(Thanh tra) - “Cuộc đua” tăng lãi suất của các ngân hàng thương mại cho thấy áp lực lớn của thị trường vốn trong giai đoạn phục hồi kinh tế. Người vay – cả cá nhân lẫn doanh nghiệp – đang chịu ảnh hưởng trực tiếp và rõ rệt nhất.
Các chuyên gia cho rằng lãi suất sẽ tiếp tục biến động tùy theo thanh khoản hệ thống và diễn biến kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, nếu các biện pháp hỗ trợ tín dụng, chính sách điều tiết hợp lý được triển khai, mặt bằng lãi suất hoàn toàn có thể ổn định trở lại, đảm bảo mục tiêu kép: giữ an toàn hệ thống ngân hàng và hỗ trợ phục hồi sản xuất – kinh doanh của nền kinh tế.
Vào dịp cuối năm, thị trường tài chính – ngân hàng bắt đầu chứng kiến sự trở lại của xu hướng điều chỉnh lãi suất huy động tại nhiều ngân hàng thương mại. Diễn biến này kéo theo mặt bằng lãi vay tăng lên, tác động trực tiếp đến hàng triệu khách hàng cá nhân và doanh nghiệp. “Cuộc đua” nâng lãi suất đang nóng dần, đặt ra nhiều lo ngại về sức chịu đựng của khu vực sản xuất và khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế.
Áp lực từ lãi suất – câu chuyện của người vay
Trong căn nhà nhỏ tại phường Tân Sơn Hòa (TP.HCM), chị Nguyễn Thu Trang, chủ một cửa hàng thời trang online, chia sẻ khó khăn khi khoản vay kinh doanh 500 triệu đồng của chị tại một ngân hàng cổ phần bất ngờ điều chỉnh lãi suất tăng thêm 1,2 điểm phần trăm/năm. Với chị, con số này không nhỏ.
“Chỉ trong sáu tháng, tiền lãi tôi phải đóng mỗi tháng tăng thêm hơn 900.000 đồng. Doanh số kinh doanh sau dịch chỉ vừa phục hồi, nay chi phí tài chính lại tăng, đúng là rất áp lực”, chị Trang nói.
Không chỉ khách hàng cá nhân, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) cũng chịu ảnh hưởng nặng nề. Ông Trịnh Hữu Khôi, chủ một doanh nghiệp may mặc tại Hải Phòng, cho biết doanh nghiệp vay 5 tỷ đồng để mở rộng nhà xưởng từ năm trước, nhưng năm nay lãi suất thả nổi điều chỉnh tăng thêm 1,5 điểm phần trăm khiến chi phí tài chính đội lên khoảng 75 triệu đồng/năm.
“Trong lúc đơn hàng xuất khẩu đang giảm, giá nguyên vật liệu tăng, giờ lãi suất lại tăng nữa… Chúng tôi thực sự căng thẳng. Nếu mặt bằng lãi vay tiếp tục duy trì cao, nhiều doanh nghiệp sẽ phải tính tới chuyện thu hẹp sản xuất”, ông Khôi chia sẻ.
Các chuyên gia tài chính cho rằng đợt nâng lãi suất lần này xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Theo TS. Nguyễn Minh Hà (Trường Đại học Mở TP.HCM) phân tích: Thứ nhất, nhu cầu vốn của nền kinh tế có dấu hiệu tăng trong bối cảnh đầu tư công đẩy mạnh, khu vực tư nhân phục hồi và doanh nghiệp cần nguồn lực sau thời gian dài trầm lắng. “Khi cầu tín dụng tăng nhanh hơn tốc độ huy động, các ngân hàng buộc phải điều chỉnh lãi suất đầu vào để hút vốn”.
Thứ hai, áp lực từ thị trường quốc tế cũng ảnh hưởng đến điều hành trong nước. Việc một số ngân hàng trung ương lớn duy trì mức lãi suất cao khiến chi phí vốn trên thị trường quốc tế tăng theo, tạo sức ép nhất định lên tỷ giá và lãi suất trong nước.
Ngoài ra, theo đại diện Vụ Chính sách tiền tệ (Ngân hàng Nhà nước), một số ngân hàng thương mại có nhu cầu cải thiện thanh khoản ngắn hạn, đặc biệt vào giai đoạn cao điểm cuối năm, cũng là nguyên nhân khiến các mức lãi suất huy động kỳ hạn 6–12 tháng đồng loạt tăng 0,5–1,2 điểm phần trăm.
