(Thanh tra) - Một hành lang pháp lý đầy đủ, chặt chẽ đi kèm với cơ chế giám sát hiệu quả sẽ trở thành “lá chắn” quan trọng, giúp ngăn ngừa lãng phí, thất thoát ngay từ sớm, từ xa.
Luật Thanh tra năm 2025 đã bổ sung nhiều nội dung quan trọng nhằm tăng cường hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực và lãng phí. Trong đó, lần đầu tiên, nhiệm vụ phòng, chống lãng phí được quy định rõ là một chức năng của cơ quan thanh tra.
Quy định mới không chỉ khẳng định vai trò của ngành Thanh tra trong việc giám sát, phát hiện và xử lý vi phạm, mà còn tạo hành lang pháp lý đồng bộ để tăng cường trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản công và nguồn lực quốc gia..
Trong thời gian qua công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí (THTK, CLP) đã được tăng cường và đạt nhiều kết quả tích cực. Trong công tác xây dựng định hướng chương trình, kế hoạch thanh tra hằng năm, các cơ quan thanh tra đã lồng ghép nội dung thanh tra THTK, CLP vào nội dung thanh tra trách nhiệm, thanh tra hành chính. Nội dung thanh tra, kiểm tra tập trung vào các lĩnh vực trọng tâm, trọng điểm như: đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý tài chính ngân sách… nhằm phát hiện, ngăn chặn và phòng ngừa các hành vi thất thoát, lãng phí. Qua đó đã phát hiện nhiều vi phạm trong quản lý, sử dụng nguồn vốn, tài sản Nhà nước và quản lý, sử dụng lao động. Đã kịp thời thu hồi được nhiều tài sản, kinh phí Nhà nước và xử lý nghiêm các vi phạm.
Theo Báo cáo ngày 29/8/2025 của Bộ Tài chính về tổng kết thực hiện Luật THTK, CLP, chỉ tính trong giai đoạn 2016 - 2021, Thanh tra Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương đã triển khai 48.947 cuộc thanh tra, kiểm tra THTK, CLP hoặc có nội dung liên quan THTK, CLP. Qua thanh tra, kiểm tra đã phát hiện vi phạm về kinh tế 150.167 tỷ đồng, 63.200 ha đất; trong đó, kiến nghị trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, đơn vị về xử lý hành chính 1.853 người, xử lý hình sự 53 người; kiến nghị chuyển cơ quan điều tra 330 vụ, 431 đối tượng; chấn chỉnh quản lý, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật trên nhiều lĩnh vực. Toàn ngành Thanh tra đã đôn đốc thực hiện 49.440 kết luận thanh tra, kiểm tra; tỷ lệ hoàn thành đạt 97%.
Đặc biệt, các bộ, ngành, địa phương đã tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chính sách, pháp luật về THTK, CLP theo Nghị quyết số 74/2022/QH15 của Quốc hội. Trong công tác xây dựng định hướng chương trình, kế hoạch thanh tra, kiểm tra hằng năm đã lồng ghép nội dung thanh tra, kiểm tra THTK, CLP vào nội dung thanh tra, kiểm tra trách nhiệm, hành chính, chú trọng lĩnh vực đất đai, đầu tư, xây dựng, tài chính công, tài nguyên, khoáng sản. Với tinh thần quyết liệt, sai đến đâu kiến nghị xử lý tới đó, áp dụng kịp thời các biện pháp theo thẩm quyền nhằm phát hiện, ngăn chặn, phòng ngừa, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, tham nhũng, tiêu cực, lãng phí; thu hồi tiền, tài sản Nhà nước do các tổ chức, cá nhân, cơ quan, đơn vị gây ra.
Chỉ tính trong năm 2024, ngành Thanh tra cả nước đã triển khai 6.673 cuộc thanh tra hành chính và 118.983 cuộc thanh tra, kiểm tra chuyên ngành (đã lồng ghép nội dung thanh tra THTK, CLP vào nội dung thanh tra trách nhiệm, thanh tra hành chính); phát hiện vi phạm về kinh tế hơn 157 nghìn tỷ đồng, 245 ha đất; kiến nghị thu hồi hơn 85 nghìn tỷ đồng và thu hồi 41 ha đất; xuất toán, loại khỏi giá trị quyết toán do chưa thực hiện đúng quy định và đề nghị cấp có thẩm quyền xem xét xử lý hơn 72 nghìn tỷ đồng, 204 ha đất; ban hành 105.108 quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với tổ chức, cá nhân, với số tiền 4.150 tỷ đồng; kiến nghị xem xét, xử lý hành chính đối với 2.360 tập thể và 9.017 cá nhân; chuyển cơ quan điều tra xem xét, xử lý 269 vụ, 173 đối tượng; kiến nghị chấn chỉnh công tác quản lý, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật trên nhiều lĩnh vực, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, quản lý, sử dụng ngân sách Nhà nước, tài sản công, vốn Nhà nước.
