Trường THPT Dân tộc Nội trú tỉnh Thanh Hóa, nơi phát hiện nhiều sai phạm trong công tác tuyển sinh. Ảnh: P.V

+ PV: Luật sư đánh giá như thế nào về vụ việc hiện đang được dư luận quan tâm, phản ánh liên quan đến công tác tuyển sinh sai đối tượng trong nhiều năm qua tại các trường PTDTNT xảy ra trên địa bàn trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, trong đó có vụ việc xảy ra ở huyện Quan Hóa?

- Luật sư Trịnh Ngọc Ninh: Việc tuyển sinh sai đối tượng tại một số trường PTDTNT THCS, THPT Dân tộc Nội trú tỉnh Thanh Hóa, THPT Dân tộc Nội  trú huyện Ngọc Lặc trên địa bàn tỉnh đang được dư luận phản ánh, đặc biệt là Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Thanh Hóa đã khởi tố bị can đối với một số đối tượng tại huyện Quan Hóa là đúng thực tế, có vi phạm.

Trong kỳ tuyển sinh tại trường PTDTNT THCS  năm học 2021 - 2022 và năm học 2022 - 2023, các đối tượng đã vi phạm về điều kiện, tiêu chuẩn tuyển sinh quy định tại Thông tư 01/2016/TT-BGDĐT ngày 15/1/2016 ban hành quy chế tổ chức và hoạt động của trường PTDTNT. Tại Điều 18 Thông tư này quy định đối tượng tuyển sinh “Đối tượng tuyển sinh là người dân tộc thiểu số có hộ khẩu thường trú và định cư trên 3 năm trở lên (tính đến ngày tuyển sinh) ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn theo quy định hiện hành...”. Tuy nhiên, trên thực tế, một số học sinh được tuyển vào trường PTDTNT THCS huyện Quan Hóa đã không đáp ứng điều kiện có hộ khẩu thường trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.

Tuy nhiên, vi phạm này về bản chất xuất phát từ những nguyên nhân, điều kiện khách quan, trong thời gian qua nhờ hiệu quả từ chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế xã hội, vùng đồng bằng dân tộc thiểu số và vùng núi, nên số lượng xã, thôn được công nhận thuộc khu vực đặc biệt khó khăn giảm đi đáng kể. Đây là thành tích quan trọng trong công tác xóa đói giảm nghèo trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, cũng có nghĩa rằng một bộ phận không nhỏ các em học sinh tại vùng dân tộc thiểu số và vùng núi không còn thuộc phạm vi được Nhà nước hỗ trợ chế độ, trong khi gia đình các em vẫn không đủ điều kiện chi trả toàn bộ cho việc học tập khi mọi khoản chế độ đã bị cắt bỏ.

Điều này tác động trực tiếp đến vùng tuyển sinh của các trường PTDTNT của 11 huyện miền núi, trong đó có huyện Quan Hóa. Nếu tuyển sinh đúng theo quy định tại Thông tư số 01 thì phần lớn các em học sinh không thuộc vùng tuyển, không đủ điều kiện tuyển sinh vào trường. Để trường các PTDTNT tiếp tục ổn định về quy mô, số lượng học sinh, khai thác hiệu quả cơ sở vật chất và nguồn nhân lực của nhà trường, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh vùng dân tộc thiểu số và miền núi có cơ hội học tập tốt, có thể các địa phương chưa nắm được các quy định của Thông tư số 01 hoặc các đại địa phương nắm được nhưng đã chủ động nới lỏng công tác tuyển sinh để đáp ứng nhu cầu học tập của các em, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Bênh cạnh đó, pháp luật giao quyền cho UBND các tỉnh mở rộng đối tượng tuyển sinh đối với các trường PTDTNT theo quy định tại khoản 2, Điều 18 Thông tư số 01: “Thanh niên, thiếu niên là người dân tộc thiểu số không thuộc đối tượng có hộ khẩu thường trú và định cư từ 3 năm trở lên (tính đến ngày tuyển sinh) ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, nếu được UBND cấp tỉnh quy định là vùng tạo nguồn cán bộ cho các dân tộc thì cũng thuộc diện tuyển sinh vào trường PTDTNT”.

