(Thanh tra) - Ngày 19/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ tổ chức hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Hoàn thiện thể chế về kiểm tra của cơ quan thanh tra”, do TS Lê Thanh Thủy, Trường Cán bộ Thanh tra, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm.
Đề tài nhằm làm rõ những bất cập trong pháp luật và thực tiễn kiểm tra, qua đó đề xuất giải pháp hoàn thiện thể chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.
Theo TS Lê Thanh Thủy, hoạt động kiểm tra giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong quản lý nhà nước. Thông qua kiểm tra, cơ quan hành chính kịp thời phát hiện, phòng ngừa, xử lý vi phạm; duy trì kỷ luật, kỷ cương trong thi hành công vụ và trong việc chấp hành pháp luật của tổ chức, cá nhân.
Trong bối cảnh hệ thống pháp luật đang được hoàn thiện theo hướng đồng bộ, hiện đại và hội nhập, yêu cầu thể chế hóa đầy đủ hoạt động kiểm tra theo các luật hiện hành trở nên cấp thiết.
Hiện nay, Luật Thanh tra năm 2025, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, Luật Tiếp công dân và Luật Phòng, chống tham nhũng đều có quy định liên quan đến hoạt động kiểm tra, song chưa được thiết kế thành một chỉnh thể thống nhất.
Theo TS Lê Thanh Thủy, các quy định về kiểm tra còn phân tán ở nhiều văn bản pháp luật, thiếu sự chuẩn hóa về khái niệm, phạm vi, trình tự, thủ tục, thẩm quyền và cơ chế phối hợp. Điều này dẫn đến cách hiểu, cách áp dụng khác nhau giữa các cơ quan, gây lúng túng trong thực tiễn và làm giảm hiệu quả quản lý nhà nước.
TS Lê Thanh Thủy cho rằng, bên cạnh các quy định chung, nhiều luật chuyên ngành như đất đai, xây dựng, y tế, tài nguyên, môi trường, tài chính, giáo dục… xây dựng cơ chế kiểm tra riêng theo đặc thù lĩnh vực. Trong khi đó, Luật Thanh tra năm 2025 có xu hướng thu hẹp phạm vi thanh tra, giảm tầng nấc trung gian, tránh chồng chéo.
Sự thiếu đồng bộ này làm phát sinh nguy cơ xung đột giữa kiểm tra chuyên ngành và thanh tra; có lĩnh vực trùng lặp nhiệm vụ, có lĩnh vực lại chưa xác định rõ thẩm quyền, quy trình kiểm tra. Thực tiễn cho thấy, tình trạng chồng lấn giữa thanh tra, kiểm tra, giám sát và hậu kiểm trong pháp luật chuyên ngành không chỉ gây lãng phí nguồn lực mà còn tạo áp lực không cần thiết đối với người dân và doanh nghiệp.
Ngoài ra, ở một số nơi, hoạt động kiểm tra vẫn bị coi là hoạt động bổ trợ; quy trình chưa được chuẩn hóa; năng lực của đội ngũ làm công tác kiểm tra chưa đồng đều; dữ liệu phục vụ kiểm tra chưa được số hóa đầy đủ; còn tồn tại tâm lý e ngại, nể nang, ngại va chạm. Những hạn chế này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả kiểm tra.
Đặc biệt, công tác kiểm tra, giám sát, đôn đốc việc thực hiện kết luận thanh tra vẫn còn nhiều bất cập. Mặc dù Luật Thanh tra năm 2025 đã quy định trách nhiệm theo dõi, kiểm tra, đôn đốc, song thực tiễn còn thiếu quy trình thống nhất về kiểm tra sau thanh tra; dữ liệu kết luận thanh tra chưa được quản lý tập trung; chế tài xử lý chưa đủ mạnh; việc công khai, minh bạch kết quả thực hiện kết luận thanh tra còn hạn chế, làm giảm hiệu lực của hoạt động thanh tra và kiểm tra, TS Lê Thanh Thủy nhấn mạnh thêm.
Trong bối cảnh đẩy mạnh cải cách hành chính, xây dựng Chính phủ điện tử và chuyển đổi số, hoạt động kiểm tra cần được chuẩn hóa theo hướng hiện đại, TS Lê Thanh Thủy nêu rõ, cần xây dựng cơ chế tiếp nhận, xử lý thông tin tập trung; quy định rõ trách nhiệm quản lý, khai thác dữ liệu; áp dụng các công cụ đánh giá rủi ro, cảnh báo sớm; tăng cường chia sẻ kết quả kiểm tra giữa các cơ quan.
"Những yêu cầu này đòi hỏi phải có một khung pháp lý thống nhất, phù hợp với môi trường số", TS Lê Thanh Thủy nói.
Trên cơ sở đó, đề tài tập trung nghiên cứu ba nội dung chính đó là làm rõ cơ sở lý luận và xây dựng khung phân loại về kiểm tra trong lĩnh vực thanh tra; đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm tra trong các lĩnh vực thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo, tiếp công dân và phòng, chống tham nhũng; đề xuất mô hình và giải pháp hoàn thiện thể chế kiểm tra, bao gồm hoàn thiện pháp luật, tổ chức bộ máy, quy trình, kỹ thuật nghiệp vụ và khả năng ứng dụng công nghệ, bảo đảm hoạt động kiểm tra hiệu quả, không trùng lặp và có cơ chế bắt buộc thực hiện kết luận thanh tra.
Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ đánh giá, việc nghiên cứu đề tài “Hoàn thiện thể chế về kiểm tra của cơ quan thanh tra” là yêu cầu cấp thiết, có giá trị cả về lý luận và thực tiễn, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật, đổi mới phương thức quản lý Nhà nước và đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính trong giai đoạn hiện nay.
Trên cơ sở đó, Hội đồng thống nhất phê duyệt đề tài, dự kiến triển khai nghiên cứu trong giai đoạn 2026-2027.
