(Thanh tra) - Ngày 19/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ tổ chức hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Phát hiện, xử lý vi phạm trong hoạt động thanh tra và thực hiện kết luận thanh tra -Thực trạng và giải pháp”, do ThS Nguyễn Mạnh Cường, Cục trưởng Cục XI làm chủ nhiệm.
Trình bày tại hội nghị, ThS Nguyễn Mạnh Cường nhấn mạnh, phát hiện và xử lý vi phạm là mục tiêu cốt lõi, xuyên suốt của hoạt động thanh tra.
Ông Cường nêu rõ, theo Luật Thanh tra năm 2025, thanh tra không chỉ nhằm phát hiện hành vi vi phạm pháp luật để xử lý theo thẩm quyền, mà còn hướng tới việc phát hiện hạn chế, bất cập trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật. Từ đó, cơ quan thanh tra kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện thể chế, góp phần phòng ngừa vi phạm và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước.
Phát hiện, xử lý vi phạm trong hoạt động thanh tra và thực hiện kết luận thanh tra có mối quan hệ hữu cơ, cùng hướng tới bảo đảm chất lượng và hiệu quả của mỗi cuộc thanh tra. Một cuộc thanh tra chỉ đạt chất lượng khi vừa bảo đảm các yêu cầu pháp lý, tuân thủ nguyên tắc thanh tra, vừa đáp ứng đúng mục tiêu từ khâu xây dựng kế hoạch.
Đối với các cuộc thanh tra chuyên đề, đặc biệt diện rộng, việc phát hiện và xử lý vi phạm không chỉ là chỉ rõ sai phạm của tổ chức, cá nhân, mà trọng tâm là nhận diện các tồn tại, hạn chế hệ thống trong cơ chế, chính sách, pháp luật, làm rõ trách nhiệm của các chủ thể liên quan. Trên cơ sở đó, cơ quan thanh tra đề xuất giải pháp hoàn thiện thể chế, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, theo ông Cường.
Chất lượng phát hiện vi phạm ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thực hiện kết luận thanh tra. Khi các phát hiện dựa trên căn cứ pháp lý chặt chẽ, chứng cứ đầy đủ và logic, kết luận thanh tra sẽ khả thi hơn trong thực tiễn. Ngược lại, nhiều kết luận dù chỉ rõ sai phạm, kiến nghị thu hồi tài sản, xử lý trách nhiệm hay đề xuất sửa đổi chính sách, nhưng việc thực hiện chưa nghiêm túc, đầy đủ, dẫn đến mục tiêu thanh tra không đạt, giảm hiệu lực và hiệu quả công tác thanh tra, ông nhấn mạnh.
Cũng theo ông Cường, Luật Thanh tra năm 2025 và Nghị định số 216 của Chính phủ đã tạo lập khuôn khổ pháp lý quan trọng cho hoạt động thanh tra, trong đó có phát hiện, xử lý vi phạm và thực hiện kết luận thanh tra. Các quy định này bước đầu làm rõ thẩm quyền, căn cứ, trình tự, thủ tục và biện pháp nghiệp vụ, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động thanh tra.
Tuy nhiên, ông cho rằng, trên cả phương diện lý luận và pháp luật, hoạt động phát hiện, xử lý vi phạm và thực hiện kết luận thanh tra vẫn còn nhiều vấn đề cần làm rõ. Về lý luận, cơ sở khoa học chưa được hệ thống hóa toàn diện.
Nhiều vấn đề quan trọng chưa được luận giải đầy đủ, như chủ thể, thẩm quyền, phạm vi thực hiện quyền trong thanh tra; các biện pháp bảo đảm quyền lợi hợp pháp của đối tượng thanh tra; phương thức phát hiện, xử lý vi phạm phù hợp từng loại hình thanh tra; trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong xử lý hành vi vi phạm.
