(Thanh tra) - Từ thực tiễn loạt đại án Mailisa, Phúc Sơn, Tân Hoàng Minh, Vạn Thịnh Phát Thượng tá Nguyễn Văn Thực, Phó Trưởng phòng 1, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03, Bộ Công an) nhấn mạnh: “Chỉ cần chậm một bước, tài sản phạm tội có thể hóa hơi trong vài ngày” và đã đưa ra nhiều kiến nghị quan trọng nhằm nâng cao năng lực điều tra và thu hồi tài sản trong các vụ án kinh tế, tham nhũng.
Theo ông Thực, thực tiễn các vụ án kinh tế lớn thời gian qua đã cho thấy một xu hướng đáng lo ngại, tội phạm trong khu vực tư đang ngày càng sử dụng các thủ thuật tài chính tinh vi, che giấu dòng tiền qua nhiều lớp pháp nhân, thậm chí chuyển hóa thành tài sản số hoặc đưa ra nước ngoài trước khi cơ quan chức năng kịp can thiệp. Điều đó đặt ra yêu cầu cấp bách về đổi mới tư duy điều tra, hoàn thiện pháp lý và tăng cường phối hợp liên ngành.
Nhiều vụ án cho thấy tài sản bị “ngụy trang” dưới các hình thức tinh vi như góp vốn lòng vòng, hợp đồng tư vấn khống, mua bán cổ phần “ảo”, phát hành trái phiếu không có tài sản đảm bảo, hoặc chuyển tiền qua các pháp nhân tại nước thứ ba.
Thượng tá Nguyễn Văn Thực cho rằng, sự phát triển của công nghệ tài chính và thương mại điện tử khiến tội phạm có khả năng di chuyển tài sản với tốc độ rất lớn, đòi hỏi cơ quan điều tra phải thay đổi phương pháp tiếp cận.
Các ví dụ điển hình được C03 phân tích cho thấy. quy mô tài sản bất hợp pháp ngày càng lớn, như vụ án Mailisa với hàng loạt tài sản gồm vàng, bất động sản, xe sang và tiền mặt được cất giấu dưới tên nhiều cá nhân khác nhau; vụ án Phúc Sơn với tài khoản ngân hàng, USD, vàng, hàng nghìn sổ đỏ được chuyển dịch qua nhiều pháp nhân; vụ án Tân Hoàng Minh với hơn 8.600 tỷ đồng bị huy động trái phép từ hàng nghìn nhà đầu tư hay vụ án Vạn Thịnh Phát có dòng tiền xuyên quốc gia, đa phần nằm trong các thương vụ đầu tư bất động sản quy mô lớn.
"Trong nhiều vụ việc, chỉ cần thông tin kiểm tra bị “rò rỉ”, các đối tượng lập tức chuyển toàn bộ tài sản sang pháp nhân nước ngoài, gây khó khăn lớn cho điều tra" ông Thực cho biết.
Theo Thượng tá Nguyễn Văn Thực, từ thực tiễn điều tra các vụ án lớn như Mailisa, Phúc Sơn, Tân Hoàng Minh, Vạn Thịnh Phát và kinh nghiệm quốc tế, C03 nhận thấy cần có những giải pháp mạnh mẽ, căn cơ hơn để nâng cao hiệu quả điều tra, xác minh và thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng, kinh tế liên quan khu vực ngoài nhà nước.
Trong đó, việc hoàn thiện thể chế là yêu cầu cấp bách. “Chúng ta phải cụ thể hóa rõ hơn trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại, xử lý nghiêm hành vi gian lận trong phát hành trái phiếu, chứng khoán, huy động vốn; đồng thời bổ sung khung pháp lý đối với tài sản số, tài sản ảo và các dạng tài sản hình thành từ hợp đồng phái sinh”, ông nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, cần nghiên cứu cơ chế thu hồi tài sản không phụ thuộc kết án hình sự và cơ chế xử lý tài sản không rõ nguồn gốc, phù hợp xu hướng quốc tế.
