Đội K52 dừng chân trên đường đi tìm hài cốt đồng đội trên đất bạn Campuchia

Mùa khô năm 2000, tôi có chuyến công tác cùng đoàn cán bộ chuyên trách tỉnh Gia Lai đến tỉnh bạn Ratanakiri tổ chức lễ đón hài cốt bộ đội Việt Nam hy sinh trong hai thời kỳ kháng chiến tại Campuchia. Lần đầu tiên tôi có dịp được trở lại Ơ Za Đao, trở lại chiến trường xưa sau hơn hai mươi năm…

Đêm tại Trung tâm huyện Ô Za Đao sáng trưng ánh điện. Điện mắc từ máy nổ. Khu vực đất rộng, bằng phẳng của đền chùa là nơi được chọn làm lễ rất long trọng: Lễ tiễn bộ đội Việt Nam hy sinh tại Campuchia về nước bằng hai thứ tiếng Việt và Khmer.

Các nhà sư và những người chức trách của huyện của tỉnh từ Trung tâm thị xã Bung Lung đã lên nhà sàn, bắt đầu tiến hành lễ cầu siêu cho các vong linh liệt sĩ. Phía dưới sân có cả nghìn người gồm người già trẻ nhỏ các làng, bung đã đổ về đứng thành hàng chỉnh tề, im lặng nghe lời kinh Phật. Ngay từ chiều đến đây tôi đã có cuộc trò chuyện với Đại úy Lê Xuân Hạnh, cán bộ chỉ huy của Đội K52 và cũng là người biết nói tiếng Khmer rất giỏi.

- Anh giải thích hộ cho tôi những lời trong lễ cầu siêu của các sư đang nói cái gì? - Tôi hỏi.

- Thú thật, tôi cũng cố lắng nghe mà hiểu chưa trọn vẹn lắm. Tôi nghĩ tất cả và chung nhất vẫn là họ cầu nguyện cho các hương hồn bộ đội Việt Nam dù nằm nơi nào cũng còn nguyên vẹn hình hài để trở về với quê hương, gia đình, người thân đang chờ mong đếm phút đếm giây...

Anh nói thêm: Chúng tôi qua đây nếu không có sự hỗ trợ, hợp tác và giúp đỡ tận tình của bà con dân Campuchia, cũng như của chính quyền địa phương thì cũng khó tìm ra hài cốt đồng đội. Bởi vì những liệt sĩ còn nằm lại trên đất bạn chủ yếu là những cán bộ, chiến sĩ hy sinh thời chống Mỹ (những năm 1960, 1962 trở đi...). Đợt cất bốc 200 hài cốt lần này (có cả Đội K53 của tỉnh Kon Tum) duy nhất chỉ một liệt sĩ còn tìm được tên tuổi, quê quán Thanh Hóa. Còn những anh em hy sinh lúc chiến tranh Tây Nam nổ ra năm 1978, 1979 trên khắp các chiến trường miền đông bắc CPC phần đông đã được đưa về nghĩa trang liệt sĩ Đức Cơ...

Nói thì đúng vậy thôi. Chỉ có người trong cuộc như tôi mới hiểu hết nỗi mất mát, hy sinh của đồng đội mình ngay từ giờ “G” xuất phát đánh chiếm đồi xA, xB một cách anh dũng vào cuối năm 1978. Nhiều anh em hy sinh, chưa lấy được xác. Khu vực xung quanh và dưới chân đồi, địch gài mìn có, ta đặt có, chẳng theo một quy luật, hệ thống nào cả. Cả chục năm sau này chẳng ai dám lên đồi, chứ đừng nói gì đến việc gỡ mìn...

Tôi biết những bà mẹ, ông bố ngày xưa đang có mặt đêm nay tại buổi lễ cầu siêu là những người đã từng cho chúng tôi nước uống, thức ăn và đón chúng tôi vào nhà nghỉ qua một tối hoặc vài ngày... Nhưng bây giờ, chính tôi cũng khó nhận ra, chứ trách gì các mẹ. Sáng ra, tôi làm quen được một gia đình vốn gốc là người dân Phường Trà Bá, Pleiku, qua đây đã được vài năm. Quan hệ láng giềng, đoàn kết, thân hữu giữa hai tỉnh hai nước đã tạo nhiều cơ hội cho người dân qua lại giao lưu, trao đổi hàng hóa với nhau. 

