Biểu tình chống kế hoạch đập thủy điện Belo Monte, Brazil

Ba mươi ba ngàn con đập lớn là con số thống kê chính thức của Ủy ban Quốc tế về các đập nước lớn vừa đưa ra. Tuy nhiên, con số thực tế theo nhiều nguồn tin có lẽ còn cao hơn nhiều. Và con số này có lẽ sẽ còn gia tăng thêm từ đây đến năm 2050, mà nguyên nhân chính là do tăng trưởng dân số và mật độ dân số cao tại các thành phố lớn kéo theo sự gia tăng nhu cầu về nước, để tưới tiêu và cung cấp nước cho các doanh nghiệp. 

Tuy nhiên, chính sự gia tăng nhu cầu về điện mới thúc đẩy việc xây dựng các công trình cho nhiều tiện ích khác nhau. Để đáp ứng được nhu cầu này, theo Ủy ban Quốc tế về các đập nước lớn, nếu không sử dụng năng lượng hóa thạch hay hạt nhân, thì không có cách nào khác hơn làm thủy điện.  

Quỹ Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới ước tính có khoảng từ 40 đến 80 triệu người sẽ bị di dời do các công trình xây đập. Trường hợp đơn cử là công trình xây đập lớn thứ ba thế giới Belo Monte, Brazil. 

Dự án xây đập này sẽ làm ngập một vùng rộng lớn 500 km2, và có khoảng từ 20.000 đến 40.000 người bị ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống do bị di dời. 

Thế nhưng, chính quyền thì lập luận rằng, việc xây đập đem lại nhiều lợi ích kinh tế. Ngoài việc sản xuất điện, các đập nước còn giúp kiểm soát được dòng chảy, điều chỉnh lưu lượng nước, tránh hiện tượng lũ lụt hay hạn hán tại hạ nguồn, giúp phát triển nông nghiệp. Còn trên thượng nguồn, việc lưu trữ nước trong bể lớn sẽ giúp phát triển các ngành đánh cá hay du lịch…

Việc xây đập có tác động thế nào đến môi trường ?

Trên lý thuyết, thủy điện không thải khí gaz gây hiệu quả nhà kính. Nhưng một vài nghiên cứu gần đây cho biết, do hiện tượng phân giải hệ thực bì trong bể chứa, một vài đập nước sẽ thải khí CO2 và nhất là khí mê tan, một loại khí có thể làm nóng trái đất ở mức cao gấp 25 lần so với khí CO2. 

Thế nhưng, tác động của nó đối với khí hậu vẫn còn là điều tranh cãi. Bởi cũng có ý kiến khoa học khác nói, hiện tượng nêu trên chỉ liên quan đến những bể chứa nước không sâu lắm, nằm ở vùng nhiệt đới. Theo Viện Khoa học và Công nghệ Nước liên bang Thụy Sĩ, một nghiên cứu tại hồ Wohlen, gần Berne cho thấy lượng khí mê tan thải ra mỗi năm là khoảng 150 tấn, tương đương với khí CO2 khi chạy 25 triệu km bằng xe hơi mà thôi.

Theo Quỹ Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới, hậu quả đầu tiên của việc xây đập là làm biến đổi hình dạng của dòng sông, ngăn chặn các bề mặt trầm tích gây ra hiện tượng xói mòn đất trầm trọng tại các vùng châu thổ ở hạ lưu. Cá sẽ trở nên ít hơn và đa dạng sinh học trở nên nghèo nàn hơn. Hơn nữa việc lưu trữ nước ngăn cản quá trình hòa tan các chất ô nhiễm trong nước và tạo điều kiện cho các loài xâm thực sinh sôi nảy nở.

Tại châu Âu, nhằm đạt được tình trạng sinh thái tốt từ đây cho đến năm 2015, Luật về nước gặp mâu thuẫn với mục tiêu phát triển năng lượng tái tạo, bao gồm cả thủy điện. Khó khăn lắm các nhà bảo vệ môi trường mới đạt được việc hủy bỏ những công trình nào gây hại cho đa dạng sinh thái. 

Vì vậy, Hiệp hội Quốc tế về thủy điện đã cho hiệu chỉnh lại “Nghị định thư về việc đánh giá tính bền vững của thủy điện” nhằm đảm bảo sự cải thiện chung”. 

Tuy nhiên, một quan chức của Quỹ Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới nhận định rằng, người ta có thể đạt được một mức độ nào đó của tính bền vững, nhưng sẽ không bao giờ gạt bỏ hoàn toàn được mọi tác động. Do đó, việc lựa chọn địa điểm là rất quan trọng. Các tổ chức phi Chính phủ khuyến cáo, các Chính phủ nên tìm kiếm các nguồn thay thế khác, và nhất là phải tiết kiệm năng lượng, trước khi đưa ra các dự án này.

 Kỳ Sơn