Tái hiện Xô viết Nghệ - Tĩnh 1930-1931. Ảnh: Nguyễn Oanh

Biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng và khát vọng độc lập tự do

Cuối thế kỷ 19, dân tộc ta bị thực dân Pháp đô hộ, nhân dân ta phải chịu cảnh “một cổ hai tròng”, sống trong cực khổ lầm than, rên xiết dưới xiềng xích thực dân phong kiến. Mâu thuẫn giai cấp và mâu thuẫn dân tộc ở nước ta ngày càng trở nên sâu sắc. Trong hoàn cảnh đó, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, đánh dấu một bước ngoặt vĩ đại trong đời sống chính trị của nhân dân ta, là bó đuốc soi đường cho cách mạng giải phóng dân tộc. Từ đây, Đảng đảm nhiệm sứ mệnh lịch sử lãnh đạo cách mạng Việt Nam, đặt cách mạng Việt Nam trong quỹ đạo của cách mạng vô sản và trở thành một bộ phận của cách mạng thế giới.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong trào đấu tranh của quần chúng đã bùng lên mạnh mẽ với quy mô ngày càng rộng lớn. Những cuộc đấu tranh liên tiếp của công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân lao động chống thực dân, phong kiến diễn ra rộng khắp trong cả nước, nhanh chóng phát triển thành cao trào cách mạng 1930-1931 với đỉnh cao là Xô viết Nghệ-Tĩnh, mở đầu cho cuộc cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân do Đảng Cộng sản Việt Nam tổ chức và lãnh đạo.

Nghệ Tĩnh là vùng đất có bề dày văn hóa lịch sử, nhân dân có truyền thống yêu nước, kiên cường, bất khuất trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Vinh - Bến Thủy là một trong những trung tâm công nghiệp của cả nước, có giai cấp công nhân phát triển cả về số lượng và chất lượng, vì thế Đảng bộ Nghệ An và Đảng bộ Hà Tĩnh sớm được thành lập để lãnh đạo phong trào cách mạng. Đây chính là điều kiện tiền đề cho phong trào đấu tranh của quần chúng nhân dân ở Nghệ Tĩnh phát triển thành đỉnh cao của cao trào cách mạng 1930-1931.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Nghệ An, nhân Ngày Quốc tế Lao động 1/5/1930, công nhân Nhà máy Diêm, Nhà máy Cưa Bến Thuỷ cùng hàng nghìn nông dân các vùng lân cận Vinh-Bến Thủy đã rầm rộ biểu tình thị uy, phất cao cờ đỏ búa liềm, giương cao khẩu hiệu đòi tăng lương, bớt giờ làm, giảm sưu thuế, chống khủng bố chính trị. Đây là lần đầu tiên công nhân và nông dân sát cánh bên nhau trong đấu tranh chống kẻ thù, mở đầu cho cao trào Xô viết Nghệ-Tĩnh.

Trên đà phát triển mạnh mẽ đó, ngày 1/8/1930 đã nổ ra cuộc Tổng bãi công của toàn thể công nhân khu công nghiệp Vinh-Bến Thuỷ, nhân dân Can Lộc, Hà Tĩnh đã kéo lên huyện đường đấu tranh; ngày 30-8, nông dân Nam Đàn khoảng 3.000 người phá huyện đường, thả tù chính trị; ngày 1/9, khoảng 20.000 nông dân Thanh Chương đã kéo lên đốt huyện đường, thả tù chính trị, trừng trị bọn phản động gian ác, đánh dấu một thời kỳ mới - thời kỳ đấu tranh quyết liệt “đòi dân chủ và độc lập dân tộc”. Tiếp đó, khắp các địa phương của Nghệ An và Hà Tĩnh đã diễn ra nhiều cuộc đấu tranh của nông dân dưới hình thức biểu tình có vũ trang tự vệ.

