Thanh tra Chính phủ chỉ ra, Dự án Trụ sở làm việc Bộ Ngoại giao chậm tiến độ hơn 10 năm. Ảnh: T.H

Công trình trọng điểm nhưng kéo dài hơn 10 năm chưa hoàn thành

Dự án xây dựng trụ sở Bộ Ngoại giao được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương đầu tư tại Văn bản số 1581 ngày 22/10/2007, với mục tiêu xây dựng một công trình hiện đại, tiết kiệm năng lượng, thân thiện môi trường, thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc và xứng đáng là “bộ mặt đối ngoại” của Việt Nam.

Theo kế hoạch ban đầu, dự án sẽ tạo điểm nhấn kiến trúc cho Thủ đô, đồng thời đáp ứng nhu cầu làm việc, tập trung các đơn vị trực thuộc Bộ Ngoại giao. Tuy nhiên, đến nay, sau gần hai thập kỉ triển khai, công trình vẫn chưa hoàn thành, trải qua nhiều lần điều chỉnh vốn và tiến độ, làm phát sinh hàng loạt hệ lụy.

Theo Thanh tra Chính phủ, dự án đã được kiểm toán bảy lần với giá trị kiểm toán hơn 3.853 tỷ đồng, trong khi giá trị giải ngân đạt trên 4.294 tỷ đồng. Mặc dù số vốn đã sử dụng rất lớn, nhưng công trình vẫn chưa hoàn thiện toàn bộ, một số hạng mục xuống cấp, tiềm ẩn nguy cơ gây thất thoát, lãng phí ngân sách.

Nhiều vi phạm trong thi tuyển kiến trúc, lập và điều chỉnh tổng mức đầu tư

Kết luận thanh tra nêu rõ, những hạn chế, sai phạm đã xuất hiện ngay từ giai đoạn đầu là thi tuyển phương án kiến trúc. Hội đồng thi tuyển đã tự điều chỉnh hạ điểm chuẩn từ 70 xuống 60 để chọn lại phương án của Công ty Heerim Architects & Planners (Hàn Quốc), vi phạm quy chế thi tuyển. Trong khi đó, phương án đạt điểm cao nhất (78,2 điểm) của Công ty GMP International AmbH-Inros Lacker (Đức) lại không được lựa chọn.

Ban tổ chức cuộc thi sau đó trình lãnh đạo Bộ Ngoại giao phê duyệt phương án đạt giải B của Công ty Heerim Architects & Planners, trái quy định, dẫn đến việc lựa chọn đơn vị tư vấn chưa bảo đảm năng lực, kéo theo nhiều hệ quả ở các bước tiếp theo.

Ở giai đoạn lập dự án, Bộ Ngoại giao phê duyệt chi phí tư vấn lập dự án và thiết kế xây dựng 139,4 tỷ đồng, mức được Thanh tra Chính phủ nhận định là “cao bất thường”, trong đó có hơn 42,9 tỷ đồng bị tính trùng, gây thiệt hại cho ngân sách. Mức chi phí này cao gấp nhiều lần định mức quy định, thậm chí vượt xa giá trị hợp đồng tương tự mà Công ty Heerim Architects & Planners từng thực hiện trong nước.

Đáng chú ý, tổng mức đầu tư được điều chỉnh tăng từ 3.484 tỷ đồng lên 6.988 tỷ đồng. Theo cơ quan thanh tra, việc điều chỉnh “thiếu căn cứ, chưa bảo đảm tính chính xác và có dấu hiệu lập thấp ban đầu để dễ được phê duyệt, sau đó xin điều chỉnh tăng”.

Việc nâng gấp đôi vốn đầu tư mà không có hồ sơ, tài liệu chứng minh rõ ràng được xác định là vi phạm nguyên tắc quản lý chi phí đầu tư xây dựng, tiềm ẩn nguy cơ gây thất thoát lớn cho ngân sách.

Sai phạm trong phê duyệt, đấu thầu và ký hợp đồng nhiều gói thầu

Theo kết luận, giai đoạn 2009-2014, Bộ Ngoại giao vừa phê duyệt thiết kế, dự toán vừa tiến hành chỉ định thầu và ký hợp đồng song song. Tổng giá trị các gói thầu phát sinh vượt hơn 900 tỷ đồng so với tổng mức đầu tư ban đầu, vi phạm quy định về đấu thầu, quản lý chi phí và cả chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Bộ Ngoại giao cũng phê duyệt chủ trương thuê tư vấn nước ngoài khi chưa chứng minh được sự cần thiết, chưa tuân thủ quy định tại Luật Đấu thầu 2005. Việc ký hợp đồng với nhà thầu nước ngoài để “hỗ trợ quản lý dự án” và “giám sát thi công” trong khi trong nước có khả năng đảm nhiệm được đã khiến ngân sách phát sinh chi phí tạm tính hơn 79 tỷ đồng.