Tại đây, tôi cũng đã gặp những bà mẹ ở trong chùa là những người ở tận Kiên Giang, Bạc Liêu, Bến Tre… của miệt vườn Nam Bộ đã sang sống và làm ăn bên này từ lúc còn tuổi thanh xuân. Có mẹ còn kể với tôi rằng, con trai của mẹ đi bộ đội đánh Mỹ đã hy sinh những năm 1968, 1969 tại chiến trường Đăk Tô, Kon Tum, chính vì lẽ đó mà mẹ thấy thương bộ đội Việt Nam lắm và xem chúng như con trong nhà, có cái gì cũng cho ăn cho uống.

Hai năm sau tôi trở lại bên dòng sông cùng với đội K52. Họ vẫn  tiếp tục hoàn thành công việc, và đã tìm, cất bốc 55 hài cốt  liệt sĩ. Đặc biệt lần này, có 30 trường hợp có đủ họ tên, đơn vị, quê quán… và có người thân gia đình kịp đến nhận hài cốt đưa về quê ngay trong buổi lễ đón trang trọng tại huyện Đức Cơ.

Gặp lại anh em K52, mắt thâm quần vì mất ngủ và áo quần bạc phếch màu bùn đất đỏ, tôi cảm thấy ngậm ngùi, lòng muốn nói, muốn hỏi nhiều lắm mà không cất lên được, chỉ nhìn anh em thôi và nghĩ ngợi mông lung bởi vì trước đó gần một tháng, tôi đã nghe tin anh Hạnh trên đường công tác vào rừng sâu bị rắn cắn đã kịp đưa về đến bệnh viện đa khoa tỉnh Gia Lai, sau đó vài chục phút là anh qua đời. Lúc anh đi có đầy đủ đồng đội đưa tiễn và nhớ thương anh vô hạn.

Theo anh Hiệp, Thiếu tá Đội phó K52 thì lần này trở về Việt Nam có chừng 2/3 quân số sẽ được ra quân. Dẫu là những chiến sĩ trẻ này đã hoàn thành xuất sắc công việc, nhưng vẫn thấy tiếc một đội hình đẹp về nghĩa cử như thế. Dĩ nhiên lực lượng mới sẽ được huấn luyện tốt và lại tiếp tục lên đường tìm hài cốt đồng đội trên đất bạn.

Tôi lại thầm mong, trên mặt đất Ô Za Đao biết đâu có sự linh thiêng nào đó dẫn dắt báo cho anh em thấy được những thi hài đồng đội năm xưa.

Một lần nữa tôi lại có mặt tại Stung Treng. Đã chừng hai mươi lăm năm rồi, nên trong tôi cứ bồi hồi dâng lên nỗi nhớ ngập ngừng theo bóng dáng đồng đội còn in dấu đâu đây trên dọc suốt con đường bụi đỏ, nắng lửa da người...

Chiếc xe cứ liên tục chồm lên, nghiêng phải nghiêng trái vượt qua cái nắng mùa khô rừng khộp đang rụng lá và mù mịt lối đi vì bụi; có lúc cái gạt nước mưa biến thành gạt bụi như muốn đứng lại. Xe dừng, nhiệt độ trên xe bỗng chạy lên cây kim chỉ số 43 độ. Qua khỏi cầu Sêrêpôk, chúng tôi tạm nghỉ giải lao. Dòng sông mùa này xâm xấp nước và lõi chõi đá, trẻ em phụ nữ đang tắm giặt và nô đùa vui vẻ. Cũng từ một  nhánh sông này năm xưa: Một buổi trưa anh em chúng tôi đang tắm, anh Lâm chính trị viên Tiểu đoàn cùng đơn vị đi chiến dịch ngang qua, chào hỏi tôi một cách thân tình. Tôi chúc anh gặp nhiều may mắn, thắng lợi. Đến chiều điện báo về anh đã đã hy sinh. Vì Trung đoàn lúc ấy tập trung quân cho chiến dịch truy quét, nên còn một ít ở lại giữ doanh trại và làm chuyên môn, nên bản thân tôi được điều đến nơi tổ chức khâm liệm cho anh. Tôi còn nhớ trên người anh rất nhiều vết đạn. Liệm anh xong, tôi đục tên anh trên tấm bia bằng tôn và đơn vị đưa anh về nghĩa trang Đức Cơ. Sau này vào sâu trong rừng vùng Đông Bắc Campuchia, địa bàn chiến dịch càng rộng hơn, nhiều đồng đội ngã xuống chưa kịp đưa về qua khỏi biên giới.