Đặc biệt, ngày 12/9/1930, 8.000 nông dân Hưng Nguyên đã kéo đến huyện lỵ đòi yêu sách, hô vang các khẩu hiệu chống đế quốc thực dân, phong kiến. Thực dân Pháp đã man rợ, dùng máy bay ném bom vào đoàn biểu tình làm hàng trăm người chết và bị thương. Không chùn bước trước bom đạn của kẻ thù, phong trào đấu tranh của nhân dân Nghệ-Tĩnh ngày càng dâng cao, lan rộng ra ở nhiều địa phương, phát triển thành cuộc đấu tranh vũ trang, làm cho hệ thống chính quyền của đế quốc, phong kiến bị tê liệt, tan rã ở nhiều nơi.Trước tình hình chính quyền địch tan rã, các chi bộ đảng và nông hội đỏ đã chủ động thiết lập, đứng ra điều hành, quản lý mọi mặt đời sống chính trị, xã hội ở nông thôn và làm nhiệm vụ của chính quyền nhân dân theo hình thức Xô viết, thi hành nhiều chính sách tiến bộ, chính đáng cho Nhân dân.

Phong trào Xô viết Nghệ-Tĩnh đã trở thành nguồn cổ vũ mạnh mẽ quần chúng công nông trong cả nước nổi dậy đấu tranh. Nhiều cuộc đấu tranh nổ ra ở các tỉnh Thái Bình, Hà Nam, Quảng Trị, Quảng Ngãi.

Trước khí thế sục sôi của cao trào cách mạng và ngọn lửa Xô viết rực sáng, thực dân Pháp và tay sai đã tăng cường lực lượng đàn áp và tiến hành cuộc khủng bố trắng vô cùng tàn bạo, dìm các phong trào đấu tranh của nhân dân ta trong bể máu, nhiều cơ sở Đảng bị đàn áp, nhiều đảng viên và quần chúng bị bắt bớ, tù đày, chém giết, nhiều làng xóm bị tàn phá, thiêu rụi. Vì vậy, cao trào cách mạng 1930-1931, đỉnh cao là Xô viết Nghệ-Tĩnh chỉ tồn tại trong thời gian ngắn và tạm thời lắng xuống vào cuối năm 1931. Mặc dù vậy, hình ảnh của lá cờ đỏ búa liềm cùng với một chính quyền kiểu mới thực sự do nhân dân làm chủ vẫn còn khắc sâu trong tâm trí quần chúng, biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng và khát vọng độc lập tự do, nung nấu ý chí quyết tâm làm cách mạng đến cùng của nhân dân ta.

Bài học về sức mạnh đại đoàn kết toàn dân

Có thể khẳng định, cao trào cách mạng 1930-1931, đặc biệt là phong trào Xô viết Nghệ-Tĩnh là một sự kiện lịch sử trọng đại trong lịch sử cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng. Xô viết Nghệ-Tĩnh là cao trào cách mạng đầu tiên của quần chúng công nông sau khi Đảng ta ra đời, đánh dấu sự chuyển biến căn bản từ tính chất đấu tranh tự phát sang đấu tranh tự giác của phong trào công nhân Việt Nam; khẳng định tính đúng đắn của việc lựa chọn con đường cách mạng của dân tộc Việt Nam - “Muốn cứu nước, giải phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản”; khẳng định năng lực lãnh đạo cách mạng của giai cấp công nhân và Đảng tiền phong của mình.

So với các hình thức Xô viết trong lịch sử thế giới: Công xã Pari năm 1871 (chỉ tồn tại trong 72 ngày), Công xã Quảng Châu năm 1927, Xô viết Nga năm 1905, Xô viết Bavie, Đức năm 1919… Xô viết Nghệ-Tĩnh đã tồn tại trong 7 tháng và dù còn sơ khai nhưng đã để lại những dấu ấn tốt đẹp về một nhà nước công-nông đầu tiên, chưa có trong tiền lệ lịch sử, đáp ứng với khát vọng độc lập, tự do cháy bỏng của người dân nô lệ.

