(Thanh tra) - Chuyên gia Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi, cho rằng để phát triển nhà ở xã hội thực chất và bền vững, cần một hệ sinh thái chính sách đồng bộ, linh hoạt giúp người dân chạm tay đến giấc mơ an cư, đồng thời tạo cơ chế để doanh nghiệp và ngân hàng cùng tham gia lâu dài.
Nhiều người lao động có nhu cầu thật sự về chỗ ở nhưng lại khó vay được vốn mua nhà ở xã hội, do điều kiện tín dụng còn khắt khe và thủ tục rườm rà. Trong bối cảnh nhu cầu nhà ở ngày càng cao, đặc biệt tại các đô thị lớn, việc tháo gỡ những điểm nghẽn về vốn, thủ tục và nguồn cung đang trở thành yêu cầu cấp bách.
Ông Nguyễn Quang Huy cho rằng phát triển nhà ở xã hội không chỉ đơn thuần là chính sách an sinh mà còn là "đòn bẩy quan trọng trong chiến lược phát triển quốc gia". Theo ông, khi người lao động có nơi ở ổn định, năng suất tăng lên, xã hội giảm áp lực và nền kinh tế vận hành bền vững hơn.
Tuy vậy, thực tế hiện nay cho thấy giấc mơ an cư của người thu nhập thấp vẫn còn xa vời. Dù nhu cầu ngày càng lớn, đặc biệt ở các đô thị lớn, việc "vướng" ở vốn, thủ tục và nguồn cung khiến nhà ở xã hội chưa thực sự đến được tay người cần.
Một trong những rào cản lớn nằm ở tín dụng. Nhiều gói vay ưu đãi được công bố nhưng người dân khó tiếp cận do điều kiện vay quá chặt, thời hạn ngắn, lãi suất biến động. Không ít người dù đủ điều kiện vẫn e ngại làm hồ sơ vì thủ tục phức tạp, tốn thời gian và công sức.
Trong khi đó, nguồn cung còn hạn chế khiến giá nhà ở xã hội bị đẩy lên, làm khoảng cách giữa "chính sách" và "thực tế" ngày càng xa. Nếu chỉ dựa vào ngân sách nhà nước, chương trình khó có thể mở rộng và đáp ứng được nhu cầu lớn.
Không chỉ người mua, nhiều doanh nghiệp đầu tư dự án nhà ở xã hội cũng đang gặp khó trong tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi từ các gói tín dụng hỗ trợ. Điều này khiến tiến độ triển khai dự án chậm, làm giảm quỹ nhà và khiến giá nhà bị đẩy lên cao.
"Giải bài toán nhà ở xã hội không thể chỉ dựa vào một vài gói vay ưu đãi hay dự án thí điểm, mà cần một hệ sinh thái chính sách đồng bộ, linh hoạt và nhân văn", ông nhấn mạnh.
Trong bối cảnh nhu cầu về nhà ở xã hội ngày càng tăng nhưng nguồn cung và tín dụng còn hạn chế, chuyên gia Nguyễn Quang Huy cho rằng cần một loạt chính sách trụ cột, đồng bộ và linh hoạt để người dân thực sự có thể "chạm tay tới giấc mơ an cư".
Theo ông Huy, cần thiết lập cơ chế tín dụng phù hợp với thu nhập thực tế của người dân. Giải pháp phải hướng tới các khoản vay dài hạn 20 - 25 năm, ân hạn 2 - 3 năm, lãi suất cố định ở mức hợp lý. Bên cạnh đó, nên thành lập quỹ tiết kiệm nhà ở, nơi người lao động và doanh nghiệp cùng đóng góp định kỳ, tạo nguồn vốn ổn định, giảm phụ thuộc vào ngân sách nhà nước.
Hiện nay, thủ tục vay nhà ở xã hội vẫn còn rườm rà, khiến nhiều người e ngại. Ông Huy cho rằng cần số hóa toàn bộ quy trình xét duyệt bằng cách liên thông dữ liệu dân cư, thuế và bảo hiểm xã hội, giúp xác định nhanh đối tượng đủ điều kiện. Ngân hàng nên được trao quyền thẩm định trong khuôn khổ quy định rõ ràng, rút ngắn thời gian xử lý và giảm áp lực hành chính.
