Các sản phẩm bị kiện CBPG và trợ cấp của Việt Nam thường là những sản phẩm có giá trị XK lớn đem lại giá trị gia tăng cao như tôm, cá, da giày…

Nguy cơ theo đà thu hút FDI

Theo Ths. Nguyễn Chi Mai, Trưởng Ban phòng vệ thương mại, Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công thương, các vụ kiện CBPG và trợ cấp ngày càng có xu hướng tăng lên và thường xuyên đối với các nước đang phát triển như Trung Quốc, Ấn Độ và các nước Asean… do nền kinh tế các nước này phát triển chủ yếu dựa vào xuất khẩu (XK), hàng hóa ngày càng tăng và doanh nghiệp (DN) tham gia vào XK ngày càng nhiều hơn.

Các chuyên gia nhận định, Việt Nam ngày càng tham gia sâu rộng và chủ động hơn vào các hoạt động hội nhập quốc tế, lượng hàng XK Việt Nam ngày càng tăng cùng với tăng trưởng thu hút đầu tư nước nước ngoài (FDI). Như vậy, hàng hóa Việt Nam trong thời gian tới sẽ có tăng trưởng đáng kể, đem lại lợi thế nhất định cho các DN XK. Tuy nhiên, trước làn sóng thu hút FDI ngày càng tăng, hàng XK Việt Nam có nguy cơ phải đối mặt với các vụ kiện CBPG và trợ cấp tăng lên. Trong 6 tháng đầu năm 2012, Việt Nam có 4 vụ kiện về phòng vệ thương mại (PVTM).

Trước kia, các sản phẩm bị kiện CBPG và trợ cấp của Việt Nam thường là những sản phẩm có giá trị XK lớn đem lại giá trị gia tăng cao như tôm, cá, da giày… Nhưng những vụ kiện gần đây không rơi vào những sản phẩm chủ lực, mà chủ yếu là những mặt hàng có kim ngạch nhỏ hay những sản phẩm của DN FDI.

Bên cạnh đó, các hiện tượng gian lận thương mại, lẩn tránh thuế CBPG ngày càng tăng khiến các trị trường Hoa Kỳ, EU ngày càng nghiêm ngặt hơn. Cụ thể, khi các DN bị kiện CBPG tại một số thị trường và không thể XK sang các thị trường đó được nữa thì lại luân chuyển đầu tư những sản phẩm bị áp thuế CBPG sang Việt Nam dưới hình thức FDI. Hành vi lẩn tránh thuế CBPG này là một trong những nguyên nhân khiến hàng hóa Việt Nam bị đánh thuế tăng lên theo dòng chảy của FDI.

Thách thức với các vụ kiện

“Khi tham gia các vụ kiện CBPG, quan trọng nhất là DN cần phối hợp với Hiệp hội thuê luật sư ngay từ đầu để được tư vấn đầy đủ về cách thức trả lời các bảng câu hỏi, nộp bảng câu hỏi đúng hạn và chất lượng thông tin phải đảm bảo vì bảng trả lời là cơ sở để xác định mức thuế suất.”

Khi bị kiện CBPG, các DN thường bị động trong điều tra ban đầu. Ths. Nguyễn Chi Mai đưa ra cảnh báo, các nước nhập khẩu, đặc biệt Hoa Kỳ và EU là những thị trường gia tăng hàng XK Việt Nam với thị phần lớn lại đang có xu hướng kiện “kép” (CBPG/trợ cấp) trong các vụ việc PVTM đối với Việt Nam đã làm tăng rủi ro, bất lợi cho DN bị kiện.

Vụ kiện kép CBPG/trợ cấp bắt đầu năm 2009 với vụ túi nhựa PE và đến nay đã có thêm 2 vụ ống thép và mắc áo XK vào thị trường Hoa Kỳ. Điều này đồng nghĩa với việc DN phải bỏ gấp đôi thời gian, công sức và tiền bạc để thuê luật sư tư vấn, chuẩn bị tài liệu, gửi bảng câu hỏi... Nếu kết luận cuối cùng dẫn đến việc áp cả hai loại thuế CBPG và chống trợ cấp, DN rơi vào tình cảnh “một cổ hai tròng” khi cùng lúc phải chịu hai thứ thuế, việc cạnh tranh tại thị trường Hoa Kỳ là vô cùng khó khăn.

