(Thanh tra) - Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, minh bạch được coi là nguyên tắc nền tảng để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, đồng thời phòng ngừa tham nhũng và củng cố niềm tin của nhân dân. Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm thể chế hóa nguyên tắc này, trong đó ngành Thanh tra giữ vai trò quan trọng trong việc kiến nghị hoàn thiện thể chế, công khai kết luận thanh tra và thúc đẩy trách nhiệm giải trình.
Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước luôn coi minh bạch là một trong những nguyên tắc căn bản, gắn liền với dân chủ, pháp quyền và kiểm soát quyền lực. Nghị quyết số 27-NQ/TW năm 2022 đã xác định rõ yêu cầu “hoàn thiện cơ chế bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch; tăng cường trách nhiệm giải trình, kiểm soát quyền lực” như một định hướng chiến lược cho cả hệ thống chính trị. Minh bạch ở đây không chỉ được hiểu là công khai thông tin, mà còn là việc tạo điều kiện để người dân tham gia giám sát, góp ý, đồng thời buộc cơ quan công quyền phải chịu trách nhiệm trước nhân dân.
Chủ trương lớn này cũng được thể hiện qua việc đẩy mạnh cải cách hành chính, trong đó trọng tâm là xây dựng nền hành chính phục vụ, chuyển từ mô hình quản lý khép kín sang mô hình quản trị mở, minh bạch và lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm. Việc công khai quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội, quản lý ngân sách, hoạt động đầu tư công hay quy trình tuyển dụng, bổ nhiệm cán bộ chính là những biểu hiện cụ thể của chủ trương đó. Song song, Đảng và Nhà nước chủ trương tăng cường sự tham gia của báo chí, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội vào giám sát, phản biện, coi đây là kênh quan trọng để thúc đẩy minh bạch và nâng cao trách nhiệm giải trình.
Minh bạch đã được xác định không chỉ như một yêu cầu kỹ thuật của quản lý hành chính, mà là một giá trị cốt lõi để xây dựng Nhà nước liêm chính, gần dân, vì dân. Chính từ định hướng chiến lược đó, các đạo luật cụ thể về phòng, chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, tiếp cận thông tin… mới được ban hành và hoàn thiện, tạo nên công cụ pháp lý để hiện thực hóa chủ trương.
Trong xây dựng Nhà nước pháp quyền, minh bạch không chỉ là nguyên tắc quản trị mà còn là công cụ hữu hiệu để phòng ngừa tham nhũng ngay từ gốc. Hệ thống pháp luật hiện hành đã tạo dựng khuôn khổ pháp lý tương đối đầy đủ để công khai, giám sát và ngăn chặn vi phạm.
Trước hết, Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 đã dành nhiều chương, điều để quy định về công khai, minh bạch trong hoạt động công vụ. Các nội dung bắt buộc công khai bao gồm quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản công, hoạt động đầu tư, mua sắm công, công tác cán bộ và quản lý tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn. Đặc biệt, luật nhấn mạnh cơ chế kiểm soát xung đột lợi ích và trách nhiệm kê khai tài sản, thu nhập – một bước quan trọng nhằm hạn chế tình trạng lợi dụng quyền lực để trục lợi cá nhân.
Song song với đó, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí 2013 tập trung vào việc sử dụng hiệu quả ngân sách, tài sản công và các nguồn lực xã hội. Luật không chỉ yêu cầu công khai phân bổ, sử dụng ngân sách, đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý đất đai, tài nguyên mà còn quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu khi để xảy ra lãng phí, thất thoát. Điều này cho thấy minh bạch trong tài chính công chính là một lá chắn quan trọng chống lại nguy cơ tham nhũng.
Một trụ cột khác là Luật Tiếp cận thông tin 2016, lần đầu tiên xác lập quyền tiếp cận thông tin như một quyền cơ bản của công dân. Luật quy định rõ cơ quan nhà nước có trách nhiệm cung cấp thông tin, trừ những nội dung thuộc bí mật nhà nước hoặc bị hạn chế theo quy định. Khi người dân được quyền tiếp cận thông tin, họ có thể giám sát hoạt động công vụ, góp phần phát hiện và ngăn chặn kịp thời những biểu hiện tiêu cực. Thực tế cho thấy, ở những nơi công khai minh bạch tốt, tình trạng khiếu nại, tố cáo giảm hẳn và niềm tin xã hội được củng cố.
Tất cả các đạo luật này đều phản ánh tinh thần của Nghị quyết số 27-NQ/TW, trong đó nhấn mạnh yêu cầu hoàn thiện cơ chế dân chủ, công khai, minh bạch, tăng cường trách nhiệm giải trình và kiểm soát quyền lực. Như vậy, minh bạch không chỉ là lời kêu gọi, mà đã trở thành một hệ thống công cụ pháp lý toàn diện, khi được thực hiện đồng bộ sẽ góp phần phòng ngừa tham nhũng, củng cố tính liêm chính trong quản trị công.