Tuy nhiên, UBND tỉnh Thanh Hóa chưa kịp thời ban hành văn bản hướng dẫn quy định "vùng tạo nguồn tuyển sinh cho các trường PTDTNT các cấp”, dẫn đến nhận thức của ban giám hiệu nhà trường cũng như cán bộ quản lý Nhà nước về giáo dục cấp huyện hiểu không đầy đủ và cho rằng vận dụng linh hoạt vẫn có thể được. Đây là nhận thức về mặt áp dụng pháp luật của ban giám hiệu nhà trường, cán bộ quản lý Nhà nước về giáo dục cấp huyện còn hạn chế.

Sau gần 2 năm thực hiện Quyết định số 861/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 4/6/2021 phê duyệt danh sách các xã khu vực III, II, I thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025, Quyết định số 433/QĐ-UBDT ngày 18/6/2021 của Ủy ban Dân tộc ban hành ngày 18/6/2021 phê duyệt danh sách thôn đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025 thì Bộ GDĐT mới ban hành Thông tư 04/2023/TT-BGDĐT ngày 23/2/2023 thay thế Thông tư 01/2016/TT-BGDĐT ngày 15/01/2021 nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, bất cập về đối tượng tuyển sinh của các trường PTDTNT. Việc ban hành văn bản quy định, hướng dẫn không kịp thời này đã gây ra khó khăn, lúng túng trong công tác tuyển sinh tại các trường PTDTNT, đặc biệt trong giai đoạn đó nước ta đang phải đối mặt với đại dịch Covid-19, toàn hệ thống chính trị đang tập trung vào công tác phòng chống dịch bệnh, dẫn đến công tác chỉ đạo, tổ chức thực hiện tuyển sinh chưa được quan tâm, quán triệt đầy đủ, dẫn đến sai phạm tuyển sinh như Báo Thanh tra đã nêu.

Cá nhân tôi đánh giá tính chất vụ việc ở đây khác biệt hoàn toàn với các vụ án chức vụ khác, bởi bên cạnh những nguyên nhân khách quan trên, các đối tượng vi phạm gồm ban giám hiệu nhà trường, cán bộ quản lý Nhà nước về giáo dục cấp huyện không có động cơ mưu cầu lợi ích vật chất cho mình. Các thông tin thí sinh dự tuyển, trúng tuyển đều được công khai và phản ánh đúng thực tế điều kiện của từng học sinh. Chính vì vậy, tôi mong rằng đối với vụ việc trên cần có chính sách xử lý vi phạm mang tính nhân văn từ phía các cơ quan có thẩm quyền.

+ PV: Được biết hiện nay các cơ quan có thẩm quyền đang yêu cầu các cá nhân, tổ chức có liên quan khắc phục hậu quả, đồng thời tạm dừng chế độ, chính sách đối với học sinh tuyển không đúng đối tượng. Luật sư có quan điểm như thế nào về vấn đề này?

- Luật sư Trịnh Ngọc Ninh: Đối với hành vi vi phạm gây thiệt hại cho ngân sách Nhà nước, về nguyên tắc khắc phục là đúng. Tuy nhiên, như đã phân tích ở trên, các em học sinh dân tộc nội trú là đối tượng được hưởng chế độ tài chính thông qua chính sách của Nhà nước. Đây là chi phí thực tế để đảm bảo tốt việc các em học sinh có điều kiện ăn, ở, học tập và sinh hoạt. Người vi phạm là ban giám hiệu các trường PTDTNT, cán bộ lãnh đạo quản lý Nhà nước về giáo dục cấp huyện, tuy nhiên những đối tượng trên không thực hiện hành vi để mưu cầu lợi ích vật chất cho mình. Vì vậy, họ không có điều kiện để khắc phục hậu quả cho ngân sách Nhà nước, nếu quy kết trách nhiệm họ buộc phải vay mượn, thậm chí phải bán nhà cửa để chi trả. Việc khắc phục hậu quả cho ngân sách Nhà nước sẽ gián tiếp đẩy cả gia đình họ vào tình cảnh rất khó khăn. Do đó, cần có phương án xử lý mang tính tổng thể từ phía lãnh đạo tỉnh Thanh Hóa đối với sự việc này.

