(Thanh tra) - Đề xuất lấy ý kiến về việc loại bỏ phương thức xét tuyển đại học bằng học bạ từ năm 2026 của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đang thu hút sự chú ý của dư luận. Đây không chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật trong tuyển sinh, mà còn là một bước ngoặt lớn, tác động trực tiếp đến hàng triệu học sinh và tương lai của nền giáo dục nước nhà. Vậy, có nên bỏ xét tuyển học bạ?
Học bạ - “tấm vé vàng” vào đại học
Kể từ năm 2016, xét tuyển học bạ đã trở thành một trong những phương thức tuyển sinh phổ biến, chiếm tới 40 - 50% tổng số thí sinh nhập học.
Thống kê sơ bộ của Bộ GD&ĐT cho thấy, năm 2025, có 17 phương thức xét tuyển được các cơ sở giáo dục đại học sử dụng. Trong đó, tỷ lệ dùng phương thức xét học bạ THPT là 42,4%, cao hơn cả phương thức xét điểm thi tốt nghiệp THPT với 39,1%, còn lại là các phương thức khác. Con số này cho thấy học bạ đã trở thành “tấm vé vàng” đưa hàng trăm nghìn học sinh vào giảng đường đại học.
Ban đầu, phương thức học bạ được kỳ vọng sẽ giảm áp lực thi cử và mở rộng cơ hội cho thí sinh. Tuy nhiên, sau nhiều năm, chính sách này đã bộc lộ những hạn chế đáng lo ngại, gây tranh cãi về tính công bằng và minh bạch.
Một trong những vấn đề lớn nhất là việc thiếu một chuẩn chung trong đánh giá bởi học bạ do mỗi trường THPT quản lý, với cách thức cho điểm, cách đánh giá khác nhau.
Nhiều chuyên gia và ý kiến phụ huynh lo ngại về tình trạng "làm đẹp" học bạ, "chạy điểm" để cải thiện kết quả học tập cho học sinh. Tình trạng này khiến học bạ thiếu tính đồng nhất và chưa đủ tin cậy để làm thước đo năng lực.
GS.TSKH Nguyễn Đình Đức, Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội) thẳng thắn chỉ ra rằng, điểm học bạ luôn cao hơn điểm thi tốt nghiệp THPT, với sự chênh lệch lớn, có trường hợp học bạ đạt 9,6 - 9,7 nhưng điểm thi tốt nghiệp lại rất thấp.
Mối tương quan giữa hai kết quả này cho thấy, điểm trung bình học bạ cao hơn điểm thi tốt nghiệp THPT từ 0,12 đến 2,26 điểm, với mức chênh lệch lớn nhất ở môn Công nghệ - Công nghiệp và Toán.
Thực tế cho thấy, sự chênh lệch học bạ còn xảy ra giữa các vùng miền và trường học. Một học sinh ở trường chuyên, thành phố lớn có thể nỗ lực nhưng chỉ đạt điểm trung bình 7,5 - 8,0 vì thầy cô chấm nghiêm, trong khi học sinh ở vùng nông thôn, nơi tiêu chí “lỏng” hơn, có thể dễ dàng đạt 9,5 - 10.
Điều này làm dấy lên nghi ngờ về tính công bằng khi một học sinh với học bạ cao hơn lại có lợi thế tuyển sinh dù năng lực thực tế có thể không vượt trội.
Việc bỏ xét tuyển học bạ có thể giúp đưa tất cả học sinh trở về cùng một vạch xuất phát là kỳ thi tốt nghiệp THPT.
Đây là kỳ thi được chuẩn hóa toàn quốc, có thanh tra, giám sát và phúc khảo minh bạch, được xem là thước đo đáng tin cậy nhất để các trường đại học dựa vào khi tuyển sinh.
Hơn nữa, việc loại bỏ phương thức này cũng giúp các trường đại học nâng cao chất lượng đầu vào, vì sinh viên trúng tuyển sẽ phải chứng minh năng lực bằng một kỳ thi chuẩn hóa, thay vì những bảng điểm có thể "ảo".
Không nên vội vàng
Mặc dù có những mặt trái, nhưng nhiều chuyên gia giáo dục cho rằng, không nên vội vàng loại bỏ hoàn toàn phương thức xét tuyển học bạ bởi học bạ không chỉ là những con số mà còn là minh chứng cho cả một quá trình phấn đấu, rèn luyện của học sinh trong ba năm phổ thông.
Việc công nhận học bạ đồng nghĩa với việc ghi nhận công sức của cả thầy và trò, khuyến khích học sinh học đều các môn, học nghiêm túc và có trách nhiệm, thay vì chỉ tập trung ôn luyện cấp tốc cho một kỳ thi duy nhất.
Xét tuyển học bạ cũng được đánh giá là một trong những phương thức quan trọng giúp giảm áp lực thi cử. Việc duy trì nhiều hình thức tuyển sinh song song, bao gồm cả học bạ, sẽ tạo thêm cơ hội trúng tuyển cho thí sinh và giảm tải áp lực lớn cho kỳ thi quốc gia.
Theo PGS.TS Nguyễn Thanh Chương, Chủ tịch Hội đồng trường Đại học Giao thông Vận tải, học bạ vẫn là một kênh quan trọng, phản ánh kết quả học tập của cả quá trình ở bậc phổ thông và không nên vội vàng bỏ hẳn.
Ông cũng nhấn mạnh rằng việc xét tuyển học bạ không chỉ được áp dụng ở Việt Nam mà còn là phương thức phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Một lý do khác để giữ lại phương thức xét tuyển học bạ là việc đối sánh từ các trường đại học cho thấy, sinh viên trúng tuyển bằng học bạ có kết quả học tập tương đương với sinh viên trúng tuyển bằng điểm thi tốt nghiệp THPT.
Thậm chí, việc xét tuyển học bạ còn là công cụ hiệu quả để các trường ở địa bàn khó tuyển đảm bảo chỉ tiêu và giảm tình trạng "trống ghế". Một số trường đại học top đầu cũng đã từng sử dụng học bạ như một điều kiện phụ trong xét tuyển.
Thay vì loại bỏ hoàn toàn, các chuyên gia đề xuất, cần có sự điều chỉnh và siết chặt các tiêu chí. Trong đó, có thể giới hạn chỉ tiêu xét tuyển học bạ, yêu cầu điểm trung bình tối thiểu theo tổ hợp, kết hợp với các hình thức phỏng vấn hoặc bài kiểm tra năng lực.
Bên cạnh đó, Bộ GD&ĐT có thể xây dựng một khung chuẩn đánh giá học bạ chung toàn quốc, ứng dụng công cụ số để đồng bộ dữ liệu và hạn chế gian lận. Điều này sẽ vừa giữ cơ hội cho thí sinh, vừa đảm bảo tính công bằng và chất lượng đầu vào.
Việc bỏ xét tuyển học bạ là một quyết định lớn, đòi hỏi phải có sự đánh giá kỹ lưỡng, khoa học và thấu đáo. Việc loại bỏ một phương thức đã tồn tại và mang lại cơ hội cho hàng trăm nghìn thí sinh suốt nhiều năm không thể vội vàng. Điều quan trọng là tìm cách nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông để học bạ thực sự phản ánh đúng năng lực, đồng thời có lộ trình điều chỉnh phù hợp để các phương thức tuyển sinh song hành, bổ trợ cho nhau và tạo thêm cơ hội cho thí sinh.
