Xung quanh nội dung này, Phóng viên Báo Thanh tra đã có cuộc trao đổi với ông Vũ Văn Cường, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA), Chủ tịch Hội đồng thành viên Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam  - Vinataba.

PV: Quan điểm của ông về việc tăng thuế suất thuế TTĐB của thuốc lá theo dự kiến của Bộ Tài chính?

Ông Vũ Văn Cường: VTA đồng tình với chủ trương tăng dần thuế suất thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc lá nhằm tăng nguồn thu cho NSNN và hạn chế tiêu dùng thuốc lá. Tuy nhiên, tăng bao nhiêu, tăng khi nào, thì cần phải cân nhắc kỹ cho phù hợp với điều kiện hoàn cảnh nước ta. Nếu không có khi phản ứng phụ (theo ngôn ngữ ngành Y) lại lớn hơn mục đích chính! Bởi vì, thuốc lá là mặt hàng gọn nhẹ, nhưng có giá trị cao. Hiện, đang áp thuế TTĐB 65% và thuế VAT 10% nên buôn lậu thuốc lá là siêu lợi nhuận. Hiện nay, buôn lậu thuốc lá ở VN đang phát triển mạnh và gây thất thu lớn cho NSNN. Nếu nâng mức thuế suất thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc lá vào thời điểm hiện nay thì tình trạng buôn lậu sẽ càng gia tăng, dẫn đến SX trong nước sẽ bị thu hẹp nên tổng thu NSNN có thể giảm chứ không chắc sẽ tăng (mặc dù thuế suất tăng)!

Theo ước tính của VTA, ngành Công nghiệp thuốc lá Việt Nam sẽ mất thêm ngay lập tức thị phần cho thuốc lá lậu ở quy mô 5,7 tỷ điếu khi tăng thuế TTĐB lên 75% và mất tiếp 10,4 tỷ điếu khi tăng lên 85%, dẫn đến thất thu ngân sách tương ứng là 2.069 tỷ đồng (97,5 triệu USD) và 4.209 tỷ đồng (198,5 triệu USD).

PV: Ông có thể cho biết cụ thể hơn về tình trạng buôn lậu thuốc lá ở VN hiện nay được không?

Ông Vũ Văn Cường: Theo số liệu khảo sát năm 2012 của Trung tâm Thuế và Đầu tư Quốc tế và Tổ chức Oxford Economics, Việt Nam là thị trường tiêu thụ thuốc lá lậu lớn thứ 2 trong số 11 quốc gia Châu Á được khảo sát.

Năm 2013, tổng số thuốc lá tiêu thụ tại Việt Nam là 104,8 tỷ điếu, bao gồm 87,8 tỷ điếu hợp pháp và 17,0 tỷ điếu nhập lậu (trong đó, 90% là thuốc JET và HERO). Thuốc lá nhập lậu đã lấy đi 20% thị phần và làm thất thu thuế nghiêm trọng cho NSNN (ước tính NSNN thất thu 6.500 tỷ đồng tương đương 309 triệu đôla Mỹ). 

Tác động của thuốc lá lậu: Làm mất sản lượng nguyên liệu (18.000 tấn/năm, tương đương diện tích trồng là 10.000 ha); mất việc làm của nông dân (5 triệu công nhân lao động không có việc làm trong 5 tháng); mất việc làm của công nhân (600.000 công lao động/năm); các doanh nghiệp sản xuất hợp pháp bị mất cả về mặt doanh số và thị phần; thuốc lá lậu không phải tuân thủ bất kỳ quy định nào về cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh, ATVSTP như lộ trình giảm Tar và Nicotin, không kiểm soát được chất lượng nên sẽ gây tác hại đến sức khỏe cộng đồng.

PV: Ông có thể lý giải rõ hơn tại sao tăng thuế suất thuế TTĐB trong điều kiện hiện nay thì thu NSNN chưa chắc đã tăng?

Ông Vũ Văn Cường: Rất đơn giản, tăng thuế TTĐB thì lợi nhuận buôn lậu thuốc lá đã cao lại càng cao hơn do trốn thuế. Điều đó chắc chắn dẫn đến buôn lậu gia tăng. 

Chúng ta đã có bài học thực tế về viêc này: Thuế TTĐB tăng từ 45% lên 55% vào năm 2006 và 65% vào năm 2008 đã gây ra sự tăng trưởng đột biến của thuốc lá nhập lậu khoảng 6 tỷ điếu (Năm 2006 nhập lậu: 12 tỷ điếu thì 2012: 18 tỷ điếu). 

Thuốc lá lậu do trốn thuế nên có thể bán rẻ hơn thuốc SX trong nước, người tiêu dùng VN do thu nhập thấp sẽ quay sang hút thuốc lá lậu (bất chấp việc thuốc lá lậu không kiểm soát được chất lượng nên sẽ gây tác hại đến sức khỏe cộng đồng). Do vậy, thuốc lá SX trong nước sẽ bị thu hẹp và tổng thu NSNN có thể giảm chứ không tăng (mặc dù tăng thuế suất).

PV: Vậy theo ông khi nào thì tăng thuế TTĐB thuốc lá thì phù hợp? Và giải pháp hiện nay là gì ?

Ông Vũ Văn Cường: Theo tôi tạm thời chưa nên tăng thuế suất thuế TTĐB thuốc lá vào thời điểm hiện nay. Trước hết, chúng tôi kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cần có chỉ thị gấp yêu cầu các Bộ, ngành và các địa phương cùng quyết liệt vào cuộc kiên quyết chống buôn lậu ở cả đầu vào và đầu ra thuốc lá lậu như những năm 90 của thế kỷ trước.

Đầu vào thuốc lá lậu là tại các cửa khẩu, biên giới (chủ yếu là biên giới Tây Nam). Đầu ra thuốc lá lậu là các cửa hàng, tủ, quầy bán thuốc các địa phương. Chống ở đầu ra thì dễ hơn nhưng chính quyền các địa phương phải vào cuộc (chúng ta đã có bài học thực tế việc này vào những năm 90 của thế kỷ trước, khi đó, thuốc lá lậu giảm hẳn). Khi đã ngăn chặn được đáng kể lượng thuốc lá nhập lậu thì có thể xem xét tăng thuế suất thuế TTĐB, tuy nhiên, cũng nên có lộ trình tăng dần chứ không nên tăng nhanh quá (theo tôi mỗi lần nên tăng khoảng 5% là phù hợp).

Tổng đóng góp NSNN của toàn ngành Công nghiệp thuốc lá Việt Nam hiện nay là gần 20.000 tỷ đồng, xấp xỉ 1 tỷ USD. Nếu ngăn chặn được buôn lậu thì đóng góp của Ngành vào NSNN sẽ cao hơn nhiều.

PV: Xin trân trọng cám ơn!

Hữu Hải (thực hiện)