Bên cạnh đó, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) sẽ có một số chính sách mới đối với nền kinh tế phi thị trường, đây sẽ là những thách thức rất lớn cho DN Việt Nam, chẳng hạn như DOC sẽ áp dụng chọn ngẫu nhiên bị đơn bắt buộc thay vì chọn các DN lớn nhất và thay đổi một số chính sách liên quan đến giá trị thay thế.

Thực tế cho thấy, khối lượng các vụ kiện CBPG nói chung và các biện pháp PVTM nói riêng được áp dụng nhiều và tăng nhanh trong giai đoạn suy thoái kinh tế.

Các chuyên gia pháp lý đã chỉ ra rằng, khi kinh tế khó khăn, các nhà sản xuất nước ngoài bắt buộc phải bán hàng với giá thấp hơn để giảm lượng hàng tồn kho khiến các nhà sản xuất nội địa gặp khó khăn hơn và chính việc bán giá thấp này đã bị cho là hành vi CBPG. Đây là một trong những nguyên nhân khiến các vụ kiện CBPG và PVTM nảy sinh nhiều hơn trong bối cảnh kinh tế khủng hoảng.

Chủ động ứng phó

Theo các chuyên gia, khi bị kiện CBPG/trợ cấp, các  DN cần tích cực, chủ động tham gia kháng kiện và phối hợp đoàn kết giữa các DN với nhau, đặc biệt là các DN lớn được lựa chọn làm bị đơn bắt buộc là rất cần thiết để đạt được kết quả cuối cùng có tác động rất lớn đến DN toàn ngành.

Theo quy định của Hoa Kỳ, chỉ có một số DN được lựa chọn làm bị đơn bắt buộc và được tính mức thuế suất riêng, mức thuế của các DN còn lại sẽ được tính dựa trên mức thuế của những DN được lựa chọn làm bị đơn bắt buộc. Do đó, các DN còn lại nên tham gia vào vụ kiện với tư cách là bị đơn tự nguyện bằng cách gửi thông tin tự giới thiệu mình với cơ quan điều tra và trả lời bảng câu hỏi điều tra. Đồng thời các DN phải phối hợp chặt chẽ với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, bởi vai trò của Nhà nước có tác động rất lớn trong vận động hành lang.

Để giảm thiểu động cơ kiện CBPG của các nhà sản xuất nội địa, các DN cần đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa sản phẩm nhằm chứng minh hàng hóa Việt Nam không phải là đối thủ cạnh tranh với các DN trong nước. Những sản phẩm bị kiện của Việt Nam thường rơi vào những mặt hàng sử dụng nhiều lao động, sản xuất hàng loạt, sử dụng nhiều tài nguyên môi trường… Do đó, các DN cần tăng cường sản xuất những mặt hàng có gí trị gia tăng cao hơn bằng cách đầu tư máy móc, công nghệ nhằm ngăn ngừa các biện pháp PVTM đối với hàng hóa XK Việt Nam.

Theo Luật sư Đinh Ánh Tuyết, Giám đốc Công ty Luật IDVN, khi Việt Nam tham gia vào WTO cũng như các Hiệp định thương mại tự do, khả năng xảy ra những “làn sóng” về kiện CBPG là không thể tránh khỏi. DN nên xem đây là một trong những hoạt động, sân chơi bình đẳng trong hoạt động XK. Khi gặp phải những vụ kiện này, DN phải giữ vai trò chủ động, trung tâm vì DN là những đối tượng bị kiện, ngay cả trong các vụ kiện chống trợ cấp cũng phải tham gia trả lời các bảng câu hỏi.

Đặc biệt trong các vụ kiện CBPG, kết quả của các vụ kiện cũng ảnh hưởng trực tiếp đến DN, sự tham gia chủ động của DN mới có thể giữ vững được thị trường XK của mình. Khi tham gia, quan trọng nhất là DN cần phối hợp với Hiệp hội thuê luật sư ngay từ đầu để được tư vấn đầy đủ về cách thức trả lời các bảng câu hỏi, nộp bảng câu hỏi đúng hạn và chất lượng thông tin phải đảm bảo vì bảng trả lời là cơ sở để xác định mức thuế suất.

Việt Âu