(Thanh tra) - Từ các vụ án lớn như Mailisa, Phúc Sơn, Tân Hoàng Minh, Vạn Thịnh Phát, Thượng tá Nguyễn Văn Thực, Phó Trưởng phòng 1, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03, Bộ Công an) nhấn mạnh: “Nếu không kiểm soát tốt, khu vực ngoài nhà nước có thể trở thành mảnh đất màu mỡ cho tội phạm lợi dụng”.
Tại Hội thảo “Phòng, chống tham nhũng trong khu vực ngoài nhà nước” vào ngày 9/12, Thượng tá Nguyễn Văn Thực, Phó Trưởng phòng 1, C03, Bộ Công an đã chỉ rõ hàng loạt xu hướng mới của tội phạm kinh tế, tham nhũng trong khu vực tư, cùng những khó khăn chồng chất mà lực lượng điều tra đang đối mặt.
Theo Thượng tá Nguyễn Văn Thực, những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế tư nhân, tội phạm tham nhũng và tội phạm kinh tế trong khu vực ngoài nhà nước đang bộc lộ rõ xu hướng gia tăng, quy mô lớn và thủ đoạn tinh vi hơn bao giờ hết.
Ông nhấn mạnh “Tham nhũng không còn là câu chuyện riêng của khu vực công. Nó đã dịch chuyển mạnh vào khu vực tư, với những biểu hiện phức tạp và tác động rộng lớn đến nền kinh tế, xã hội”.
Thượng tá Nguyễn Văn Thực cho biết, các vụ việc trong thời gian qua cho thấy hai dạng hành vi nổi bật, đó là: Tham nhũng nội bộ trong doanh nghiệp tư nhân, nơi các nhà quản lý tự “xẻ thịt” doanh nghiệp bằng cách nâng khống giá trị tài sản, lập công ty “sân sau”, ký hợp đồng khống để rút ruột tiền của cổ đông.
Kế tiếp là tham nhũng kết hợp giữa khu vực tư và khu vực công, khi doanh nghiệp tư nhân thông đồng với cán bộ, công chức trong các cơ quan quản lý nhà nước, đầu tư công, y tế, giáo dục, xây dựng, tài nguyên… để trục lợi từ các dự án, gói thầu, chính sách ưu đãi, khai thác tài nguyên, đất đai. “Đây là dạng thức tham nhũng nguy hiểm hơn vì tạo ra lợi ích nhóm, làm mờ ranh giới giữa tội phạm tham nhũng và tội phạm kinh tế”, Thượng tá Nguyễn Văn Thực nói.
Thượng tá Nguyễn Văn Thực dẫn chứng, bốn vụ án điển hình.
Thứ nhất là vụ án Mailisa, theo ông đây là “hệ sinh thái” buôn lậu và rửa tài sản. Chuỗi thẩm mỹ viện Mailisa đã tạo ra mạng lưới doanh nghiệp “vệ tinh” nhằm hợp thức hóa nguồn gốc hàng hóa nhập lậu và doanh thu bất hợp pháp. Lực lượng điều tra thu giữ lượng tài sản khổng lồ, 300 lượng vàng SJC, 100 sổ đỏ, 12 siêu xe và hàng trăm nghìn sản phẩm mỹ phẩm nghi giả.
Theo ông, từ vụ Mailisa, có thể rút ra nhiều bài học quan trọng về việc kết hợp giữa điều tra hình sự với điều tra tài chính, truy tìm tài sản. Nếu chỉ dừng lại ở xử lý hành vi buôn lậu, hàng giả mà không chú trọng việc phong tỏa, kê biên, thu hồi tài sản thì hậu quả thiệt hại cho xã hội sẽ khó được khắc phục.
Thượng tá Nguyễn Văn Thực đánh giá: “Vụ Mailisa cho thấy nếu không truy đến cùng dòng tiền thì khó có thể thu hồi triệt để tài sản phạm pháp”.
Thứ 2 là vụ án Phúc Sơn, đây được xem là dạng thức tham nhũng “lợi ích nhóm”, đan xen giữa khu vực công - tư. Hơn 26 bị can bị khởi tố với nhiều tội danh, liên quan các dự án đất đai, hạ tầng tại nhiều địa phương. Khối tài sản bị kê biên, phong tỏa rất lớn: hơn 300 tỷ đồng, 2 triệu USD, 500 lượng vàng, 1.000 sổ đỏ.
“Doanh nghiệp tư nhân lợi dụng các kẽ hở về đấu thầu, định giá đất để thao túng chính sách. Nếu không bóc tách quan hệ công - tư đan xen, rất khó làm sáng tỏ bản chất vụ án”, ông Thực nói.
Thứ 3 là vụ án Tân Hoàng Minh với 9 đợt phát hành trái phiếu trái pháp luật, nhóm bị can đã chiếm đoạt hơn 8.600 tỷ đồng của 6.000 - 6.600 nhà đầu tư. Đây là vụ án phức tạp, có tính chất mới, mang đậm dấu ấn của cơ chế huy động vốn trung, dài hạn trên thị trường vốn, khi doanh nghiệp tư nhân lợi dụng cơ chế phát hành trái phiếu riêng lẻ, báo cáo tài chính không trung thực, “vẽ” dự án, “thổi phồng” năng lực tài chính để chiếm đoạt tiền của nhà đầu tư.
