(Thanh tra)- Trong lao động, đặc biệt là lao động mang tính công nghiệp thì tính kỷ luật, tác phong làm việc là hết sức quan trọng. Việc đòi hỏi các yếu tố này không chỉ do tính chất của công việc, dây chuyền công nghệ sản xuất, hiệu quả lao động mà còn bởi sự an toàn trong lao động cho chính người công nhân.
Dễ nhận thấy, trên mọi phương diện quản lý, bất kỳ người lãnh đạo doanh nghiệp (DN) nào cũng yêu cầu người lao động (NLĐ) phải chấp hành kỷ luật và có tác phong làm việc theo đúng yêu cầu của tính chất công việc. Những người công nhân còn cho rằng, 42,7% số chủ DN yêu cầu “NLĐ phải chấp hành vô điều kiện tính kỷ luật lao động”. Phần lớn chủ DN yêu cầu NLĐ phải có tác phong làm việc theo dây chuyền công nghiệp và theo đúng tinh thần công nghiệp hóa: Làm việc đúng giờ, thực hiện nghiêm ngặt quy trình lao động.
Mặc dù có vai trò quan trọng, nhưng trên thực tế, không phải bất kỳ ai trong số công nhân được hỏi cũng đánh giá cao vấn đề này. Gần 1/3 cho rằng, NLĐ hiện nay có ý thức kém về tính kỷ luật (32,2%). Theo sự tự đánh giá, có đến 27,6% số công nhân “làm việc theo thói quen trước đây của mình, đôi khi có thể tự nghỉ ngơi hay hành động theo ý muốn chủ quan của mình”. Ngoài ra, còn có liên quan đến ý thức của NLĐ được thể hiện về tác phong làm việc. Đáng chú ý khi có khá nhiều người (hơn 1/3 số người được hỏi) cho rằng, NLĐ vẫn chưa có tác phong làm việc công nghiệp, làm việc còn tùy tiện, cẩu thả, thiếu tự giác, chưa có tinh thần hợp tác và chia sẻ trong công việc. Tác phong làm việc công nghiệp của người công nhân cũng chưa có.
Theo chúng tôi, điều này bắt nguồn từ những nguyên nhân chính sau đây:
1. Vấn đề đào tạo cho công nhân chưa được quan tâm triệt để
Đa phần công nhân, lao động trong các DN hiện nay xuất thân từ nông thôn chưa được đào tạo cơ bản và có hệ thống. Công tác tuyên truyền, giáo dục chưa được quan tâm nên ý thức giác ngộ giai cấp và bản lĩnh chính trị của một bộ phận công nhân, lao động trong các DN còn mờ nhạt. Sự hiểu biết về chính sách, pháp luật, ý thức tổ chức kỷ luật lao động, tác phong công nghiệp còn rất kém.
Thể hiện rõ về nhận thức pháp luật của công nhân, lao động khi đưa ra câu hỏi có phải “công nhân, lao động có quyền rủ nhau đình công bất cứ lúc nào”, chỉ có 65% số người được hỏi cho rằng, làm như vậy là sai. Về câu hỏi “ai có quyền lãnh đạo đình công”, 42% công nhân, lao động được hỏi cho rằng, chỉ có công đoàn cơ sở ở DN mới có quyền chỉ đạo đình công. Tương tự, khi đưa ra giả thiết “nếu DN chưa có công đoàn thì không được đình công vì không có người lãnh đạo”, có tới 25% công nhân, lao động trả lời đúng; 32% công nhân, lao động trả lời không biết rõ là sai hay đúng. Cũng theo điều tra, khi được hỏi “NLĐ có biết từ 1/7/2007 Bộ luật Lao động đã sửa đổi, bổ sung quy định mới về tổ chức đình công không”, chỉ 24% NLĐ trả lời có biết trong khi tới 70% trả lời không biết hoặc không rõ.
Những điều này đủ thấy, sự thiếu hiểu biết về chính sách, pháp luật đang là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc không thực hiện nghiêm chính sách, pháp luật và đình công không theo đúng trình tự quy định của pháp luật.
Theo điều tra gần đây của Tổng cục Thống kê, trong lực lượng lao động di cư, chiếm 2/3 là lao động trẻ (từ 15 - 19 tuổi), hơn 50% di cư để tìm việc làm và 47% là để cải thiện điều kiện sống. Về cơ bản, họ đã tìm được việc làm. 75% cho rằng, tình trạng việc làm của họ tốt hơn rất nhiều so với trước khi di cư. Bà Elsa Ramos, chuyên gia cao cấp về hoạt động công nhân của Tổ chức Lao động Quốc tế nhận định: Lao động di cư từ nông thôn hầu hết chưa qua đào tạo nghề. Mặt khác, đã hình thành các chợ lao động tự phát tại các TP, rất phức tạp.
Số liệu khảo sát năm 2003 cho thấy, nước ta có khoảng 2,5 triệu công nhân, trong đó có khoảng 4.000 công nhân bậc cao, gồm 40% công nhân được đào tạo hệ chuẩn quốc gia, 40% được đào tạo ngắn hạn, số còn lại chưa qua đào tạo. Con số 2,5 triệu công nhân là quá nhỏ bé, chỉ chiếm 3% dân số và 6% lực lượng lao động cả nước. Mặc dù những năm gần đây công tác đào tạo và đào tạo lại nghề cho công nhân đã được quan tâm đầu tư phát triển dưới nhiều hình thức, tuy nhiên, trong thực tế, quá trình này đang nảy sinh những bất cập, cần tìm giải pháp khắc phục.
2. Bản thân các công nhân cũng chưa thật sự xác định gắn bó với công việc
NLĐ chưa có tinh thần học hỏi, yêu nghề, gắn bó với công việc đang làm, có tư tưởng gắn bó tạm bợ với nhiều lý do khác nhau. Khi chúng tôi đi điều tra đã thu được những ý kiến khác nhau: Có ý kiến và tư tưởng cho rằng, chỉ là lên các khu công nghiệp kiếm việc tạm một thời gian vừa kiếm kinh tế trang trải cuộc sống, vừa để thoát nghèo và cảnh lao động lam lũ cấy cày ở dưới quê (26,7%). Luồng ý kiến thứ 2 thì cho rằng, muốn tìm kiếm một việc làm thật ổn định để sau này không phải quay về quê làm ruộng nữa (73,3% đồng tình với ý kiến này).
Có thể thấy rằng, công nhân, lao động nước ta chưa được giáo dục và tuyên truyền đúng mực, nhất là những nhà tuyển dụng. Đôi khi, vì thiếu người làm nên mặt bằng chung đã được hạ quá thấp so với trước đây là phải yêu cầu học hết tối thiểu là trung học. Với những người được tuyển có trình độ thấp, thậm chí còn không biết ký cả tên mình, thì làm sao mà nhận thức của họ được tốt cũng như sản phẩm họ làm ra đạt chất lượng cao...
Thiết nghĩ, với ý thức cũng như tính kỷ luật của công nhân còn nhiều hạn chế như hiện nay, để sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa ngày càng nhanh, không có cách nào khác là công tác định hướng và đào tạo nghề phải được đổi mới và nâng cao hơn nữa.
Đỗ Duy Hưng
Viện Khoa học Xã hội Việt Nam