Góc nhìn từ các ngân hàng: “Chúng tôi không muốn tăng lãi suất”
Theo ông Nguyễn Văn Vương, ngân hàng VPBank cho biết bản thân các ngân hàng cũng chịu áp lực rất lớn.
Lãi suất cho vay không thể không tăng khi chi phí huy động tăng. Nhưng ngân hàng cũng rất lo ngại việc tăng lãi suất khiến khách hàng khó trả nợ. Do vậy chúng tôi đã cố gắng cân nhắc ở mức hợp lý nhất.
Ông cũng nhấn mạnh rằng ngân hàng đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ: gia hạn nợ, cơ cấu thời hạn trả nợ cho doanh nghiệp gặp khó khăn và dành một số gói tín dụng ưu đãi lãi suất thấp hơn thị trường 1–2 điểm phần trăm cho lĩnh vực ưu tiên.
Tuy vậy, theo ông, khả năng kéo dài hỗ trợ là hạn chế: “Lãi suất tăng không phải mong muốn của ngân hàng. Nhưng hệ thống cần đảm bảo an toàn vốn. Nếu huy động không đủ, chúng tôi không thể cho vay dài hạn với lãi suất thấp”.
Nhiều chuyên gia kinh tế và cơ quan quản lý cấp bộ, ngành cũng đưa ra cảnh báo về tác động tiêu cực của việc mặt bằng lãi suất tăng nhanh.
Theo TS. Cấn Văn Lực cho rằng khi lãi suất tăng, tổng cầu suy giảm, người dân thắt chặt chi tiêu, doanh nghiệp hạn chế vay mới. Nếu xu hướng kéo dài, tăng trưởng tín dụng sẽ chậm lại và ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng GDP.
Đại diện Bộ Tài chính nhận định: “Hiện sức khỏe tài chính của nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn rất yếu. Tỷ lệ doanh nghiệp ngừng hoạt động vẫn còn cao. Nếu chi phí vay tiếp tục tăng, sẽ ảnh hưởng tới tốc độ phục hồi của khu vực sản xuất”.
Trong khi đó, lãnh đạo một số tỉnh/thành phố như Hồ Chí Minh, Hải Phòng cho rằng lãi suất cao có thể khiến nhiều dự án sản xuất – dịch vụ bị hoãn lại, từ đó tác động tới thu ngân sách và việc làm tại địa phương.
Giải pháp từ cơ quan quản lý
Theo ghi nhận thực tế, khách hàng cá nhân đang có nhiều cách khác nhau để ứng phó.
Tái cơ cấu khoản vay: Một số người chuyển từ vay doanh nghiệp hộ kinh doanh sang vay tiêu dùng thế chấp để hưởng lãi suất ưu đãi thấp hơn.
Trả nợ trước hạn một phần: Những khách hàng có dòng tiền ổn định chọn trả bớt nợ gốc nhằm giảm chi phí lãi vay hằng tháng.
Chuyển đổi ngân hàng: Một số tổ chức tín dụng cung cấp gói “refinance” (tái cấp vốn/đảo nợ) cho phép khách hàng tất toán khoản vay cũ bằng khoản vay mới có lãi suất thấp hơn.
Tuy nhiên, không phải ai cũng tiếp cận được các giải pháp này. Nhiều khách hàng gặp khó khăn vì thu nhập giảm, không đủ điều kiện tái cơ cấu hoặc không thể trả trước hạn do phí phạt cao.
Đại diện Ngân hàng Nhà nước cho biết, cơ quan này đang tiếp tục theo dõi diễn biến thị trường, đồng thời áp dụng một số giải pháp: Khuyến khích ngân hàng tiết giảm chi phí, nâng cao hiệu quả quản trị để giảm áp lực tăng lãi suất.
Điều tiết thanh khoản thị trường thông qua các công cụ thị trường mở để tránh biến động mạnh.
Yêu cầu ngân hàng ưu tiên cho vay các lĩnh vực sản xuất kinh doanh thiết yếu, lĩnh vực ưu tiên, tránh tập trung quá mức vào bất động sản và tiêu dùng không thiết yếu.
Một số ý kiến từ Bộ Tài chính đề xuất cần phối hợp chính sách tài khóa – tiền tệ linh hoạt hơn, đẩy mạnh kích cầu nội địa, hỗ trợ doanh nghiệp thông qua các chương trình giảm thuế, giãn đóng bảo hiểm và giảm chi phí khác ngoài lãi vay.
