(Thanh tra) - Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội không chỉ thể chế hóa các nghị quyết của Đảng về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực mà còn tạo lập hành lang pháp lý chặt chẽ để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người tham gia bảo hiểm xã hội, thông qua việc phân định rạch ròi thẩm quyền và trách nhiệm của từng cơ quan.
Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội số 41/2024/QH15 được xây dựng nhằm đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật mới về tổ chức bộ máy và mô hình chính quyền địa phương hai cấp.
Dự thảo tập trung điều chỉnh các quy định về vị trí, trách nhiệm quyền hạn của cơ quan bảo hiểm xã hội, cũng như công tác quản lý Nhà nước của các bộ, ngành sau khi thực hiện việc sáp nhập và sắp xếp lại bộ máy Nhà nước theo các kết luận của Trung ương. Đây là bước đi cần thiết để tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện nhiệm vụ an sinh xã hội trong bối cảnh mới, tránh tình trạng mâu thuẫn hoặc chồng chéo giữa các văn bản pháp luật hiện hành.
Thực hiện Kết luận số 134-KL/TW của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về Đề án sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra tinh, gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, dự thảo Luật đã bãi bỏ các quy định về tổ chức thanh tra chuyên ngành tại cơ quan bảo hiểm xã hội để quy về đầu mối tập trung tại Thanh tra Chính phủ.
Cụ thể, căn cứ theo Luật Thanh tra số 84/2025/QH15, dự thảo đã bãi bỏ cụm từ “thanh tra chuyên ngành về đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế” tại khoản 1, Điều 16 và các nội dung tương ứng tại khoản 5, Điều 17 của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024.
Việc không tổ chức thanh tra chuyên ngành tại Bảo hiểm xã hội Việt Nam không đồng nghĩa với việc buông lỏng quản lý; thay vào đó, cơ quan này sẽ thực hiện chức năng kiểm tra chuyên ngành theo quy định của Chính phủ tại Nghị định số 217/2025/NĐ-CP nhằm đảm bảo các cơ quan quản lý vẫn có đủ công cụ sắc bén để chống trốn đóng, chậm đóng bảo hiểm xã hội tại địa phương.
Trong quá trình tham gia đóng góp ý kiến xây dựng dự thảo, Thanh tra Chính phủ đã có những đề xuất quan trọng nhằm tăng cường tính công khai, minh bạch và hiệu quả trong quản lý Nhà nước. Cụ thể, Thanh tra Chính phủ đề nghị, tại khoản 4, Điều 1 của dự thảo, bổ sung cụm từ “trợ cấp hưu trí xã hội” tại điểm b, khoản 12 Điều 18, sửa thành “định kỳ hằng tháng, báo cáo Bộ Nội vụ về tình hình thực hiện chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm xã hội tự nguyện, bảo hiểm thất nghiệp; báo cáo Bộ Y tế về tình hình thực hiện chính sách, chế độ bảo hiểm y tế, trợ cấp hưu trí xã hội”, nhằm đảm bảo việc giám sát chính sách an sinh xã hội được thực hiện bao quát và toàn diện.
Đồng thời, Thanh tra Chính phủ cũng đề xuất bổ sung quy định định kỳ hằng năm phải báo cáo Chính phủ về tình hình thực hiện chính sách trợ cấp hưu trí xã hội và định kỳ 5 năm thực hiện đánh giá, dự báo tình hình đối tượng đủ điều kiện để kịp thời trình cấp có thẩm quyền điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp theo đúng quy định tại khoản 3, Điều 21 của Luật Bảo hiểm xã hội.
Những ý kiến này không chỉ giúp hoàn thiện khung pháp lý mà còn tạo ra một cơ chế giám sát đa tầng, giúp ngăn ngừa các kẽ hở có thể phát sinh tiêu cực hoặc trục lợi trong quá trình triển khai chính sách mới.
Về công tác giải quyết khiếu nại, do Bảo hiểm xã hội Việt Nam hiện nay là một đơn vị đặc thù thuộc Bộ Tài chính; do đó, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bảo hiểm xã hội Việt Nam do Bộ Tài chính quy định, vì vậy thẩm quyền xử lý đã được điều chỉnh tại Điều 130 của dự thảo để đảm bảo tính khách quan và tuân thủ nguyên tắc cấp trên trực tiếp giải quyết.
Theo quy định mới, trong trường hợp người khiếu nại không đồng ý với quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu của thủ trưởng cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam, thẩm quyền giải quyết khiếu nại lần hai hiện nay thuộc về Bộ trưởng Bộ Tài chính thay vì các cơ chế như trước đây.
Bên cạnh đó, nhằm tăng cường trách nhiệm giải trình và phòng, chống tham nhũng ở cơ sở, dự thảo đã sửa đổi khoản 1, Điều 138 theo hướng quy định Ủy ban Nhân dân các cấp chịu trách nhiệm trước Hội đồng Nhân dân cùng cấp trong việc chỉ đạo thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật như trốn đóng, chậm đóng trong phạm vi địa phương quản lý.
Toàn bộ quá trình soạn thảo dự án luật được thực hiện trên cơ sở tuân thủ nghiêm ngặt Quy định số 178-QĐ/TW của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật.
Để ngăn chặn lợi ích nhóm và đảm bảo tính thống nhất, trách nhiệm kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật và giải quyết khiếu nại, tố cáo về bảo hiểm xã hội đã được phân định rạch ròi cho Bộ Nội vụ tại khoản 5, Điều 136 và Bộ Y tế tại khoản 4, Điều 137a đối với lĩnh vực trợ cấp hưu trí xã hội.
Ngoài ra, cơ chế báo cáo đột xuất của cơ quan bảo hiểm xã hội khi có yêu cầu của các bộ quản lý ngành tại khoản 12, Điều 18 sẽ giúp các cơ quan Nhà nước nắm bắt kịp thời diễn biến thực tế, từ đó đưa ra các biện pháp xử lý nghiêm minh đối với mọi hành vi trục lợi quỹ hoặc vi phạm quyền lợi an sinh của người dân.