Đánh giá về ý nghĩa lịch sử to lớn của cao trào cách mạng 1930-1931, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Tuy đế quốc Pháp đã dập tắt phong trào đó trong một biển máu nhưng Xô viết Nghệ-Tĩnh đã chứng tỏ tinh thần oanh liệt và năng lực cách mạng của nhân dân lao động Việt Nam. Phong trào tuy thất bại, nhưng nó rèn lực lượng cho cuộc Cách mạng Tháng Tám thắng lợi sau này”. Đồng chí Lê Duẩn khẳng định: “Nếu không có những trận chiến đấu giai cấp rung trời chuyển đất những năm 1930-1931, trong đó công nông đã vung ra nghị lực cách mạng phi thường của mình, thì không thể có cao trào những năm 1936-1939”.

Tại phiên họp ngày 14/4/1931, Hội nghị toàn thể lần thứ 11 của Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản đã ra quyết định công nhận Đảng Cộng sản Đông Dương là phân bộ độc lập trực thuộc Quốc tế Cộng sản. Sự kiện đó đánh dấu một bước ngoặt vĩ đại của Đảng ta trên con đường lãnh đạo nhân dân đấu tranh giành độc lập dân tộc và đi lên chủ nghĩa xã hội, góp phần vào thắng lợi chung của cách mạng thế giới. Kết quả này đã minh chứng, cao trào cách mạng 1930-1931 mà đỉnh cao là Xô viết Nghệ-Tĩnh thực sự là cuộc diễn tập đầu tiên của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, chuẩn bị cho thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Cao trào 1930-1931 mà đỉnh cao là Xô viết Nghệ-Tĩnh đã để lại bài học lớn về sức lôi cuốn, tập hợp được đông đảo các tầng lớp nhân dân của Đảng ta thông qua đường lối, chủ trương, khẩu hiệu đấu tranh đúng đắn, đáp ứng được khát vọng cháy bỏng của nhân dân. Từ đó, rút ra kinh nghiệm lịch sử quý báu là bao giờ nhân dân lao động cảm nhận được những lợi ích của mình trong các chủ trương, chính sách, việc làm cụ thể của giai cấp lãnh đạo thì họ sẽ tích cực, tự giác tham gia hưởng ứng. Và chính Đảng ta ngay từ đầu đã giúp nhân dân cảm nhận được những lợi ích cơ bản và cấp bách của mình thông qua các chủ trương, khẩu hiệu đúng đắn là giành độc lập thoát khỏi ách nô lệ, giành ruộng đất, nhà máy về tay công-nông, thực hiện những quyền dân sinh, dân chủ cơ bản đầu tiên...; từ đó khơi dậy và thúc đẩy động lực cách mạng trong nhân dân.

Ngày nay, trong sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước, thực hiện chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, việc hoàn thiện đường lối, chủ trương, chính sách, cơ chế phù hợp với xu thế phát triển thời đại và nguyện vọng, lợi ích thiết thực, chính đáng của nhân dân để hình thành động lực, sức mạnh tổng hợp cho sự nghiệp đổi mới đang là nhiệm vụ cấp bách, to lớn của Đảng và Nhà nước ta. Đảng Cộng sản Việt Nam phát huy những giá trị cao đẹp, xác định đại đoàn kết dân tộc vừa là mục tiêu, vừa là nhiệm vụ hàng đầu, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt đường lối cách mạng của Đảng: “Đại đoàn kết toàn dân tộc là đường lối chiến lược của cách mạng Việt Nam, là động lực và nguồn lực to lớn để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc trên nền tảng liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức do Đảng lãnh đạo”(1). Bài học về sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, liên minh công-nông trong phong trào Xô viết Nghệ-Tĩnh mãi là ngọn lửa cho sức mạnh Việt Nam trong thời đại mới.
------------------------------
(1) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia-Sự thật, 2016, tr.158.

Diệp Ninh (Tổng hợp)