(Thanh tra) - Đất đai tiếp tục là lĩnh vực phát sinh nhiều vụ việc nhất ở Đồng Nai, chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số kiến nghị, phản ánh và khiếu nại. Trong bối cảnh tỉnh triển khai hàng loạt dự án hạ tầng trọng điểm và hệ thống thanh tra được tổ chức lại theo mô hình mới, cách tiếp cận đối với thanh tra đất đai đang chuyển sang hướng tập trung, chủ động và dựa trên dữ liệu hơn, nhằm giảm rủi ro và tăng tính minh bạch.
Báo cáo của Thanh tra Đồng Nai chỉ ra, trong năm qua, đất đai vẫn là lĩnh vực nhạy cảm, phức tạp và chiếm tỷ trọng lớn nhất trong các vụ việc phát sinh ở Đồng Nai. Chỉ tính riêng trong 9 tháng đầu năm 2025: trong tổng số 3.553 vụ kiến nghị, phản ánh, phần lớn liên quan trực tiếp đến đất đai, từ bồi thường, thu hồi đất đến vướng mắc cấp giấy chứng nhận. Đây là con số cho thấy đất đai tiếp tục là “điểm nóng” lớn nhất trong công tác tiếp dân của tỉnh.
Dữ liệu thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành trong cùng kỳ cũng phản ánh xu hướng tương tự. Trong 52 cuộc thanh tra hành chính đã triển khai, 48 kết luận được ban hành với nhiều vi phạm tài chính liên quan đất đai. Trong khi đó, 264 cuộc thanh tra, kiểm tra chuyên ngành cũng ghi nhận vi phạm nổi bật ở nhóm tài nguyên, môi trường, xây dựng, công thương, những lĩnh vực có mối quan hệ chặt chẽ với đất đai và dự án.
Tháng 10/2025, Thanh tra tỉnh đã công bố 4 kết luận lớn, và toàn bộ đều liên quan đến đất đai: Dự án Khu dân cư theo quy hoạch tại xã An Phước (Công ty TNHH Xây dựng Nông nghiệp Thái Thành Tài làm chủ đầu tư); Dự án Khu dân cư xã Tân An (Công ty Cổ phần Nông sản Đông Việt); Dự án Nhà máy Thủy điện Thống Nhất (Công ty Cổ phần Thái Tuyên); Dự án Khu phố Thương mại và dân cư xã Thành Tâm (Công ty HHP). Điều này phản ánh rủi ro mang tính hệ thống, không phải hiện tượng đơn lẻ.
Có thể dễ dàng nhận ra áp lực lớn của nhóm vụ việc đất đai. Tuy vậy, những con số này chỉ phản ánh một giai đoạn quá độ, thời điểm Đồng Nai đồng loạt triển khai nhiều dự án trọng điểm, đặc biệt là cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu, các tuyến kết nối và Cảng Hàng không quốc tế Long Thành. Thu hồi đất diễn ra nhanh, khối lượng lớn và đồng thời ở nhiều địa bàn, khiến số vụ việc phát sinh tăng là điều khó tránh.
Nhận diện 4 nhóm rủi ro đất đai lớn Đồng Nai cần ưu tiên
Dựa trên số liệu thanh tra của gần 1 năm qua có thể tạm xác định có 4 nhóm rủi ro chủ đạo:
Rủi ro từ các dự án chậm tiến độ, kéo dài nhiều năm. Nhiều dự án đã giao đất nhưng chậm triển khai, dẫn đến đất bỏ hoang, quy hoạch treo, ảnh hưởng quyền lợi người dân và phát sinh khiếu kiện. Đây cũng là nơi dễ xảy ra sai phạm nghĩa vụ tài chính và thất thoát.
Rủi ro trong công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng. Nhóm này chiếm tỷ lệ đơn thư lớn nhất. Nguyên nhân chủ yếu gồm: Giá bồi thường chưa phù hợp, áp dụng quy hoạch chưa đồng bộ, thiếu thông tin và chậm chi trả. Khi dây chuyền dự án bị nghẽn, người dân phản ứng, đơn thư leo thang.
