TS Nguyễn Quốc Văn, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học Thanh tra trình bày thuyết minh đề tài. Ảnh: TH

Theo TS Nguyễn Quốc Văn, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học Thanh tra (CL&KHTT), việc nghiên cứu đề tài “Thu hồi tài sản tham nhũng theo Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng và thông lệ quốc tế - Một số lựa chọn chính sách cho Việt Nam” nhằm hoàn thiện chính sách về thu hồi tài sản tham nhũng ở Việt Nam theo Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng (UNCAC) và thông lệ quốc tế.

Trong những năm qua, công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng (PCTN) nói chung và thu hồi tài sản tham nhũng nói riêng đã được Đảng và Nhà nước quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thông qua việc ban hành nhiều văn bản, chính sách, pháp luật như: Chỉ thị số 04-CT/TW ngày 2/6/2021 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt trong các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế”.

Luật PCTN năm 2018 đã dành Mục 6 (Chương 2 – Phòng ngừa tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị) để quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân trong kiểm soát tài sản, thu nhập.

“Những văn bản đó phản ánh quyết tâm chính trị và quá trình hoàn thiện thể chế về thu hồi tài sản tham nhũng ở nước ta. Có thể nhận thấy, thu hồi tài sản tham nhũng đã và đang được xem là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt của công tác PCTN”, chủ nhiệm đề tài nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy, mặc dù đạt được những kết quả tích cực, song công tác thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế vẫn còn nhiều hạn chế, vướng mắc: Tỷ lệ thu hồi tài sản trong đa số các vụ án tham nhũng có tăng nhưng còn thấp so với số phải thu hồi; số tiền, tài sản bị thất thoát do tham nhũng rất lớn nhưng tài sản để đảm bảo thi hành án thì nhỏ; chưa có các biện pháp, quy định cụ thể để truy tìm tài sản của người phải thi hành án bị che giấu nguồn gốc.

Đồng thời, các cơ quan tiến hành tố tụng vẫn chưa chú trọng áp dụng kịp thời các biện pháp cưỡng chế, kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án.

“Thậm chí, trong một số vụ án, vụ việc vẫn còn để xảy ra tình trạng có đối tượng bỏ trốn, tẩu tán tài sản ra nước ngoài; hợp tác quốc tế trong thu hồi tài sản tham nhũng còn khó khăn, vướng mắc”, ông Văn nói.

Theo TS Văn, nguyên nhân là do thể chế về thu hồi tài sản tham nhũng ở Việt Nam chủ yếu mới chỉ xác lập các nguyên tắc chính trị chung; chưa có quy định cụ thể về căn cứ, thẩm quyền, trách nhiệm, nội dung, trình tự, thủ tục, hậu quả pháp lý của thu hồi tài sản tham nhũng; nhiều quy định hiện hành còn vướng mắc, thiếu đồng bộ, thống nhất và khả thi.

Mặt khác, thể chế về thu hồi tài sản tham nhũng ở Việt Nam về cơ bản chưa tương thích và chưa tiếp cận theo phương pháp tiếp cận của UNCAC và thông lệ quốc tế về thu hồi tài sản tham nhũng, trên các phương diện như: Xác định, lần theo dấu vết, truy tìm, phong tỏa, thu giữ và tịch thu tài sản do phạm tội/vi phạm pháp luật mà có; ngăn chặn và phát hiện việc chuyển nhượng, dịch chuyển tài sản do phạm tội và có – từ quy định của các định chế tài chính.

Hay phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn người có chức vụ, quyền hạn chuyển nhượng, di chuyển tài sản do phạm tội mà có; xây dựng cơ chế pháp lý quốc gia về thu hồi và trả lại tài sản; xây dựng cơ chế pháp lý về hợp tác quốc tế trong thu hồi và trả lại tài sản; nâng cao năng lực hợp tác quốc tế về thu hồi và hoàn trả tài sản.

Theo ông Văn, đến nay, thu hồi tài sản tham nhũng vẫn là một trong những “khâu yếu”, “việc khó” ở Việt Nam cần tập trung giải quyết trong thời gian tới. Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, nhằm tiếp tục đẩy mạnh thực hiện các chỉ đạo của Đảng và pháp luật của Nhà nước về thu hồi tài sản tham nhũng; thiết thực xây dựng luận cứ phục vụ việc sửa đổi, bổ sung Luật PCTN năm 2018 và các văn bản có liên quan, việc nghiên cứu đề tài “Thu hồi tài sản tham nhũng theo Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng và thông lệ quốc tế - Một số lựa chọn chính sách cho Việt Nam” là cần thiết và mang tính thời sự.

Chủ nhiệm đề tài cho biết, đề tài dự kiến nghiên cứu 4 nội dung chính: Những vấn đề lý luận về lựa chọn, hoàn thiện chính sách về thu hồi tài sản tham nhũng ở Việt Nam theo UNCAC và thông lệ quốc tế; Quy định về thu hồi tài sản tham nhũng theo UNCAC và thông lệ quốc tế và khuyến nghị đối với Việt Nam; Thực trạng khung chính sách, pháp luật Việt  Nam về thu hồi tài sản tham nhũng và nhu cầu hoàn thiện; Kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật Việt Nam về thu hồi tài sản tham nhũng theo UNCAC và thông lệ quốc tế.

Tại hội nghị, các thành viên hội đồng đều đánh giá thuyết minh được chuẩn bị nghiêm túc, mục tiêu, nhiệm vụ rõ ràng, mạch lạc, chi tiết, toàn diện, đạt yêu cầu. Tuy nhiên, để hoàn thiện hơn nữa, thuyết minh cần lưu ý đã có nhiều công trình nghiên cứu rất gần, nên có cách tiếp cận tránh trùng lặp, chủ yếu tập trung vào lợi ích quốc gia trên hết, bám sát vào thực tiễn Việt Nam.

Về sự cần thiết nên biên tập gọn lại, khái quát hơn vì những vấn đề cụ thể sẽ được tổng hợp đánh giá sau. Cần làm rõ hơn vai trò của thu hồi tài sản tham nhũng.

Bổ sung thêm số liệu thu hồi tài sản tham nhũng ở Việt Nam và so sánh với các nước khác. So sánh pháp luật Việt Nam với các quy định của Công ước.

Về phạm vi, cần mở rộng hơn về thời gian, tập trung nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực tiễn từ năm 2018.

Đối với nội dung nghiên cứu, cần bổ sung thêm nội dung liên quan đến tiêu chí đánh giá để làm cơ sở cho việc đánh giá khách quan, thực chất thực trạng pháp luật về thu hồi tài sản tham nhũng; bổ sung thêm nội dung đánh giá tính tương thích của pháp luật Việt Nam với UNCAC và các điều ước quốc tế khác mà Việt Nam là thành viên liên quan đến chủ đề nghiên cứu.

Về giải pháp, cần tập trung sâu vào Công ước quốc tế và các Công ước khác. Bổ sung giải pháp về tăng cường hợp tác quốc tế, đào tạo, nâng cao nhận thức của cộng đồng.

Với những đánh giá đó, hội đồng phê duyệt đồng ý đề tài được tổ chức nghiên cứu.