Để giảm rủi ro, ông Huy đề xuất cơ chế bảo lãnh tín dụng cho vay nhà ở xã hội, giúp ngân hàng yên tâm giải ngân và người vay được hưởng lãi suất ưu đãi thực chất. Chính sách hỗ trợ lãi suất cũng cần được điều chỉnh linh hoạt theo tình hình kinh tế, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa ngân hàng, người dân và ngân sách.
Nguồn cung nhà ở xã hội còn hạn chế cũng đang là nút thắt lớn. Ông Huy nhấn mạnh các địa phương cần chủ động bố trí quỹ đất, quy hoạch gắn với hạ tầng đồng bộ, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư. Những dự án đủ điều kiện pháp lý, tài chính và hạ tầng cần được xử lý thủ tục nhanh, rõ ràng để sớm đưa vào sử dụng. Với các dự án đã hoàn thành nhưng còn vướng nghiệm thu, cần quy trình thống nhất, đơn giản hóa để tránh lãng phí nguồn lực và giảm chi phí tài chính cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cần ban hành quy chuẩn cụ thể về chất lượng nhà ở xã hội, đảm bảo tiêu chí "giá hợp lý, chất lượng đảm bảo, hạ tầng đầy đủ".
"Việc thành lập quỹ đầu tư phát triển nhà ở xã hội sẽ giúp sử dụng lợi nhuận quay vòng, tạo nguồn vốn ổn định cho các giai đoạn tiếp theo hướng tới một hệ sinh thái nhà ở xã hội bền vững, thực chất và nhân văn", ông Huy nhấn mạnh.
CEO Nguyễn Quang Huy cho rằng Nhà nước giữ vai trò định hướng, dẫn dắt và tạo môi trường thuận lợi để các chủ thể cùng tham gia. Ba trọng tâm cần thực hiện là bảo đảm quỹ đất và hạ tầng cho phát triển nhà ở xã hội; dẫn dắt dòng vốn qua cơ chế tín dụng ưu đãi, bảo lãnh và quỹ tiết kiệm; giám sát công khai, minh bạch, đảm bảo chính sách đến đúng đối tượng, tránh trục lợi.
Trong trường hợp cần thiết, Nhà nước có thể đóng vai trò bên mua hoặc bảo đảm thanh khoản cuối cùng, giúp ổn định thị trường và bảo vệ quyền lợi của người dân, doanh nghiệp.
Trong ba năm tới, cần tập trung hoàn thiện thể chế, đơn giản hóa thủ tục, và đưa vào vận hành thí điểm một số khu đô thị nhà ở xã hội quy mô lớn, đồng thời mở rộng mô hình thuê dài hạn có quyền mua.
Trong mười năm tới, hướng tới hình thành hệ thống nhà ở xã hội đồng bộ, tự vận hành, trong đó có quỹ tiết kiệm, quỹ đầu tư, cơ chế tín dụng linh hoạt và mạng lưới nhà ở cho thuê - mua đa dạng, tạo nền tảng bền vững cho thị trường nhà ở Việt Nam.
Ông Huy nhấn mạnh, giải bài toán nhà ở xã hội không thể chỉ dựa trên vốn vay hay ưu đãi riêng lẻ, mà cần một hệ sinh thái chính sách đồng bộ, linh hoạt và nhân văn.
"Khi Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, ngân hàng và doanh nghiệp cùng chia sẻ trách nhiệm, người dân được tiếp cận dễ dàng hơn, thì nhà ở xã hội sẽ không chỉ là một chương trình, mà là một biểu tượng của sự phát triển bao trùm và ổn định lâu dài của đất nước", chuyên gia Nguyễn Quang Huy nhấn mạnh.
Theo Bộ Xây dựng, hiện cả nước có 692 dự án nhà ở xã hội đang được triển khai với tổng quy mô hơn 633.500 căn hộ. Trong đó, 165 dự án đã hoàn thành với 110.436 căn; 147 dự án đã khởi công tương ứng 135.033 căn và 380 dự án đã được chấp thuận chủ trương đầu tư, dự kiến cung cấp thêm 388.090 căn hộ trong thời gian tới.
Tuy nhiên, đến năm 2025, tổng số dự án hoàn thành, khởi công và đã được chấp thuận chủ trương mới đạt khoảng 59,6% so với mục tiêu của Đề án 1 triệu căn nhà ở xã hội (1.062.200 căn).
Đáng chú ý, nhiều địa phương vẫn chưa có chuyển biến tích cực.