Đáng chú ý, phát hiện và xử lý vi phạm vừa là công cụ phòng ngừa và xử lý hành vi vi phạm, đồng thời tác động trực tiếp đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, quyền tài sản và tiến độ triển khai dự án. Vì vậy, cần làm rõ mối quan hệ giữa mục tiêu phát hiện, xử lý vi phạm với vai trò thanh tra kiến tạo, phục vụ phát triển; giữa thanh tra truyền thống với thanh tra từ sớm, từ xa, mang tính dự báo, cảnh báo, ngăn ngừa vi phạm từ gốc.
Về pháp luật, mặc dù có nhiều tiến bộ, nhưng vẫn còn khoảng trống. Chưa có hướng dẫn đầy đủ về phương thức, trình tự, thủ tục và phạm vi thực hiện một số quyền trong thanh tra; thẩm quyền kiểm tra việc thực hiện kết luận thanh tra chưa rõ, trong khi trách nhiệm thực hiện liên quan nhiều cơ quan, tổ chức, gây khó khăn trong kiểm tra, đôn đốc. Các dạng hành vi vi phạm trong thực hiện kết luận thanh tra chưa được quy định đầy đủ, còn định tính, dẫn đến khó xác định hậu quả và áp dụng chế tài phù hợp, ông nêu rõ.
Từ thực tiễn, Ban Chủ nhiệm đề tài chỉ ra nhiều tồn tại, hạn chế. Ở một số cuộc thanh tra, công tác khảo sát, nắm tình hình ban đầu chưa xác định rõ trọng tâm, phạm vi, nội dung cần thanh tra, dẫn đến nội dung dàn trải, thiếu chiều sâu, chưa phát hiện sai phạm trọng yếu.
Việc thành lập Đoàn thanh tra và bố trí cán bộ còn gặp khó khăn do chất lượng, năng lực thành viên không đồng đều. Phương thức, biện pháp nghiệp vụ đối với từng nội dung thanh tra chưa được thể hiện đầy đủ trong Kế hoạch và chưa được phổ biến thống nhất. Một số trường hợp chưa tuân thủ nguyên tắc thanh tra, dẫn đến kết quả không dựa trên phân tích đầy đủ chứng cứ, chưa bảo đảm tiến độ và chưa phục vụ công tác quản lý, hoàn thiện chính sách.
Nhiều kiến nghị trong Báo cáo kết quả thanh tra và Dự thảo kết luận thanh tra chưa chặt chẽ về căn cứ pháp lý, thiếu tính khả thi, dẫn đến đối tượng thanh tra và các cơ quan liên quan còn nhiều ý kiến không đồng thuận. Có những kết luận dù đúng pháp luật nhưng chưa phù hợp thực tiễn, nặng về xử lý kỷ luật, hình sự, trong khi chưa quan tâm đầy đủ biện pháp khắc phục thiệt hại kinh tế, dẫn đến hiệu quả thu hồi tài sản chưa cao.
Hoạt động kiểm tra việc thực hiện kết luận thanh tra hiện nay tập trung vào thu hồi tài sản, chưa chú trọng đánh giá trách nhiệm tập thể, cá nhân không thực hiện hoặc thực hiện chưa đầy đủ kết luận, cũng như theo dõi việc thực hiện các kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật.
Từ cơ sở lý luận, pháp luật và thực tiễn, việc nghiên cứu đề tài cấp bộ “Phát hiện, xử lý vi phạm trong hoạt động thanh tra và thực hiện kết luận thanh tra - Thực trạng và giải pháp” là cấp thiết.
Hội đồng đánh giá, đề tài góp phần làm rõ những vấn đề khoa học chưa được luận giải đầy đủ, đồng thời đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả phát hiện, xử lý vi phạm và thực hiện kết luận thanh tra, đáp ứng yêu cầu xây dựng nền thanh tra chuyên nghiệp, hiện đại, liêm chính, phục vụ phát triển.
Trên cơ sở đó, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài Thanh tra Chính phủ đã thống nhất phê duyệt đề tài, dự kiến triển khai nghiên cứu giai đoạn 2026-2027, kỳ vọng tạo ra luận cứ khoa học và giá trị thực tiễn phục vụ công tác thanh tra trong thời gian tới.