Thượng tá Thực cho rằng, việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về tài sản là điều kiện tiên quyết. Khi dữ liệu đất đai, nhà ở, phương tiện giao thông, ngân hàng, chứng khoán, đăng ký doanh nghiệp được liên thông, cơ quan điều tra chỉ cần tra cứu một cửa là nắm được toàn cảnh tài sản của đối tượng.
“Điều này sẽ khắc phục tình trạng gửi hàng chục văn bản đi nhiều nơi và mất rất nhiều thời gian xác minh như hiện nay”, ông nói.
Bên cạnh đó, tăng cường mạnh mẽ năng lực điều tra tài chính. Lực lượng điều tra cần được đào tạo chuyên sâu về kế toán, kiểm toán, tài chính doanh nghiệp, trái phiếu, chứng khoán và công nghệ tài chính. Đồng thời phải được trang bị các phần mềm phân tích dòng tiền, phân tích dữ liệu lớn, nhận diện mạng lưới pháp nhân.
“Nhiều vụ án gần đây cho thấy nếu không có kỹ thuật phân tích giao dịch hiện đại thì rất khó phát hiện bản chất chiếm đoạt được che phủ bằng lớp vỏ pháp lý”, ông Thực khẳng định.
Ông Thực cũng cho biết, C03 kiến nghị có cơ chế huy động chuyên gia độc lập trong lĩnh vực ngân hàng, chứng khoán, công nghệ để hỗ trợ điều tra các vụ án đặc biệt phức tạp.
Ngoài ra, hợp tác quốc tế phải được đẩy mạnh hơn nữa. Theo Thượng tá Thực, các vụ án có dòng tiền chảy ra nước ngoài đang xuất hiện ngày càng nhiều, đòi hỏi cơ quan điều tra phải chủ động từ sớm.
“Chúng tôi cho rằng cần mở rộng các hiệp định tương trợ tư pháp, dẫn độ, thiết lập cơ chế liên lạc trực tiếp với cơ quan thực thi pháp luật của các nước sở tại và tranh thủ tối đa hỗ trợ của UNODC, UNDP, Interpol”, ông nêu rõ. Việc cử các đoàn công tác chuyên đề ra nước ngoài để truy tìm, phong tỏa tài sản phải được xem là công việc thường xuyên, không đợi đến khi vụ án bước vào giai đoạn cuối.
Ngoài ra, cần tiếp tục xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ trong nước. Thượng tá Thực khẳng định C03 luôn sẵn sàng chia sẻ thông tin, dữ liệu, kết quả điều tra với Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước, Viện kiểm sát, Tòa án và các bộ, ngành, địa phương.
Ông nhấn mạnh: “Chỉ khi tất cả các cơ quan cùng tham gia trong một chuỗi thống nhất từ phòng ngừa, phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử, thu hồi tài sản thì công tác chống tham nhũng, tội phạm kinh tế mới đạt hiệu quả thực chất”. Do đó, cần xây dựng các quy chế phối hợp cụ thể theo từng lĩnh vực nhạy cảm như ngân hàng, chứng khoán, trái phiếu, đất đai, bất động sản, đấu thầu, y tế, giáo dục…
Thượng tá Nguyễn Văn Thực cho rằng, các vụ án điển hình thời gian qua chỉ là phần nổi của bức tranh tham nhũng và tội phạm kinh tế trong khu vực tư. “Nếu không chủ động nhận diện sớm và không cải cách kịp thời phương thức điều tra, khu vực vốn là động lực tăng trưởng của nền kinh tế có thể trở thành mảnh đất màu mỡ cho tội phạm nảy nở”, ông cảnh báo.
Ông khẳng định C03 luôn kiên quyết thực hiện tinh thần “không có vùng cấm, không có ngoại lệ”, đồng thời coi thu hồi tài sản là thước đo quan trọng của hiệu quả đấu tranh phòng, chống tham nhũng.
Thượng tá Thực bày tỏ tin tưởng rằng với sự vào cuộc đồng bộ của hệ thống chính trị, sự phối hợp chặt chẽ giữa thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố , xét xử, thi hành án và sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, công tác điều tra và thu hồi tài sản trong khu vực ngoài nhà nước sẽ đạt được nhiều kết quả bền vững, góp phần củng cố môi trường kinh doanh lành mạnh và niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và lực lượng Công an nhân dân.
