(Thanh tra) - Tại Hội thảo “Phòng, chống tham nhũng trong khu vực ngoài nhà nước" ngày 9/12, ông Nguyễn Văn Cảnh, Cục trưởng Cục Phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực (Cục IV) Thanh tra Chính phủ nhấn mạnh: Tham nhũng trong khu vực ngoài nhà nước đang tác động trực tiếp đến môi trường kinh doanh, niềm tin của nhà đầu tư và sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Đây không còn là nguy cơ tiềm ẩn, mà là thách thức hiện hữu, đòi hỏi phải có khuôn khổ pháp luật đủ mạnh để kiểm soát.
Theo ông Nguyễn Văn Cảnh, Việt Nam đã có những bước đi mạnh mẽ trong việc mở rộng phạm vi phòng, chống tham nhũng (PCTN) sang khu vực ngoài nhà nước. Nhiều vụ việc nghiêm trọng thời gian qua cho thấy khu vực tư, bên cạnh vai trò là động lực tăng trưởng, cũng tiềm ẩn không ít rủi ro tham nhũng với thủ đoạn ngày càng phức tạp.
“Luật PCTN 2018 là dấu mốc quan trọng khi lần đầu tiên quy định rõ trách nhiệm phòng chống tham nhũng đối với doanh nghiệp, tổ chức ngoài khu vực nhà nước”, ông Cảnh cho biết.
Theo đó, luật mở rộng điều chỉnh với 3 hành vi tham nhũng của khu vực tư: Tham ô tài sản; nhận hối lộ; đưa và môi giới hối lộ để vụ lợi trong hoạt động của doanh nghiệp, tổ chức.
Bên cạnh đó, theo Nghị định 59/2019/NĐ-CP, phạm vi “khu vực ngoài nhà nước” bao gồm công ty đại chúng, tổ chức tín dụng, tổ chức xã hội có huy động đóng góp của Nhân dân và toàn bộ doanh nghiệp ngoài nhà nước.
Ông Cảnh phân tích: “Việc xác định rõ các chủ thể này không chỉ tạo cơ sở pháp lý mà còn giúp hoạt động thanh tra, kiểm tra tránh chồng chéo, bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả”.
Luật PCTN cũng quy định cụ thể trách nhiệm phòng ngừa tham nhũng của doanh nghiệp. Theo đó, doanh nghiệp, tổ chức khu vực ngoài nhà nước có trách nhiệm thực hiện các biện pháp phòng ngừa; chủ động phát hiện, phản ánh hành vi tham nhũng; xây dựng và áp dụng quy tắc ứng xử, cơ chế kiểm soát xung đột lợi ích; phối hợp với cơ quan nhà nước trong xử lý vi phạm.
Ông Cảnh nhấn mạnh: “Doanh nghiệp phải là chủ thể kiến tạo văn hóa liêm chính, chứ không chỉ là đối tượng bị kiểm soát. Khi doanh nghiệp không muốn tham nhũng và không thể tham nhũng, thì chi phí không liêm chính sẽ không còn đất tồn tại”.
Luật PCTN cũng quy định, công ty đại chúng, tổ chức tín dụng và tổ chức xã hội phải áp dụng một số quy định của Luật để phòng ngừa tham nhũng trong chính doanh nghiệp, tổ chức mình như: Công khai, minh ạch; kiểm soát xung đột lợi ích; trách nhiệm người đứng đầu khi để xảy ra tham nhũng.
Ông Cảnh cho biết: “Đây là các nhóm có ảnh hưởng lớn và gắn trực tiếp với tài sản của người dân. Việc đặt ra yêu cầu quản trị cao hơn là cần thiết để bảo vệ quyền lợi của cộng đồng và thị trường”.
Nhằm bảo đảm liêm chính trong hoạt động kinh doanh và tuân thủ quy định về phòng ngừa tham nhũng trong khu vực ngoài nhà nước, Luật PCTN quy định về chế định kiểm soát từ bên ngoài, cơ chế tự kiểm tra của doanh nghiệp, cơ chế kiểm soát thông qua hoạt động phản ánh, tố cáo, báo cáo và cơ chế xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về PCTN trong doanh nghiệp, tổ chức khu vực ngoài nhà nước.
Theo Luật PCTN, chỉ Thanh tra Chính phủ và Thanh tra tỉnh có thẩm quyền thanh tra việc thực hiện pháp luật PCTN trong một số doanh nghiệp ngoài nhà nước nhằm bảo đảm không chồng chéo, phù hợp chức năng.
Luật cũng yêu cầu doanh nghiệp tự kiểm tra để phát hiện và xử lý sớm vi phạm.