Đối với yêu cầu tạm dừng chế độ, chính sách đối với các học sinh không đúng đối tượng trong kỳ tuyển sinh năm học 2021 - 2022 và năm học 2022 - 2023 theo Thông tư số 01 là chưa phù hợp vào thời điểm này, bởi vì từ ngày 10/4/2023, các em học sinh trên thuộc đối tượng được tuyển sinh theo quy định tại Thông tư 04/2023/TT-BGDĐT ngày 23/2/2023 của Bộ GD&ĐT.

Từ quy định trên, pháp luật mở rộng vùng tuyển sinh nhằm tạo cơ hội cho các em học sinh vùng dân tộc thiểu số và vùng núi được tiếp tục học tập, hưởng chế độ, chính sách, trong đó bao gồm các học sinh đang theo học các trường dân tộc nội trú được tuyển sinh không đúng đối tượng theo quy định cũ. Trên thực tế, việc tạm dừng chế độ tài chính sẽ ảnh hưởng rất lớn đến điều kiện học tập của các em học sinh.

Nhằm tránh tâm lý băn khoăn, thắc mắc của phụ huynh, ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình học tập của học sinh, chúng tôi kiến nghị vẫn để các em học sinh tuyển sai ở năm học 2021 - 2022 và năm học 2022 - 2023 tiếp tục được hưởng chế độ, chính sách của Nhà nước theo tiêu chuẩn tuyển sinh tại Thông tư số 04, để đảm bảo quyền lợi cho các em học sinh dân tộc nội trú, góp phần đảm bảo sự công bằng xã hội trong giáo dục.

+ PV: Dưới góc độ pháp luật, luật sư có quan điểm như thế nào về đường lối xử lý vi phạm về vụ việc này?

- Luật sư Trịnh Ngọc Ninh: Trên cơ sở nghiên cứu toàn diện quy định pháp luật, đánh giá các khía cạnh trọng yếu về vụ việc, tôi có quan điểm: Sau khi Quyết định 861/QĐ-TTG ngày 4/6/2021 và Quyết định 433/QĐ-UBDT ngày 18/6/2021 được ban hành, các trường PTDTNT gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc khi thực hiện tuyển sinh theo Thông tư số 01, dẫn đến ban giám hiệu nhà trường, cán bộ quản lý Nhà nước về giáo dục cấp huyện vi phạm quy định về đối tượng tuyển sinh. Hiện nay, do thay đổi chính sách, quy định pháp luật nên hành vi của ban giám hiệu nhà trường, cán bộ quản lý Nhà nước về giáo dục không còn nguy hiểm cho xã hội nữa.

Do đó, quan điểm của tôi cần xem xét nguyên nhân, bối cảnh, bản chất pháp lý khác biệt của vụ việc. Từ đó áp dụng chính sách nhân văn trong xử lý vi phạm theo hướng đối với cá nhân có vi phạm nhưng chưa bị khởi tố hình sự thì cơ quan có thẩm quyền cân nhắc, xem xét chỉ xử lý về mặt hành chính.

Đối với cá nhân đã bị khởi tố hình sự, cơ quan có thẩm quyền xem xét miễn trách nhiệm hình sự cho các bị cáo theo quy định tại điểm a, khoản 1, Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) “Người phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự khi có một trong những căn cứ sau đây: Khi tiến hành điều tra, truy tố hoặc xét xử, do có sự thay đổi chính sách, pháp luật làm cho hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa”.

“Cá nhân tôi và chắc chắn là cả những người làm công tác pháp luật, đặc biệt là các em học sinh, các bậc phụ huynh, các thầy cô giáo, người làm công tác quản lý Nhà nước về giáo dục rất mong muốn cơ quan có thẩm quyền xem xét xử lý vụ việc thấu tình, đạt lý”- luật sư Trịnh Ngọc Ninh nói.

+PV: Xin cảm ơn luật sư Trịnh Ngọc Ninh.