảm bảo người tạm trú có khả năng tiếp cận trường học, chăm sóc y tế và việc làm ở khu vực công như những người khác.

Theo đó, phải giảm các rào cản để có hộ khẩu trường trú như rút ngắn thời gian yêu cầu cư trú tối thiểu, hạn chế các quy định mà chính quyền TP có thể đặt ra cho người đăng ký hộ khẩu. Điều này sẽ khuyến khích người dân di cư tới các TP và sẽ đóng góp cho tăng trưởng kinh tế cũng như chuyển đổi cơ cấu của Việt Nam.

Còn ông Đặng Nguyên Anh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhận thấy, hệ thống đăng ký hộ khẩu không còn phù hợp trong điều hành và quản lý xã hội Việt Nam vốn đang trải qua những thay đổi lớn theo định hướng đổi mới và hội nhập quốc tế. Vì vậy, hệ thống này cần được thay thế bởi một công cụ hiện đại và khoa học hơn, qua đó tạo điều kiện dễ dàng và hòa nhập hơn cho cuộc sống người dân.

Thảo Nguyên