Ông Dương Nghĩa Quốc, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) Đồng Tháp cho biết, những năm trước đây, khi giá cá tăng, hàng loạt hộ thi nhau đào ao nuôi cá. Có hộ trở thành tỷ phú sau một vụ nuôi. Tuy vậy, từ đầu năm đến nay, mặc dù nguồn nguyên liệu không dồi dào nhưng giá cá vẫn rớt thê thảm còn từ 22.500 - 23.500 đồng/kg, nên người nuôi chịu cảnh thua lỗ. Các ngân hàng (NH) quá thận trọng trong việc cho vay nuôi cá tra, trong khi người nuôi cần nguồn vốn rất lớn, không thể tự xoay sở được nên đành treo ao.

Hiện cả nước có 130 DN XK cá tra, trong đó 72 DN thương mại; 64 DN có nhà máy chế biến cá tra trực tiếp XK, 5 tập đoàn công suất sản xuất trên 100 tấn/ngày chiếm 34% sản lượng.

TP Cần Thơ hiện có 35 DN sản xuất, chế biến và XK thủy sản, chủ yếu là chế biến mặt hàng cá tra phi lê XK. Nhiều DN hiện gặp khó khăn trong sản xuất, kinh doanh đều do thiếu hụt nguồn nguyên liệu và thiếu vốn. Thời gian qua, một số DN tăng cường tự đầu tư vùng nguyên liệu nhưng chỉ đáp ứng từ 30 - 40% công suất nhà máy, còn lại phụ thuộc vào nguồn cá thu mua bên ngoài. Thế nhưng, giá cá tra hiện đang giảm, nên người nuôi không có lãi, trong khi NH thận trọng trong cho vay lĩnh vực thủy sản. Không chỉ với các hộ nuôi cá, mà kể cả các trang trại và các DN nuôi cá cũng cạn vốn, không thể tiếp tục.

Theo NH Nhà nước Việt Nam - Chi nhánh Cần Thơ, cuối năm 2011, dư nợ cho vay lĩnh vực thủy sản (gồm nuôi trồng, chế biến, XK) hơn 6.841 tỷ đồng, chiếm gần 17% tổng dư nợ cho vay, tăng hơn 26% so với cuối năm 2010. Đến tháng 2/2012, dư nợ cho vay giảm xuống còn 6.283 tỷ đồng, giảm gần 10% so với cuối năm 2011. Các tỉnh khác trong vùng cũng lâm tình trạng tương tự.

Từ năm 2001 - 2011, diện tích nuôi cá tra tăng gấp 5 lần, đạt 6.000ha. Sản lượng cá tra, ba sa nguyên liệu hàng năm tăng gấp 36 lần, từ 37.500 tấn lên 1.350.000 tấn. Sản lượng XK tăng gấp 40 lần, từ 17.000 tấn lên 650.000 tấn. Giá trị kim ngạch XK tăng 45 lần, từ 40 triệu USD lên 1,865 tỷ USD. Thị trường không ngừng mở rộng từ vài nước châu Á nay đã lên 136 nước và vùng lãnh thổ khắp thế giới.

Thống kê của VASEP cho thấy, hiện có đến 92,3% số DN có nhu cầu vay vốn khẩn cấp trong quý II/2012. Trong đó, nhu cầu vay mức thấp nhất là 10 tỷ đồng và cao nhất đến 500 tỷ đồng để bổ sung vốn lưu động cho thu mua nguyên liệu, thức ăn cho vùng nuôi và cho hoạt động kinh doanh, XK cá tra.

Hiện nay, thời gian vay ngắn hạn, lãi suất khá cao là gánh nặng đối với DN thủy sản cũng như với nông dân. Nguyên liệu chế biến bất ổn khiến nhiều nhà máy hoạt động cầm chừng, một số chỉ hoạt động từ 30 - 40% công suất, thậm chí chỉ 10 - 20% công suất. Tại Công ty Cổ phần Thủy sản An Phước (xã An Phước, Mang Thít, Vĩnh Long) có nhà máy chế biến cá tra công suất 300 tấn nguyên liệu/ngày, nhưng chỉ hoạt động 10% công suất.

Nguồn cung ứng nguyên liệu trong nông dân chỉ còn 30% khiến nhiều DN chế biến thiếu nguyên liệu, phải đóng cửa dẫn đến hệ lụy dây chuyền là người lao động bị thất nghiệp và nguồn cung ứng cho các đơn đặt hàng XK cũng bị giảm sút.

Dự kiến, từ nay đến cuối năm, còn phải sản xuất 800.000 tấn cá tra nguyên liệu nhưng DN chế biến có vùng nuôi cá chỉ đáp ứng khoảng 50% sản lượng.

Ông Nguyễn Hữu Dũng, Phó Chủ tịch VASEP cho biết thêm: “Nếu không kịp thời gỡ khó cho DN thủy sản, trong năm nay, sẽ có 20% DN thủy sản bị phá sản”.

Để ngành sản xuất và chế biến cá tra duy trì và khôi phục lại, theo VASEP, Chính phủ, Bộ NN&PTNT, Bộ Tài chính cần hỗ trợ khoảng 10.000 tỷ đồng để thu mua hết cá tra nguyên liệu của nông dân, trong đó 5.000 tỷ đồng hỗ trợ cho các DN chế biến cá tra XK có nhà máy nhằm bảo đảm việc làm cho công nhân và cứu người nuôi cá. Bên cạnh đó, người nuôi cá cũng như DN có vùng nuôi cần được hỗ trợ vay vốn với lãi suất ưu đãi dưới 10%/năm, kỳ hạn 8 tháng.

Theo ông Trần Văn Trí, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Thủy sản Bình An (Bianfishco), các công ty chế biến thủy sản đang rất hy vọng vào gói cứu trợ 29.000 tỷ đồng của Chính phủ. Tuy hiện nay các tổ chức tín dụng có hạ trần lãi suất cho vay đến mức 14%/năm, nhưng thực tế DN vẫn khó tiếp cận nguồn vốn. Với mức lãi suất đó cũng chưa làm an lòng cả DN cũng như nông dân.

Để đạt được mục tiêu XK 6,5 tỷ USD cho năm 2012, nhiều DN thủy sản, nông dân ở đồng bằng sông Cửu Long đang hy vọng lớn từ gói hỗ trợ của Chính phủ cùng với việc hạ lãi suất cho vay của các NH thương mại, đặc biệt là nguồn vốn vay của NH Phát triển Việt Nam với lãi suất 10%/năm. Đó sẽ là “đòn bẩy” giúp ngành cá tra “vượt cạn”.

Trần Khánh Linh