Đúng vào dịp những ngày này bà con Khmer đang nô nức đón mừng Tết cổ truyền Chol Chnăm Thmây. Nhà cửa, đường sá vào làng sạch sẽ hơn. Đoàn cán bộ tỉnh Gia Lai đến thăm và làm việc với Bộ tư lệnh Quân khu 1. Trung tướng Huốt Xiêng bày tỏ mối quan tâm tình cảm thân hữu và đầy trách nhiệm với quân tình nguyện Việt Nam hy sinh trong các thời kỳ kháng chiến, bởi đó là giai đoạn đáng nhớ trong lịch sử của hai dân tộc cùng đánh đuổi quân xâm lược ngoại bang.

Trong lúc trao đổi nội dung bản đàm phán với Ban chuyên trách tỉnh Stung Treng, mọi người thật sự cảm động khi ông Long Phol, Phó Tỉnh trưởng thứ nhất, Trưởng ban chuyên trách tỏ lòng biết ơn bộ đội Việt Nam. Ông nói:

- Chúng tôi nhớ lại năm 1979 và thật sự không bao giờ quên được những việc làm, những tấm gương hy sinh của bộ đội Việt Nam, đã chiến đấu quên mình vì sự tồn vong của dân tộc Khmer, tận tâm giúp đỡ nhân dân và chính quyền cách mạng Campuchia tiêu diệt quân diệt chủng Pôn Pốt, giải phóng đất nước và hợp tác phát triển kinh tế - xã hội đến hôm nay.

Đến thăm một Tổ của Đội K52 hiện đóng quân bên dòng  sông Tônlêkông, tôi đã gặp được một người năm nay gần 60 tuổi, phụ trách Đội công tác bạn và cùng ở chung với K52 và nói tiếng Việt rất sỏi: Thiếu tá Uốt Sương, Trưởng phòng Chống khủng bố thuộc Công an tỉnh Stung Treng. Ông hồi tưởng lại cuộc đời tham gia chiến đấu gian khổ cùng  chiến hào với bộ đội Việt Nam: “Tôi sinh ra ở một làng huyện Pu Sát. Lớn lên đến Stung Treng sinh sống từ năm 1968. Nhiều năm gia đình tôi mang lương thực, thực phẩm tiếp tế ra rừng cho bộ đội Việt Nam. Đây là thời gian và cơ hội cho tôi làm quen, rồi học hỏi nhiều điều tốt, thật sự có ý nghĩa sau này tôi mới hiểu ra. Giai đoạn đánh Pôn Pốt, bản thân tôi là người dẫn đường. Sau đó tôi làm Chủ tịch huyện Siêm Bột và được sang Việt Nam học tập về công tác quản lý Nhà nước tại Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh”.
K52 còn 2 tổ nữa đứng chân tại Rattanakiri và Prết Vi Hia. Cuộc hàng trình đêm ngày băng rừng, lội suối tìm hài cốt đồng đội đã đến lúc gian khổ hơn. Một hạ sĩ quan trẻ tuổi vừa mới hành quân về đêm qua, trên khuôn mặt cháy đen và còn ngái ngủ, tự bạch: “Vất vả và đi xa lắm trong rừng rồi đó anh, chúng em vẫn chưa tìm thêm hài cốt nào nữa. Bà con ở đây rất thương cảm và muốn giúp tụi em, nhưng vì họ cũng hết biết mộ nằm ở khu vực nào rồi. Chờ mùa khô năm sau thôi”.

Dòng sông lại thao thức…

    Ký sự của Lê Bá Tuế