(Thanh tra) - Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, 5 đạo luật quan trọng đã được thông qua với tỷ lệ tán thành cao, đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đó là: Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp Công nghệ số; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Năng lượng nguyên tử.
Dù được xây dựng trong vòng 1–2 năm qua, nội dung của các đạo luật này đã được hoàn thiện sâu sắc để thể chế hóa những quan điểm, chủ trương lớn của Đảng, đặc biệt là tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về hoàn thiện thể chế, nâng cao chất lượng sản phẩm, hàng hóa, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững và hội nhập quốc tế.
Ngày 14/6/2025, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật. Luật được kỳ vọng là đòn bẩy quan trọng để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, hội nhập quốc tế trong lĩnh vực tiêu chuẩn hóa, kỹ thuật và chất lượng sản phẩm.
Theo Tiến sĩ Hà Minh Hiệp, Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, Luật lần này có 6 điểm mới quan trọng. Đó là lần đầu tiên luật hoá chiến lược tiêu chuẩn quốc gia lần đầu tiên được luật hóa, trở thành công cụ hoạch định dài hạn trong việc xây dựng hệ thống tiêu chuẩn hiện đại, tiệm cận quốc tế. Đồng thời, luật xác lập địa vị pháp lý cho Cơ quan Tiêu chuẩn quốc gia, tạo điều kiện nâng cao năng lực điều phối và hội nhập (Điều 8a). Bên cạnh đó, Luật cũng thiết lập cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng được thiết lập, phục vụ quản lý số, giảm chi phí tuân thủ và hỗ trợ hậu kiểm hiệu quả (Điều 8c, 45, 48).
Và Luật cũng đã cải cách quy trình xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, rút ngắn thời gian, tăng minh bạch, mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp và hiệp hội, đồng thời khuyến khích áp dụng tiêu chuẩn quốc tế cho công nghệ cao (Điều 10a, 17, 32, 44). Luật cũng có quy định nguyên tắc “một sản phẩm – một quy chuẩn” nhằm xóa bỏ chồng chéo trong quản lý, tạo điều kiện để doanh nghiệp chủ động hơn trong xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn (Điều 11a, 26a, 44). Đơn giản hóa thủ tục công bố hợp quy, chuyển sang báo cáo trực tuyến qua cơ sở dữ liệu quốc gia, miễn công bố đối với sản phẩm đã được kiểm soát chặt chẽ theo luật chuyên ngành (Điều 45, 46, 48).Và thừa nhận đơn phương kết quả đánh giá sự phù hợp quốc tế, đặc biệt với các sản phẩm công nghệ cao như 5G, chip bán dẫn, IoT, trong bối cảnh năng lực thử nghiệm trong nước còn hạn chế (Điều 57).
Việc thông qua Luật sửa đổi này là bước hoàn thiện khung pháp lý quan trọng, thể hiện tư duy tiếp cận mới, toàn diện và minh bạch. Luật tạo hành lang pháp lý thông thoáng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, thúc đẩy chất lượng sản phẩm quốc gia, nâng cao vị thế Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Tiếp nối tinh thần cải cách, ngày 18/6/2025, Quốc hội tiếp tục thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa với định hướng rõ ràng: chuyển từ quản lý hành chính sang quản lý rủi ro, từ tiền kiểm sang hậu kiểm, từ giấy tờ sang dữ liệu và số hóa. Theo Tiến sĩ Hà Minh Hiệp, Luật lần này có 3 đột phá lớn:
1. Phân loại sản phẩm theo mức độ rủi ro thay vì theo nhóm hành chính: thấp, trung bình, cao (Điều 5). Sản phẩm rủi ro cao sẽ được tổ chức đánh giá sự phù hợp kiểm soát; trung bình có thể tự công bố hoặc do bên thứ ba đánh giá; thấp sẽ tự công bố.
2. Thiết lập Hạ tầng chất lượng quốc gia (NQI) gồm 5 thành tố: tiêu chuẩn – đo lường – đánh giá sự phù hợp – công nhận – giám sát thị trường (Điều 6b). Đây là nền tảng cho quản lý chất lượng toàn diện và hiện đại.
3. Số hóa toàn bộ quy trình giám sát chất lượng, cho phép kết nối dữ liệu về tiêu chuẩn, đo lường, chứng nhận, thử nghiệm… tạo điều kiện kiểm soát chuỗi cung ứng và cảnh báo sớm.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Lần đầu tiên, khái niệm hạ tầng chất lượng quốc gia được đưa vào luật như một hệ sinh thái thiết yếu. Nó tương tự như hạ tầng giao thông, điện, nước – Nhà nước có trách nhiệm đầu tư và vận hành để hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao chất lượng.”
Ngoài ra, luật cũng trao thêm quyền cho các tổ chức xã hội, nghề nghiệp, tổ chức bảo vệ người tiêu dùng trong việc thử nghiệm, khảo sát và cảnh báo chất lượng hàng hóa. Đồng thời, đưa ra các quy định quản lý chất lượng trên nền tảng thương mại điện tử, quy trách nhiệm cụ thể cho người bán và sàn giao dịch trong công khai thông tin, tiếp nhận khiếu nại, xử lý vi phạm (Điều 34b).
Bên cạnh đó, Luật cũng mở rộng danh mục hành vi bị nghiêm cấm như: quảng cáo sai sự thật, bán hàng không rõ nguồn gốc, sản phẩm không phù hợp tiêu chuẩn/quy chuẩn (Điều 8); đồng thời, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa trong đào tạo, thử nghiệm và tiếp cận tiêu chuẩn quốc tế (Điều 6c).
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, việc bảo đảm chất lượng sản phẩm là yếu tố sống còn để bảo vệ người tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đó không chỉ là việc của Nhà nước, mà là trách nhiệm chung của cả hệ thống – nơi Nhà nước đầu tư hạ tầng, và doanh nghiệp phải nâng cao tinh thần tự chịu trách nhiệm.
Việc chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm không đồng nghĩa nới lỏng quản lý, mà là cách tiếp cận thông minh hơn, ứng dụng công nghệ, giảm gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp nhưng vẫn bảo đảm tính nghiêm minh. Những doanh nghiệp tự công bố sai sẽ bị xử phạt nặng, thậm chí bị tước quyền tự công bố.
Việc đồng loạt thông qua các luật quan trọng trong cùng một kỳ họp, với tinh thần tiếp cận mới, thực chất và sát thực tiễn, là bước hiện thực hóa mạnh mẽ tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW. Đây là dấu mốc quan trọng, góp phần hoàn thiện thể chế pháp luật, tạo môi trường thuận lợi cho đổi mới sáng tạo, nâng cao chất lượng hàng hóa Việt Nam trong kỷ nguyên số và hội nhập sâu rộng.
