Sau khi Đại thi hào Nguyễn Du phóng tác bằng thơ thì có lẽ chưa ai dám mạnh dạn dịch bằng thơ nữa. Đã gần 3 thế kỷ đi qua, đến nay sau cụ Nguyễn Du thì Đỗ Hoàng có lẽ là người thứ hai mạnh dạn dịch và phóng tác “Kim Vân Kiều truyện” ra bằng thơ “Lục bát”. Có điều, Hoàng thành công là trong cuốn tiểu thuyết thơ của mình anh đã không rơi vào “Diễn ca”. “Kiều thơ” được chia thành 34 chương. Chương I là “Gia thế Kiều”… chương 34 là chương kết thúc, chương “Đoàn viên”.

Trong tiểu thuyết “Kiều thơ” của Đỗ Hoàng đã có sự sáng tạo, rất táo bạo. Kiều không có báo oán, Kiều chỉ báo ân mà thôi. Điều này cũng phù hợp tính nhân đạo, bao dung truyền thống của ông cha ta:

“Kiều rằng bay chết ai màng,
Nhưng vì ân nghĩa trần gian nặng nề
Lần này hết thảy tha về,
Từ nay không được hành nghề bất lương!”

Thêm nữa, đoạn Từ Hải mắc mưu Hồ Tôn Hiến. Trong nguyên bản “Kim Vân Kiều” truyện và trong truyện Kiều của cụ Nguyễn Du thì Từ Hải chết đứng giữa trận tiền, thật là oan nghiệt:

“ Trơ như đá vững như đồng,
  Ai lay chẳng chuyển, ai rung chẳng rời”.

Nhưng, trong “Kiều thơ” thì Từ Hải bị bắt sống. Từ Hải còn hội thoại với quan Tổng đốc họ Hồ.

(Trích)
Hồ Tôn Hiến nói:

“Rằng” nghe dũng trí hơn người
Lại rành chữ nghĩa một thời bút nghiến,
Đã từng học chữ Thánh hiền
Mà làm thảo khấu cuồng điên thế này?

Từ Hải đáp:

“Lạ gì cái lũ quan dâm,
Miệng hô Thiên tử dao đâm tim người,
Thuyền rồng dỡn sóng xe chơi,
Một phường ăn máu muôn đời dân đen.
Lập công nấp váy kẻ hèn,
Cổ kim, sử sách ai khen bao giờ!”

Tôi không khỏi ngạc nhiên và thán phục Đỗ Hoàng. Đây là sự sáng tạo rất Đỗ Hoàng nhằm hé lộ khoảng kín khiến chúng ta phải suy nghĩ.

Khi sáng tạo ra truyện Kiều, cụ Nguyễn Du vì thời thế, vì hoàn cảnh lịch sử chưa dịch hết, nay Đỗ Hoàng đã có công phiên âm Hán - Việt dịch ra văn xuôi và dịch thơ, đặng để chúng ta thêm tường nội dung của “Kim Vân Kiều” truyện và truyện Kiều.

Ở nguyên bản tác phẩm “Kim Vân Kiều” truyện có gần 1.000 câu thơ do Kiều viết 572 câu, Thúc Sinh viết 110 câu, Sở Khanh viết 8 câu, Giác Duyên viết 4 câu và 44 câu của Tống Ngọc. Còn rất nhiều thơ trong “Kim Vân Kiều” truyện: Luận về bạc mệnh, thơ trên cây, thơ vịnh, thơ thù tạc, thơ viết ở cửa quan… Đỗ Hoàng đã dày công phiên âm Hán - Việt và dịch ra thơ. Đây là ý tưởng mà cũng là thử sức bút lực của anh.
Tôi không bao giờ có hàm ý so sánh hai nhà thơ đều gốc miền Trung nước Việt. Họ đã cách nhau gần 3 thế kỷ. Sự khác biệt về hoàn cảnh xã hội, cũng như sự hạn chế của mỗi thời đại. Song, các tác giả có sự tương đồng, họ đều yêu quý tiếng Việt, họ đã có sự đóng góp tích cực và làm phong phú cho tiếng Việt và nhân cách Việt. Đỗ Hoàng sinh giữa thế kỷ XX và đang sống ở đầu thế kỷ XXI. Anh quê gốc Quảng Bình, từng đi lính, làm giáo học trong quân đội. Là bộ đội trực tiếp chiến đấu ở chiến trường, Đỗ Hoàng còn là nhà báo, nhà thơ, nghe nói còn là nhà kinh tế nữa… Hoàng đi rất nhiều nơi. Cuộc đời làm lính, làm báo đã đưa bước chân anh từ địa đầu Tổ quốc đến chót mũi Cà Mau và những hòn đảo xa xôi của đất Việt. Hoàng có sức học thật phong phú. Tiếng Nga một chút, tiếng Pháp một chút, tiếng Anh, Thái, Lào một chút… Riêng, Hán ngữ thì thật dồi dào. Hoàng đọc nhiều.

“Kiều thơ” của Đỗ Hoàng đã đem đến cho ta một sự hứng thú và đặc biệt là tác giả đã dày công nghiên cứu, phiên âm Hán - Việt, dịch thơ cổ hoặc Đường thi mà bấy lâu chúng ta còn chưa biết nhiều.

“Kiều thơ” của Đỗ Hoàng âu cũng là mượn xưa nói nay. Chúng ta sẽ được sáng tỏ khi đọc phần kết.

Nhưng, ngọc còn tì vết nữa là…

Hơn 6.000 câu thơ lục bát của “Kiều thơ” làm sao tránh khỏi những câu còn chưa gọt giũa, diễn giải đôi chỗ còn chưa thật cô đọng.

Song, phải ghi nhận “Kiều thơ” là một tác phẩm nghiêm túc. Nó đã chứng minh cho sức sống trường tồn của thể thơ lục bát mà chỉ có dân tộc Việt ta mới có. Nó đóng góp cho ngôn ngữ suốt chiều dài lịch sử đất nước với những phong tục tập quán với những nhân cách rất Việt Nam.

Nguyễn Trần Thái