Ngoài ra, một số gói thầu thiết bị có giá dự toán cao gấp 2-13 lần so với giá nhập khẩu sau thuế. Thanh tra Chính phủ dẫn chứng, chỉ riêng năm gói thầu thiết bị (TB-02, TB-04, TB-07, TB-09 và TB-12) có giá trị hơn 766 tỷ đồng, phần chênh lệch tạm tính giữa giá hợp đồng và giá nhập khẩu là gần 109 tỷ đồng, nguy cơ gây thiệt hại đặc biệt lớn.

Quá trình chỉ định thầu kéo dài bất hợp lý, có gói vượt quá thời gian quy định hàng trăm ngày, làm mất ý nghĩa “cấp bách” của hình thức chỉ định thầu và góp phần khiến dự án chậm tiến độ hơn 10 năm.

Chậm tiến độ, lãng phí và nguy cơ thất thoát ngân sách nghiêm trọng

Theo kết luận, dự án bị kéo dài hơn một thập kỷ, qua bốn lần điều chỉnh tiến độ (từ 2014-2025) không đạt mục tiêu ban đầu. Nhiều hạng mục đã hoàn thành phần xây thô từ năm 2016 nhưng đến nay vẫn chưa thể đưa vào sử dụng; thiết bị lắp đặt trước đây đã hết hạn bảo hành, xuống cấp, gây lãng phí đáng kể.

Trong giai đoạn 2009-2024, nguồn vốn được cấp không được sử dụng hiệu quả, làm giảm hiệu quả đầu tư công, vi phạm Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013.

Ngoài ra, Bộ Ngoại giao còn sử dụng sai chi phí quản lý dự án, thanh toán các chuyến công tác nước ngoài cho cán bộ không trực tiếp tham gia dự án với tổng giá trị hơn 730 triệu đồng.

Thanh tra Chính phủ nhận định, những sai phạm này có tính chất kéo dài, xuất hiện từ giai đoạn chuẩn bị dự án, gây hậu quả hoặc nguy cơ gây hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến uy tín cơ quan quản lý Nhà nước.

Tổ chức kiểm điểm, xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan qua các thời kỳ

Sau khi chỉ ra hàng loạt vi phạm tại dự án này, Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Ngoại giao tổ chức kiểm điểm, xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan qua các thời kỳ; Kiểm toán Nhà nước thực hiện kiểm toán dự toán, tổng dự toán, tổng mức đầu tư, giá trị thiết bị đặc thù, biện pháp thi công, chênh lệch giá cao.

Giao Bộ Xây dựng xây dựng định mức thuê tư vấn nước ngoài, suất đầu tư công trình đặc thù; giao Bộ Tài chính hướng dẫn phương pháp xác định giá trị lãng phí để làm cơ sở xử lý trách nhiệm.

Thanh tra Chính phủ đồng thời chuyển thông tin, hồ sơ, tài liệu, vụ việc có dấu hiệu vi phạm đến Bộ Công an để xem xét, xử lý vi phạm về đấu thầu, đầu tư xây dựng, quản lý sử dụng tài sản Nhà nước theo Điều 219, 222, 224 Bộ luật Hình sự 2015, gồm các hành vi chỉ định thầu trái quy định, trùng chi phí dự toán, hợp đồng tư vấn nước ngoài, ký hợp đồng bổ sung trái phép, lập hồ sơ mời thầu và định giá thiết bị không đúng.

Kiến nghị Bộ Ngoại giao tổ chức thực hiện phương án tháo gỡ khó khăn, đảm bảo hoàn thành dự án sớm, tránh thất thoát vốn; rà soát, báo cáo việc khắc phục vi phạm trong lập tổng mức đầu tư.

Kiểm điểm xử lý trách nhiệm Ban quản lý dự án, Cục Quản trị - Tài vụ, người đứng đầu, cấp phó các đơn vị có liên quan; Ban quản lý dự án rà soát, làm rõ trách nhiệm nhà thầu, đơn vị tư vấn; thu hồi số tiền chi không đúng, nộp ngân sách Nhà nước.

Kiến nghị Bộ Xây dựng chỉ đạo Viện Kinh tế xây dựng rà soát trách nhiệm thẩm tra dự toán, tổng mức đầu tư, dự toán gói thầu, đảm bảo phù hợp thực tế, có cơ sở pháp lý; khắc phục tình trạng dự toán không phù hợp, dẫn đến chênh lệch lớn giá trị hợp đồng và giá thị trường.

Dự án Trụ sở Bộ Ngoại giao chậm tiến độ hơn 10 năm, vi phạm nghiêm trọng đấu thầu, quản lý vốn và tài sản Nhà nước, tiềm ẩn lãng phí lớn. Hiện, Thanh tra Chính phủ đã có kết luận làm rõ trách nhiệm các bên liên quan và đề xuất biện pháp xử lý, nâng cao hiệu quả quản lý vốn công nhằm nâng cao trách nhiệm trong triển khai dự án.