Rủi ro từ giao đất, cho thuê đất, thay đổi mục đích sử dụng đất. Nhiều vụ việc trước đây bị chuyển điều tra hoặc kiến nghị xử lý liên quan đến nhóm này: định giá chưa sát thực tế, xác định nghĩa vụ tài chính chưa đúng, tham mưu thiếu căn cứ hoặc bỏ sót quy định.
Rủi ro từ thủ tục hành chính đất đai, cấp giấy chứng nhận. Số lượng đơn phản ánh lớn cho thấy quy trình cấp giấy, điều chỉnh hồ sơ, biến động đất đai vẫn còn tình trạng tồn đọng; đồng thời sự chênh lệch năng lực số giữa các phường, xã khiến dữ liệu không đồng bộ.
Thanh tra nhiệm kỳ mới: Cách làm phải khác, tinh gọn, tập trung và dựa trên dữ liệu
Những thay đổi trong cách thanh tra đất đai của Đồng Nai nhiệm kỳ mới không phải là suy đoán, mà xuất phát từ chính những điều chỉnh lớn về thể chế và mô hình tổ chức vừa được triển khai. Luật Thanh tra 2022 có hiệu lực, cùng với chủ trương sắp xếp đơn vị hành chính từ ngày 1/7/2025, đã đưa Đồng Nai vào mô hình thanh tra tập trung, không còn phân tán ở các huyện và các sở như trước đây. Khi hệ thống chỉ còn một đầu mối duy nhất, việc tổ chức thanh tra đất đai tất yếu đi theo hướng thống nhất và đồng bộ hơn, trách nhiệm từng khâu vì thế cũng được xác định rõ ràng hơn.
Cùng với đó, bối cảnh tỉnh đang thực hiện nhiều dự án hạ tầng quy mô lớn, từ cao tốc Biên Hòa – Vũng Tàu, Dầu Giây – Tân Phú, Tân Phú – Bảo Lộc, mở rộng cao tốc TPHCM – Long Thành… đến Cảng Hàng không quốc tế Long Thành – khiến công tác giải phóng mặt bằng và bồi thường không thể chỉ chờ đến khi phát sinh tranh chấp mới vào cuộc. Việc Thanh tra tỉnh tham gia giám sát ngay từ sớm, theo dõi tiến độ thu hồi đất, chi trả, tái định cư hay xử lý vướng mắc trong thực tế triển khai không chỉ phù hợp yêu cầu nhiệm vụ, mà còn bám sát cơ chế phối hợp giữa các sở, ngành và Ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng của tỉnh.
Một điểm quan trọng khác là định hướng “thanh tra theo rủi ro” đã được thể chế hóa trong Kế hoạch 1505/KH-TTCP của Thanh tra Chính phủ về thanh tra các dự án khó khăn, vướng mắc, chậm tiến độ. Rà soát 74 dự án của Đồng Nai theo kế hoạch này cho thấy phương pháp mới không còn dựa trên địa bàn hay cấp hành chính, mà dựa trên mức độ rủi ro và tác động của từng dự án. Đây cũng là cách tiếp cận phù hợp khi bộ máy thanh tra được tổ chức lại theo hướng tinh gọn, hiệu quả.
Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ của Đồng Nai, dữ liệu đất đai, quy hoạch, bồi thường và tiến độ dự án ngày càng được số hóa, cập nhật theo thời gian thực. Khi các hệ thống này được vận hành ổn định, việc sử dụng dữ liệu để kiểm tra, đối chiếu, phát hiện bất thường sẽ giúp giảm đáng kể tranh chấp và khiếu kiện, bởi người dân có thể tiếp cận thông tin minh bạch, còn cơ quan Nhà nước có cơ sở đầy đủ để giải quyết ngay từ đầu.
Những yếu tố trên tạo nên nền tảng để nhận định rằng, phương thức thanh tra đất đai của Đồng Nai trong nhiệm kỳ mới sẽ thay đổi theo hướng tập trung hơn, chủ động hơn và dựa nhiều hơn vào dữ liệu số.