C03 phải làm việc với hàng chục tổ chức trung gian, ngân hàng, kiểm toán để làm rõ dòng tiền. Đây là vụ án phức tạp vì các hồ sơ tài chính được “vẽ đẹp”, che giấu rủi ro bằng báo cáo không trung thực.
Thứ 4 là vụ án, Vạn Thịnh Phát, đây được xem là vụ án có tính chất xuyên quốc gia, đa tầng nấc, có tính chất đặc biệt nghiêm trọng. Dòng tiền được luân chuyển qua nhiều pháp nhân trong và ngoài nước, đòi hỏi Việt Nam phải tăng cường hợp tác quốc tế, tương trợ tư pháp về hình sự, trao đổi thông tin với cơ quan thực thi pháp luật của các nước, các tổ chức tài chính quốc tế, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan trong nước như Ngân hàng Nhà nước, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp… nhằm truy tìm, phong tỏa, ngăn chặn việc tẩu tán tài sản.
Thượng tá Thực cho biết, có những tài sản chỉ trong vài ngày đã được chuyển ra nước ngoài. Nếu không kịp thời phong tỏa, cơ hội thu hồi gần như bằng không.
Từ các vụ án điển hình nêu trên và nhiều vụ việc khác C03 đang thụ lý, ông Thực nêu ra một số khó khăn, thách thức lớn trong công tác điều tra, xác minh, thu hồi tài sản như: Tài sản bị tán phát nhanh, đa phần qua nhiều lớp pháp nhân, thậm chí thành tài sản số, có vụ việc, chỉ trong vài ngày sau khi có thông tin bị thanh tra, kiểm tra.
Hoặc có “nguy cơ lộ sáng”, đối tượng đã nhanh chóng chuyển phần lớn tài sản từ doanh nghiệp trong nước sang công ty tại quốc gia thứ ba, nơi Việt Nam chưa có hiệp định tương trợ tư pháp song phương, khiến việc phong tỏa, thu hồi sau này cực kỳ khó khăn, gần như không thể nếu không kịp thời áp dụng biện pháp ngăn chặn.
Khối lượng tài liệu cần thu thập trong các vụ tài chính, chứng khoán rất lớn; quy định pháp lý về kê biên, phong tỏa tài sản số, cổ phần, quyền tài sản còn bất cập; cơ chế chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan còn chậm, khiến điều tra mất thời gian.
Theo Thượng tá Nguyễn Văn Thực, công tác thu hồi tài sản phải được đặt ở vị trí “ưu tiên ngay từ đầu”, không phải chờ đến giai đoạn cuối của vụ án. Điều tra tài chính phải song hành với điều tra hình sự.
Thượng tá Nguyễn Văn Thực cho biết, từ các vụ án lớn như Mailisa, Phúc Sơn, Tân Hoàng Minh, Vạn Thịnh Phát, C03 đã rút ra nhiều bài học quan trọng trong điều tra tội phạm kinh tế, tham nhũng. Ông nhấn mạnh: “Thu hồi tài sản phải được coi là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt ngay từ giai đoạn đầu, chứ không phải chờ đến khi kết luận điều tra mới thực hiện”. Vì vậy, khi phát hiện dấu hiệu vi phạm, lực lượng điều tra phải lập tức phong tỏa tài khoản, kê biên tài sản và triển khai tổ chuyên trách truy tìm dòng tiền.
Thượng tá Thực cũng cho rằng điều tra kinh tế hiện nay phải dựa mạnh vào phân tích tài chính hiện đại, coi hồ sơ tài chính là “hiện trường của tội phạm”. “Phân tích dòng tiền, đối chiếu dữ liệu ngân hàng, thuế, chứng khoán là chìa khóa bóc tách hành vi gian dối”, ông nói.
Bên cạnh đó, sự phối hợp liên ngành và hợp tác quốc tế giữ vai trò quyết định. Từ thanh tra, kiểm toán đến ngân hàng, chứng khoán, các cơ quan nước ngoài và tổ chức quốc tế như Interpol, UNODC, UNDP đều phải tham gia để ngăn chặn tẩu tán tài sản và hỗ trợ điều tra hiệu quả.
“Nếu không chủ động hoàn thiện pháp lý và đổi mới phương thức điều tra, khu vực ngoài nhà nước vốn là động lực tăng trưởng, có thể trở thành môi trường thuận lợi cho tham nhũng nảy nở”, Thượng tá Thực cảnh báo.
Ông khẳng định C03 sẽ tiếp tục kiên quyết điều tra, không có vùng cấm, không ngoại lệ, đồng thời gắn chặt công tác xử lý với thu hồi tài sản, bảo vệ quyền lợi của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.
Bài 2: Cần cơ chế mới để ngăn chặn tẩu tán tài sản
