(Thanh tra) - Công tác bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp là sự kiện chính trị trọng đại của đất nước, thể hiện quyền làm chủ của Nhân dân. Trong tiến trình đó, Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam giữ vai trò đặc biệt quan trọng, được Hiến pháp và pháp luật quy định rõ ràng về quyền hạn, trách nhiệm, bảo đảm để cuộc bầu cử được tổ chức dân chủ, đúng pháp luật, thực chất và hiệu quả.
Cơ sở pháp lý xác định vai trò của MTTQ Việt Nam
Quyền và trách nhiệm của MTTQ Việt Nam trong công tác bầu cử được quy định tại Hiến pháp năm 2013; Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2025); Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2025) cùng các nghị quyết, thông tri, hướng dẫn có liên quan.
Theo Luật Bầu cử, MTTQ Việt Nam có trách nhiệm tổ chức hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử; tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử; phối hợp tổ chức hội nghị cử tri, các cuộc tiếp xúc cử tri; tuyên truyền, vận động cử tri thực hiện pháp luật về bầu cử; tham gia giám sát toàn bộ quá trình bầu cử.
MTTQ Việt Nam các cấp tham gia đầy đủ vào các tổ chức phụ trách bầu cử ở địa phương, gồm Ủy ban bầu cử các cấp, Ban bầu cử và Tổ bầu cử. Việc thành lập các tổ chức này được thực hiện trên cơ sở thống nhất giữa Ủy ban nhân dân, Thường trực Hội đồng nhân dân và Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cùng cấp.
Trong thực tiễn tổ chức các cuộc bầu cử, đại diện Ủy ban MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội luôn là thành phần quan trọng trong các tổ chức phụ trách bầu cử, góp phần bảo đảm tính đại diện, khách quan, công khai, minh bạch của quá trình bầu cử ở cơ sở.
Tổ chức hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử
Một trong những nhiệm vụ trung tâm của MTTQ Việt Nam trong bầu cử là tổ chức và chủ trì ba vòng hội nghị hiệp thương theo quy định của Luật Bầu cử. Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp chủ động phối hợp với Thường trực Hội đồng nhân dân, Ủy ban bầu cử cùng cấp thực hiện đầy đủ các bước hiệp thương, bảo đảm đúng quy trình, thời gian, cơ cấu, thành phần và số lượng người ứng cử.
Danh sách giới thiệu người ứng cử phải bảo đảm số dư theo quy định; đồng thời căn cứ kết quả lấy ý kiến cử tri nơi công tác, nơi cư trú. Trường hợp người ứng cử không đạt trên 50% tín nhiệm của cử tri nơi cư trú thì không đưa vào danh sách hiệp thương lần ba, trừ trường hợp đặc biệt cần báo cáo, giải trình rõ để hội nghị hiệp thương xem xét, quyết định.
MTTQ Việt Nam phối hợp với chính quyền và các cơ quan liên quan tổ chức hội nghị cử tri nơi công tác và nơi cư trú để lấy ý kiến nhận xét, tín nhiệm đối với người ứng cử.
Đối với hội nghị cử tri nơi công tác, cơ quan, tổ chức nơi người ứng cử làm việc có trách nhiệm triệu tập và chủ trì. Trường hợp không đạt tín nhiệm, cơ quan, đơn vị phải kịp thời giới thiệu nhân sự khác hoặc báo cáo để điều chỉnh cơ cấu.
Đối với hội nghị cử tri nơi cư trú, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã phối hợp với Ủy ban nhân dân cùng cấp tổ chức, bảo đảm đúng thành phần, số lượng, công khai thông tin về người ứng cử, thời gian, địa điểm tổ chức. Trong trường hợp bất khả kháng do thiên tai, dịch bệnh, có thể tổ chức hội nghị trực tuyến hoặc lấy ý kiến bằng phiếu theo hướng dẫn.
Tổ chức và hướng dẫn vận động bầu cử
MTTQ Việt Nam giữ vai trò chủ trì trong tổ chức các hội nghị tiếp xúc cử tri để người ứng cử vận động bầu cử. Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp tỉnh chủ trì các hội nghị tiếp xúc cử tri đối với người ứng cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân cấp tỉnh; cấp xã chủ trì đối với người ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân cấp mình.
Các hội nghị tiếp xúc cử tri được tổ chức trực tiếp hoặc trực tuyến, bảo đảm an toàn thông tin, an ninh mạng và đúng quy định pháp luật. Số cuộc tiếp xúc cử tri được tổ chức theo quy định tối thiểu, tạo điều kiện để cử tri trực tiếp trao đổi, đánh giá chương trình hành động của người ứng cử.
Sau các hội nghị tiếp xúc cử tri, MTTQ Việt Nam các cấp có trách nhiệm tổng hợp, báo cáo đầy đủ ý kiến, kiến nghị của cử tri theo quy định.
Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp phối hợp với chính quyền, các tổ chức thành viên, cơ quan báo chí, truyền thông đẩy mạnh tuyên truyền về ý nghĩa, tầm quan trọng của cuộc bầu cử; tiêu chuẩn đại biểu; quyền và nghĩa vụ của cử tri.
Công tác tuyên truyền được triển khai đa dạng, linh hoạt, liên tục trước, trong và sau bầu cử, thông qua hệ thống thông tin cơ sở, báo chí, mạng xã hội chính thống, ứng dụng công nghệ số, kết hợp tuyên truyền trực tiếp tại cộng đồng dân cư. Qua đó, góp phần nâng cao nhận thức, tạo sự đồng thuận xã hội và đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, xuyên tạc về bầu cử.
Tiếp công dân, xử lý đơn thư liên quan - giám sát toàn bộ quá trình bầu cử
MTTQ Việt Nam các cấp có trách nhiệm tổ chức tiếp công dân, xử lý và tham gia giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh liên quan đến bầu cử và người ứng cử theo quy định của pháp luật.
Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp thực hiện giám sát việc tiếp công dân, xử lý đơn thư của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền; thực hiện chế độ báo cáo đầy đủ, kịp thời, góp phần bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và sự nghiêm minh của pháp luật.
Giám sát bầu cử là chức năng quan trọng của MTTQ Việt Nam. Nội dung giám sát tập trung vào việc thành lập và hoạt động của các tổ chức phụ trách bầu cử; quy trình giới thiệu người ứng cử; việc lấy ý kiến cử tri; lập, niêm yết danh sách cử tri, danh sách người ứng cử; công tác tuyên truyền, vận động bầu cử; trình tự bỏ phiếu, kiểm phiếu và giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Thông qua giám sát, MTTQ Việt Nam kịp thời phát hiện, kiến nghị xử lý các vi phạm, góp phần bảo đảm cuộc bầu cử diễn ra dân chủ, đúng pháp luật, an toàn và thành công.
Để thực hiện tốt vai trò trong công tác bầu cử, Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp cần nắm vững các quy định pháp luật, chủ động xây dựng kế hoạch triển khai chi tiết; tăng cường phối hợp với các cơ quan, tổ chức liên quan; thực hiện nghiêm chế độ thông tin, báo cáo theo đúng thời hạn quy định.
Với vai trò là trung tâm khối đại đoàn kết toàn dân tộc, MTTQ Việt Nam tiếp tục khẳng định vị trí, trách nhiệm trong việc bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân, góp phần tổ chức thành công cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031.
