(Thanh tra) - Quy định về chế tài càng rõ, càng mạnh, thực hiện càng nghiêm, theo dõi, đôn đốc càng chặt chẽ thì hiệu lực, hiệu quả giám sát càng cao.
Điều 37, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân quy định 6 hình thức giám sát cụ thể, bao gồm: (1) Thẩm tra các báo cáo của Chính phủ, Tòa án Nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, Kiểm toán Nhà nước; (2) Giám sát các văn bản quy phạm pháp luật thuộc lĩnh vực phụ trách; (3) Giám sát chuyên đề; (4) Tổ chức hoạt động giải trình; (5) Giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của công dân; (6) Kiến nghị về việc bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn.
Luật cũng quy định, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội là các cơ quan của Quốc hội, có trách nhiệm tham mưu cho Quốc hội trong lĩnh vực giám sát những vấn đề thuộc phạm vi phụ trách.
Thực tiễn cho thấy, nếu Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội thực hiện tốt các hoạt động giám sát thì sẽ tạo thuận lợi cho Quốc hội thực hiện và nâng cao hiệu lực, hiệu quả giám sát tối cao. Chẳng hạn khi Ủy ban của Quốc hội thẩm tra báo cáo công tác của Chính phủ, nếu dành nhiều thời gian, công sức, trí tuệ để xem xét, thẩm tra một cách toàn diện báo cáo, nêu những ưu điểm, hạn chế, bất cập và nguyên nhân của hạn chế, bất cập đó, thì sẽ giúp các đại biểu Quốc hội có cơ sở thảo luận, đánh giá công tác của Chính phủ một cách toàn diện, chính xác. Từ đó, Quốc hội sẽ ban hành Nghị quyết về công tác của Chính phủ có chất lượng và tính khả thi cao.
Đồng thời, sau khi Quốc hội ban hành Nghị quyết, các cơ quan này thực hiện việc theo dõi, xem xét, đánh giá kết quả thực hiện nghị quyết để báo cáo Quốc hội tại các kỳ họp sau đó sẽ góp phần nâng cao hiệu quả giám sát.
Trong nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, Hội đồng Dân tộc, các ủy ban của Quốc hội đã tổ chức nhiều phiên giải trình với các nội dung chuyên sâu như: Việc giải quyết trả lời kiến nghị của cử tri gửi đến kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV; tình hình thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư công, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công; việc thực hiện các kết luận, kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước đến hết niên độ ngân sách năm 2021; quản lý Nhân nước về báo chí… Qua đó, thu nhận được nhiều thông tin có giá trị phục vụ xây dựng pháp luật liên quan.
Bên cạnh đó, theo sự phân công của Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban còn chủ trì giúp Quốc hội thẩm tra các báo cáo của các thiết chế Nhà nước trình Quốc hội tại các kỳ họp, tiến hành giám sát chuyên đề của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại kỳ họp, tiến hành giám sát chuyên đề của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội về những vấn đề bức xúc nổi lên trong đời sống xã hội thuộc lĩnh vực phụ trách, để lại dấu ấn tốt, nổi bật trong hoạt động của Quốc hội, được đại biểu Quốc hội, cử tri ghi nhận, đánh giá cao.
Tuy nhiên, cùng với những mặt mạnh và kết quả đạt được, hoạt động giám sát của Hội đồng, Ủy ban vẫn còn một số hạn chế. Đối với lĩnh vực giám sát, mặc dù quy định pháp luật khá rõ nhưng hoạt động giải trình còn chưa tiến hành được nhiều và thường xuyên. Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương, trong hội nghị triển khai Nghị quyết số 969/NQ-UBTVQH của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đã đánh giá, việc thiếu thông tin mang tính phản biện, thiếu sự tham dự của chuyên gia hoặc đối tượng chịu tác động của chính sách đã phần nào ảnh hưởng đến hiệu quả, hiệu lực của hoạt động giải trình. Các phiên giải trình chưa tạo ra sự tác động lớn đến việc thay đổi, điều chỉnh chính sách, cách thức điều hành, quản lý, tổ chức thi hành pháp luật. Việc theo dõi, đôn đốc, đánh giá kết quả thực hiện các kết luận giải trình cũng chưa được quan tâm đúng mức.
Còn theo Ths.Vũ Tiến Thản, nguyên Vụ trưởng Vụ phục vụ hoạt động giám sát, Văn phòng Quốc hội, thực tế cho thấy, việc theo dõi, giám sát, kiến nghị về các vấn đề liên quan đến hoạt động của các bộ, ngành của Hội đồng, Ủy ban hiện nay gặp không ít khó khăn, thực chất là bị quá tải, điều này làm ảnh hướng đến hiệu quả hoạt động của Hội đồng, Ủy ban nói riêng và hoạt động của Quốc hội nói chung. Đặc biệt là trách nhiệm theo dõi, đi đến cùng việc thực hiện nghị quyết, kiến nghị giám sát thuộc lĩnh vực phụ trách của các cơ quan này còn rất hạn chế và chưa được chú trọng, chủ yếu theo chương trình, kế hoạch của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Đây là những vấn đề thực tiễn đặt ra, cần được nghiên cứu để có giải pháp khắc phục trong thời gian tới.
Ông Thản cho rằng, nguyên tắc “đi đến cùng vấn đề được giám sát gắn với chế tài mạnh” là yếu tố mang tính quyết định đến hiệu lực, hiệu quả giám sát.
Do đó, có thể thấy, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội cao hay thấp đều thể hiện qua việc các nghị quyết, kiến nghị giám sát được cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát tiếp thu, thực hiện như thế nào. Muốn vậy, một mặt phải nâng cao chất lượng các nghị quyết, kiến nghị giám sát; mặt khác, phải thực hiện việc theo dõi, đôn đốc, đánh giá sát sao, thẳng thẳn, thường xuyên, liên tục gắn với trách nhiệm người đứng đầu việc thực hiện nghị quyết, kiến nghị giám sát. Quy định về chế tài càng rõ, càng mạnh, thực hiện càng nghiêm, theo dõi, đôn đốc càng chặt chẽ thì hiệu lực, hiệu quả giám sát càng cao.
