(Thanh tra) - Tại Hội thảo khoa học “Đô thị Huế trong dòng chảy lịch sử”, các nhà nghiên cứu đã phác họa một bức tranh toàn diện về tiến trình hình thành đô thị Huế từ thời cổ đại đến đô thị di sản hiện nay. Đồng thời chỉ ra những yêu cầu cấp thiết trong quản trị, bảo tồn và phát triển đô thị theo hướng bền vững.
Nhận diện trầm tích đô thị Huế
Ngày 10/12, Hội Khoa học Lịch sử thành phố Huế đã tổ chức Hội thảo khoa học “Đô thị Huế trong dòng chảy lịch sử” với sự tham dự của lãnh đạo thành phố, các nhà khoa học, chuyên gia trong lĩnh vực lịch sử, văn hóa, kiến trúc, quy hoạch và nhiều đại biểu quan tâm đến tiến trình phát triển đô thị Huế.
Hội thảo quy tụ hơn 20 tham luận của các nhà khoa học trong và ngoài tỉnh, lựa chọn từ 31 nghiên cứu gửi về. Trọng tâm của các tham luận xoay quanh ba trục: Diễn trình lịch sử đô thị Huế, đặc trưng, giá trị đô thị và định hướng phát triển trong bối cảnh Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương.
Các nghiên cứu mở đầu bằng việc truy nguyên dấu tích cư trú từ thời tiền sử, sơ sử, được giả thuyết gắn với huyện Tượng Lâm và thủ phủ Khu Lật của Lâm Ấp – tương ứng vùng Thừa Thiên – Huế ngày nay.
Bước vào trung đại, Thuận Hóa – Phú Xuân giữ vai trò vùng đệm chiến lược và là điểm xuất phát của tiến trình mở cõi.
Dưới thời các chúa Nguyễn, thương mại tại cảng thị Thanh Hà phát triển mạnh, tạo nền cho diện mạo đô thị thương nghiệp gắn với Kim Long và Phú Xuân.
Năm 1636, đánh dấu bước định đô khi chúa Nguyễn Phúc Lan dời thủ phủ vào Kim Long và lập phố cảng Thanh Hà, hình thành đồng thời yếu tố “thành” và “thị”.
Sang thế kỷ XVIII – XIX, Phú Xuân trở thành kinh đô Tây Sơn và triều Nguyễn, với hệ thống thành trì, công sở, khu dân cư quy hoạch theo mô hình kinh đô phương Đông.
Sau 1945, đô thị Huế liên tục biến đổi theo bối cảnh chính trị và hành chính. Các lần mở rộng địa giới từ 1899 đến 2025 cho thấy nhu cầu tăng năng lực quản trị, mở rộng không gian đô thị và thích ứng với yêu cầu phát triển qua từng giai đoạn.
Các nhà khoa học xác định Huế là đô thị hiếm hoi hội tụ nhiều lớp kiến trúc: Dân gian, cung đình, thuộc địa và hiện đại. Sự đan xen này, kết hợp cảnh quan sông Hương – núi Ngự, tạo nên bản sắc đô thị độc nhất.
Hệ thống kiến trúc cung đình, từ Hoàng thành đến các công trình quân sự và hành chính, thể hiện trình độ kỹ thuật và thẩm mỹ triều Nguyễn, đồng thời là di sản văn hóa có giá trị vượt thời gian.
Không gian tôn giáo, tín ngưỡng với chùa, đình, đền, miếu, nhà thờ, thánh thất góp phần hình thành hệ sinh thái văn hóa đặc thù; sự giao thoa tôn giáo tạo nên lớp trầm tích văn hóa bền bỉ của đô thị.
Các công trình giáo dục hình thành thời Pháp thuộc đến trước 1975 mở ra diện mạo đô thị tri thức, với kiến trúc Đông – Tây hòa quyện, cho thấy sự chuyển hóa từ kinh đô phong kiến sang đô thị hiện đại.
Nhiều nghiên cứu cũng nhấn mạnh tính bản địa hóa trong quy hoạch thời Pháp thuộc: Bờ Bắc giữ vai trò chính trị, nghi lễ, bờ Nam phát triển hành chính, thương mại, sông Hương trở thành trục cảnh quan quy hoạch chủ đạo.
Thách thức và hướng tới phát triển bền vững
Trong bối cảnh Huế hướng tới mô hình đô thị di sản xanh và thông minh, các thách thức như biến đổi khí hậu, ngập lụt, thu hẹp không gian nước và mai một di sản ngày càng rõ nét.
Các chuyên gia đề nghị chuyển từ tư duy “chống lũ” sang “thuận thiên”, bảo vệ ao hồ, cấm san lấp vùng trũng, khôi phục kênh đào lịch sử, phát triển hạ tầng sinh thái và đưa chỉ tiêu “chịu tải thủy văn” vào quy hoạch.
Sông Hương được xác định là yếu tố sống còn của đô thị; vì vậy, cần ban hành khung pháp lý về hành lang thoát lũ, cấm lấn chiếm, hạn chế bê tông hóa bờ sông và yêu cầu các dự án đô thị mới bố trí đủ diện tích thấm – trữ nước.
Ở góc độ di sản, nhiều chuyên gia cảnh báo tình trạng xuống cấp của một số di tích, sự mai một giá trị phi vật thể và áp lực từ đô thị hóa. Bài học bảo tồn từ trong nước và thế giới cần được vận dụng sáng tạo, phù hợp đặc thù Huế. Công tác bảo tồn phải đi trước một bước, gắn chặt quy hoạch đô thị, tránh xung đột với phát triển kinh tế.
Phát biểu tại hội thảo, ông Nguyễn Chí Tài, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Huế khẳng định: Đô thị Huế là sự hội tụ, kế thừa nhiều loại hình kiến trúc và không gian đô thị khác nhau, từ kiến trúc dân gian, cung đình, kiến trúc thuộc địa đến kiến trúc hiện đại; đồng thời duy trì được sự hài hòa giữa không gian xây dựng, cảnh quan tự nhiên và đời sống văn hóa. Đây chính là nền tảng tạo nên bản sắc đô thị Huế - giá trị cốt lõi của thành phố di sản.
Trong giai đoạn phát triển mới, thành phố triển khai 6 chương trình trọng điểm và phát triển 4 trung tâm lớn: Trung tâm văn hóa, du lịch đặc sắc của cả nước và khu vực; trung tâm y tế chuyên sâu xứng tầm quốc gia và khu vực; trung tâm giáo dục - đào tạo chất lượng cao của cả nước; trung tâm khoa học - công nghệ của khu vực miền Trung và cả nước.
Lãnh đạo thành phố đánh giá cao các kết quả nghiên cứu tại hội thảo, xem đây là cơ sở khoa học quan trọng để hoạch định chính sách, triển khai Nghị quyết 54 của Bộ Chính trị và định hình chiến lược phát triển đô thị Huế trong thời gian tới.
Hội thảo lần này không chỉ là sự kiện học thuật, mà còn là bước góp phần đặt nền tảng hoạch định tầm nhìn mới cho Huế, một đô thị trong dòng chảy lịch sử, đang tiến bước trở thành đô thị di sản bền vững của Việt Nam thế kỷ XXI.