Trong hệ thống chính trị, ngành Thanh tra giữ vai trò đặc biệt trong việc bảo đảm minh bạch. Nếu như trước đây, hoạt động thanh tra chủ yếu dựa vào phương thức truyền thống, thì nay cùng với xu hướng chuyển đổi số quốc gia, ngành Thanh tra đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả giám sát và công khai kết luận. Việc công bố kết luận thanh tra trên cổng thông tin điện tử, xây dựng cơ sở dữ liệu về phòng, chống tham nhũng, triển khai phần mềm quản lý tiếp công dân và xử lý đơn thư trực tuyến đã giúp người dân, doanh nghiệp và báo chí dễ dàng tiếp cận thông tin, đồng thời giảm nguy cơ che giấu hoặc chậm trễ trong công khai.
Thực tiễn cho thấy, khi kết luận thanh tra được công khai, dư luận có cơ sở giám sát, tạo áp lực để các cơ quan, tổ chức khắc phục vi phạm. Các vụ việc lớn thời gian qua là minh chứng: từ Hậu Giang với 26/47 gói thầu mua kit test có sai sót; đến Cần Thơ với hàng loạt vi phạm trong quản lý đất đai và đầu tư; Tây Ninh với vi phạm trong quản lý khoáng sản, hay Vĩnh Long với nhiều hạn chế trong công tác tiếp công dân và đầu tư xây dựng. Những kết luận này khi công khai đã không chỉ phát hiện sai phạm mà còn thúc đẩy trách nhiệm giải trình, qua đó góp phần phòng ngừa tham nhũng.
Ngành Thanh tra đã đóng một vai trò quan trọng trong xây dựng một nền quản trị công hiện đại, minh bạch và liêm chính. Đây không chỉ là lực lượng trực tiếp phát hiện và xử lý sai phạm, ngành còn là chủ thể quan trọng trong việc kiến nghị khắc phục “kẽ hở” của cơ chế, chính sách, bịt kín những khoảng trống dễ bị lợi dụng, đồng thời bảo đảm thông tin được công khai, minh bạch và dễ tiếp cận. Đây chính là điều kiện tiên quyết để nâng cao trách nhiệm giải trình, củng cố niềm tin của nhân dân và thúc đẩy một nền hành chính phục vụ, vì dân.
Việc thực hiện nghiêm túc công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong tổ chức, hoạt động của cơ quan nhà nước, nhất là cơ quan thanh tra, có ý nghĩa quan trọng. Theo ThS. Đào Thị Thu Hà (Trường Cán bộ Thanh tra), để đáp ứng yêu cầu đó, trước hết phải chú trọng tới việc hoàn thiện thể chế. Những quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của cơ quan thanh tra cần được xây dựng một cách rõ ràng, minh bạch, nhằm loại bỏ mọi khoảng trống pháp lý dễ dẫn tới lạm quyền.
Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát thật sự hữu hiệu, gắn với việc xử lý nghiêm minh mọi hành vi vi phạm. Nếu thiếu cơ chế này, các quy định pháp luật sẽ khó đi vào cuộc sống.
Cũng theo ThS Đào Thu Hà, công khai, minh bạch sẽ không thể trở thành chuẩn mực nếu thiếu một bộ máy thanh tra được tổ chức gọn nhẹ, hiệu quả và đội ngũ cán bộ có bản lĩnh, đạo đức, năng lực. Việc sắp xếp tổ chức theo hướng tinh gọn, phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp, vừa giúp kiểm soát quyền lực, vừa tránh chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động. Ở mỗi cơ quan, đơn vị cũng cần hình thành những bộ phận chuyên trách về công khai thông tin để bảo đảm yêu cầu minh bạch trở thành công việc thường xuyên.
Quan trọng hơn cả là yếu tố con người. Cán bộ thanh tra phải được đào tạo, bồi dưỡng không chỉ về chuyên môn, kỹ năng xây dựng và thực thi pháp luật mà còn về đạo đức công vụ, ý thức coi minh bạch và trách nhiệm giải trình là trách nhiệm nghề nghiệp.
Một điểm nhấn không thể thiếu là ứng dụng công nghệ. Thực thi công vụ qua hệ thống điện tử, công khai quy trình, nội dung và kết quả hoạt động ngay trên các nền tảng trực tuyến sẽ giúp người dân, doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận và giám sát. Cách làm này không chỉ tạo thuận lợi cho việc phản hồi nhanh chóng mà còn giảm thiểu tình trạng tiếp xúc trực tiếp, vốn là kẽ hở nảy sinh tiêu cực. Nhờ đó, công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình sẽ trở thành phương thức quản lý hiệu quả, góp phần hình thành một nền hành chính công khai và liêm chính thực sự.
