Hiện tại, thị trường cả nước đã xuất hiện trên 100 sản phẩm thuốc lá điếu ngoại nhập lậu. Hai nhãn hiệu TLL chủ yếu là Jet và Hero (chiếm 90%). Thị trường tiêu thụ chính là TP. Hồ Chí Minh và ĐBSCL. Theo số liệu thống kê từ Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) thì lượng thuốc lá nhập lậu vào thị trường Việt Nam tăng từ 636 triệu bao (năm 2007) lên đến 900 triệu bao (năm 2012) và tiếp tục tăng lên 930 triệu bao trong năm 2013. TLL vào Việt Nam được được tổ chức có hệ thống, đường dây. Từ các đầu nậu tại biên giới Campuchia/Lào, TLL được tập kết tại biên giới VN, từ đó, phân phối đến các đầu nậu tại biên giới đến tay đầu nậu nội địa. Kho trung chuyển tập trung ở TP. Hồ Chí Minh và TP. Cần Thơ, từ đây, TLL tuồn đến các điểm bán sỉ và bán lẻ cho người tiêu dùng.

Lượng TLL khổng lồ nhập vào Việt Nam đã khiến thất thu ngân sách khoảng 4.200 tỷ đồng/năm; thất thoát ngoại tệ (tiền mặt) do các tổ chức buôn lậu mua thuốc lá qua biên giới khoảng 400 triệu USD. Riêng ngành Thuốc lá Việt Nam mất sản lượng nguyên liệu khoảng 17.000 tấn/năm; mất khoảng 39.000 việc làm của nông dân trong 4,5 tháng; mất 515.000 công lao động/năm của công nhân. Riêng năm 2013, tổng số thuốc lá tiêu thụ tại Việt Nam là 104,8 tỷ điếu, bao gồm 87,8 tỷ điếu hợp pháp và 17,0 tỷ điếu nhập lậu (trong đó, 90% là thuốc JET và HERO). Thuốc lá nhập lậu đã lấy đi 20% thị phần và làm thất thu thuế nghiêm trọng cho ngân sách Nhà nước (ước tính ngân sách Nhà nước thất thu 6.500 tỷ đồng tương đương 309 triệu đôla Mỹ).

Các doanh nghiệp hợp pháp bị ảnh hưởng cả về mặt doanh số và thị phần. Trong khi đó, TLL không phải tuân thủ về quy định ATVSTP, không bị chi phối bởi nồng độ tar và nicotin, không đảm bảo chất lượng khi lưu thông gây ảnh hưởng nặng nề hơn với sức khỏe người tiêu dùng. Hàng năm, Nhà nước chi ra từ 5-10 tỷ đồng để hỗ trợ cho các lực lượng chức năng bắt giữ và tiêu hủy TLL. Tuy nhiên, số lượng thực tế bắt giữ và tiêu hủy TLL ở nước ta vẫn còn ở mức rất thấp, chỉ đạt hơn 1% số lượng nhập lậu thực tế.

Trăn trở hơn cả trước thực trạng này là ngành Thuốc lá Việt Nam. Thực hiện Thông tư 57/2012/TT-BTC, VTA kiến nghị Ban Chỉ đạo 127/TW và Bộ Tài chính xem xét cho phép VTA tiếp tục thực hiện cơ chế hỗ trợ cho các lực lượng chức năng trong công tác phòng, chống buôn lậu thuốc lá điếu và sản xuất, buôn bán thuốc lá giả.

Về mức hỗ trợ kinh phí: (không phân biệt giá các loại thuốc, nếu bao dưới 20 điếu, quy đổi thành 20 điếu/bao), VTA đề nghị mức hỗ trợ như sau: 

Tổng mức hỗ trợ: 3.000đ/bao (20 điếu), trong đó, chi phí cho các lực lượng trực tiếp bắt giữ 1.700đ/bao; Chi phí cho công tác quản lý và chỉ đạo của lãnh đạo cùng cấp: 500đ/bao; Chi phí cho tiêu hủy: 500đ/bao; Chi phí cho Ban Chỉ đạo 127/TW: 100đ/bao; Chi phí cho Ban Chỉ đạo 127 địa phương:  200đ/bao. Nguồn kinh phí hỗ trợ này sẽ được đóng góp từ các thành viên của VTA dựa trên tỷ lệ doanh số sản xuất của doanh nghiệp thuốc lá điếu so với toàn ngành.

Bên cạnh đó, VTA đề nghị BCĐ 127/TW tổ chức đánh giá việc thí điểm tái xuất thuốc lá nhập lậu theo Quyết định 1112/QĐ-ttg ngày 21/8/2012 của Thủ tướng Chính phủ. Theo đó, quan tâm đến số lượng thuốc lá nhập lậu đã tái xuất; đơn vị tái xuất và thị trường thuốc lá nhập lậu tái xuất; lợi ích của cơ chế thí điểm tái xuất đối với ngân sách quốc gia và địa phương; so sánh hiệu quả của cơ chế thí điểm tái xuất với việc tiêu hủy thuốc lá nhập lậu. Mục tiêu của cơ chế thí điểm tái xuất và ảnh hưởng của cơ chế này với quan hệ quốc tế và một số văn bản pháp quy hiện hành của Nhà Nước Việt Nam.

Cảnh Hồ