Người Thái ở Mường Lèo đánh bắt cá trên suối Púng Hon

Đến huyện Sông Mã rồi mà không lên thượng nguồn của sông ở Sốp Cộp thì phí chuyến phiêu du vùng nam của Tây Bắc. Từ Trung tâm thị trấn Sốp Cộp, vượt hơn 70 km đường rừng, đi ngược theo một dòng suối nhỏ, băng qua cả chục con dốc dựng đứng thì vùng đất Mường Lèo huyền bí với những ngôi nhà sàn gỗ cao to lừng lững đã hiện ra trước mắt.

Khi con suối Púng Hon được hợp lưu với nhiều con suối nhỏ khác chảy đến huyện sông Mã thì đã thành một dòng sông chững chạc gắn liền với nghề bè luồng trôi sông.

Huyền thoại của dòng Púng Hon và sự huyền bí văn hóa nguyên sơ của bà con dân bản, truyền thuyết kể rằng, dân tộc Thái đen ở mường Púng Bánh đi săn thấy một con tê giác có 3 sừng, phường săn đuổi mãi, qua những ngọn núi quanh năm mây phủ, qua những tán rừng nguyên sinh thì thấy một vùng đất bằng phẳng. Ở giữa vùng đất đó, ở có một con suối nước trong xanh mà chiều chiều hươu, nai kéo từng đàn xuống uống nước. Biết là vùng đất tốt, tộc người ăn theo nước mới di dân đến khai khẩn dựng mường.

Ít ai biết, nơi thượng nguồn con sông được người dân xứ Thanh gọi là sông Mẹ lại có những huyền tích về mở đất dựng làng đẹp và nhân văn như ở Mường Lèo

Từ khi người Thái đến di cư đến vùng Mường Lèo họ mang theo phương thức trồng lúa nước và nghề dệt thổ cẩm vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay. Thời ấy, con người và muông thú cùng chung sống hòa thuận dưới cánh rừng đại ngàn năm này qua năm khác.

Cai quản cả vùng rộng lớn là Phìa Tạo. Một ngày nọ, Nàng Huổi, con gái xinh đẹp độc nhất của Phìa Tạo không may mắc phải chứng bệnh lạ, da sần sùi, lở lói. Phìa Tạo đã cho người đi khắp vùng mời các thầy lang về trị bệnh và treo giải thưởng hàng chục con trâu mộng nhưng không chữa khỏi.

Suối Púng Hon êm đềm chảy qua thung lũng Mường Lèo tưới tiêu cho những cánh đồng lúa đang thì

Một lần, trong giấc ngủ, Phìa Tạo mơ thấy một ông lão râu tóc bạc phơ chỉ tay vào đống đá bên suối và nói: Hãy đào sâu xuống đống đá này sẽ tìm được thuốc trị bệnh cho con gái. Tỉnh giấc, Phìa Tạo vội cho người lật đá đào sâu xuống đất. Lạ thay, khi vừa đào được chừng một thước, rộng vài thước, một dòng nước nóng bỗng tuôn trào khắp mặt đất. Quá vui mừng, Phìa Tạo bèn ra lệnh quây màn cho Nàng Huổi tắm. Không ngờ, khi nàng vừa ngâm mình xuống nước, ghẻ chóc tự nhiên tan biến hết, da dẻ trở lại hồng hào, xinh đẹp hơn xưa. Kể từ đó, dòng suối được gọi tên là Púng Hon (theo tiếng Thái cổ Púng là dòng, Hon là nước nóng).

Như được tiếp thêm sinh lực từ dòng nước nóng trong lòng đất, con suối Púng Hon bốn mùa ăp ắp nước, người Thái đã khai khẩn trồng lúa nước, tạo nên một vùng Mường Lèo trù phú.

Từ cổng trời Pá Thoóng dễ nhìn thấy con suối Púng Hon chạy ngoằn nghèo như dải lụa mềm vắt ngang thung lũng Mường Lèo. Con suối Púng Hon vượt qua thung dưới cổng trời Pá Thoóng trườn dài như con rắn khổng lồ qua đồi núi và thung lũng Púng Bánh ra đến Sốp Cộp thì đã thành một con sông to lớn: Sông Mã.

Thiện Cường