Ngành Thanh tra cũng tập trung đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện 6.771 kết luận thanh tra và quyết định xử lý về thanh tra; ban hành mới, sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ 399 văn bản về cơ chế, chính sách, pháp luật.
Mặc dù đạt được những kết quả tích cực, song báo cáo của Bộ Tài chính cũng chỉ rõ, công tác thanh tra, kiểm tra về THTK, CLP chưa được thực hiện thường xuyên, liên tục và có hiệu quả; kết quả xử lý các hành vi vi phạm về THTK, CLP chưa rõ nét. Một số cuộc thanh tra triển khai chậm so với kế hoạch hoặc kéo dài thời gian xây dựng báo cáo và ban hành kết luận, gây ảnh hưởng lớn tới hiệu quả của công tác chống lãng phí. Việc xử lý vi phạm, nhất là các hành vi lãng phí, còn chưa thực sự nghiêm, chưa tạo tính răn đe rõ nét.
Đặc biệt, cơ chế giám sát xã hội đối với THTK, CLP chưa được phát huy mạnh mẽ; sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức, đoàn thể và người dân trong phát hiện, ngăn chặn lãng phí vẫn còn hạn chế.
Trong bài viết Chống lãng phí, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: cần tiếp tục nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung pháp luật về THTK, CLP theo hướng “tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, đồng bộ cho giám sát, kiểm tra, phát hiện, xử lý mạnh, có tính răn đe cao đối với các hành vi lãng phí”. Đồng thời, phải thiết lập cơ chế hữu hiệu để Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và Nhân dân tham gia giám sát, phát hiện lãng phí.
Chỉ đạo của Tổng Bí thư cho thấy, song song với tăng cường hoạt động thanh tra, kiểm tra, cần khẩn trương cụ thể hóa quy định pháp luật nhằm khắc phục khoảng trống thể chế, bảo đảm đồng bộ giữa Luật THTK, CLP và các luật liên quan như Luật Thanh tra, Luật Quản lý tài chính công, Luật Đầu tư công, Luật Đất đai…
Một hành lang pháp lý đầy đủ sẽ giúp ngành Thanh tra chủ động, quyết liệt hơn trong việc phát hiện, ngăn chặn, xử lý vi phạm; đồng thời tạo điều kiện để cơ chế giám sát xã hội phát huy hiệu quả.
Nói về định hướng công tác xây dựng pháp luật của ngành, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Tiến Đạt nhấn mạnh, những quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước” và quan điểm chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm là kim chỉ nam, là định hướng chiến lược để ngành Thanh tra cụ thể hóa thành hành động.
Trên cơ sở đó, ngành Thanh tra đặt trọng tâm vào việc xây dựng các quy định pháp luật xuất phát từ thực tiễn, phục vụ trực tiếp cho các lĩnh vực trọng yếu, bảo đảm mọi hoạt động thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đều có cơ sở pháp lý đầy đủ, rõ ràng, dễ thực thi. Đồng thời sửa đổi, bổ sung các luật, nghị định để tháo gỡ những vướng mắc còn tồn tại, tạo điều kiện thuận lợi nhất nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước và năng lực của hệ thống cơ quan thanh tra.
Để thực sự biến “chống lãng phí” thành hành động thường xuyên, hiệu quả, theo Tiến sĩ Vũ Việt Hà (Học viện Chính trị CAND), ngành Thanh tra cần phải tiếp tục đẩy mạnh việc lồng ghép nội dung THTK, CLP trong các cuộc thanh tra hành chính và chuyên ngành, nhất là ở những lĩnh vực trọng yếu, nơi dễ phát sinh thất thoát, lãng phí. Cùng với đó, việc đôn đốc, kiểm tra thực hiện kết luận và kiến nghị thanh tra phải được coi là khâu then chốt, bảo đảm thu hồi triệt để tài sản cho Nhà nước, tránh tình trạng “kết luận xong để đó”.
Cũng theo Tiến sĩ Vũ Việt Hà, một yêu cầu không kém phần quan trọng là sự phối hợp chặt chẽ giữa Thanh tra với các cơ quan kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử để xử lý nghiêm minh những hành vi lãng phí, tham nhũng, tiêu cực. Chỉ khi các vụ việc được xử lý đến nơi đến chốn, đủ sức răn đe, mới có thể củng cố niềm tin của Nhân dân và tạo chuyển biến thực chất trong quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản công.
Bên cạnh đó, ngành Thanh tra cũng cần chủ động đề xuất sửa đổi, bổ sung pháp luật, tạo dựng một khung thể chế đồng bộ, minh bạch, có tính khả thi cao, phù hợp với yêu cầu quản lý hiện đại. Một hành lang pháp lý đầy đủ, chặt chẽ đi kèm với cơ chế giám sát hiệu quả sẽ trở thành “lá chắn” quan trọng, giúp ngăn ngừa lãng phí, thất thoát ngay từ sớm, từ xa.
Đây cũng chính là nền tảng để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, góp phần sử dụng ngân sách, tài sản công, vốn Nhà nước một cách tiết kiệm, bền vững, phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