Ngoài ra, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) bổ sung nhiều quy định xử lý hành vi tham nhũng trong khu vực tư, bao gồm tham ô, nhận hối lộ, đưa và môi giới hối lộ.
Ông Cảnh cho rằng: “Việc xử lý hình sự đối với tham nhũng trong khu vực ngoài nhà nước khẳng định quan điểm nhất quán, mọi hành vi tham nhũng, bất kể xảy ra ở đâu, đều phải được xử lý nghiêm”.
Chiến lược quốc gia PCTN đến năm 2030, tăng cường chiều sâu cho phòng ngừa và đề ra 5 nhóm giải pháp toàn diện, trong đó ông Cảnh nhấn mạnh hai trụ cột then chốt, đó là hoàn thiện pháp luật kinh tế, xã hội và PCTN; tăng cường kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán.
Theo ông Nguyễn Văn Cảnh, dù đã đạt được nhiều kết quả, nhưng công tác PCTN khu vực ngoài nhà nước còn đối mặt nhiều khó khăn. Nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức đầy đủ vai trò quản trị liêm chính, trong khi đây là yêu cầu bắt buộc trong nền kinh tế hiện đại.
Tình trạng thiếu minh bạch tài chính, quản trị nội bộ lỏng lẻo, giao dịch với bên liên quan không được kiểm soát đầy đủ, dễ phát sinh nguy cơ tham nhũng.
Áp lực cạnh tranh khiến một số doanh nghiệp chấp nhận “bôi trơn” để đạt lợi ích ngắn hạn.
Ông Cảnh nêu rõ: “Không ít tổ chức, doanh nghiệp còn xem PCTN là ‘việc của Nhà nước’, trong khi chính doanh nghiệp phải là chủ thể đầu tiên chịu thiệt hại nếu không kiểm soát được tham nhũng”.
Báo cáo PACA 2023 cũng chỉ ra tình trạng thiếu biện pháp giám sát hữu hiệu đã khiến nhiều doanh nghiệp và tổ chức khu vực ngoài nhà nước rơi vào tình trạng thiếu minh bạch, đặc biệt trong quản lý tài chính, hợp đồng và các hoạt động tuyển dụng. Không ít doanh nghiệp, do áp lực cạnh tranh và lợi nhuận, đã bỏ qua các quy định pháp lý, thậm chí tiếp tay cho những hành vi tham nhũng.
Từ phân tích thực tiễn và kinh nghiệm quốc tế, ông Nguyễn Văn Cảnh đưa ra ba nhóm khuyến nghị trọng tâm:
Thứ nhất là hoàn thiện pháp luật, chính sách, rà soát, bổ sung quy định về minh bạch, trách nhiệm giải trình trong doanh nghiệp tư nhân; quy định rõ hơn về kiểm soát giao dịch với bên liên quan; áp dụng chuẩn mực quản trị tốt theo OECD cho doanh nghiệp trong nước; tăng chế tài đối với các hành vi vi phạm quy định phòng ngừa tham nhũng.
Ông Cảnh nhận định: “Một hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ là hàng rào hữu hiệu nhất để ngăn ngừa tham nhũng ngay từ gốc”.
Thứ hai là tăng cường giám sát và thực thi pháp luật; tổ chức các cuộc thanh tra chuyên đề đối với lĩnh vực có nguy cơ cao; ứng dụng công nghệ, phân tích dữ liệu lớn để phát hiện bất thường trong giao dịch; xử lý nghiêm minh, kịp thời các vụ việc đã phát hiện, không nể nang, né tránh. “Thanh tra phải đi trước một bước, không đợi sai phạm kéo dài rồi mới vào cuộc”, ông nhấn mạnh:
Thứ ba là thúc đẩy cơ chế liêm chính trong doanh nghiệp, xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ và cơ chế tố cáo an toàn; đào tạo cán bộ quản lý về đạo đức kinh doanh, văn hóa không tham nhũng; khuyến khích doanh nghiệp công bố báo cáo liêm chính hằng năm.
Cục trưởng Nguyễn Văn Cảnh khẳng định, phòng, chống tham nhũng trong khu vực ngoài nhà nước là nhiệm vụ trọng tâm, mang ý nghĩa quyết định đối với môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
“Khi luật pháp hoàn thiện, giám sát hiệu quả và doanh nghiệp chủ động xây dựng văn hóa liêm chính, chúng ta sẽ kiến tạo được môi trường đầu tư minh bạch, bình đẳng, qua đó thúc đẩy phát triển bền vững”, ông nói.
