(Thanh tra) - Với diện tích hơn 28.000 km², dân số gần 21 triệu người, GRDP trên 150 tỷ USD, thu ngân sách chiếm hơn 36% cả nước, Đông Nam Bộ sau sáp nhập chỉ còn 3 tỉnh/thành nhưng giữ nguyên vị thế “đầu tàu” kinh tế. Hạ tầng liên kết vùng giờ đây không chỉ là trụ cột phát triển mà còn là phép thử cho năng lực điều phối và tổ chức thực thi chính sách ở quy mô mới.
Vùng kinh tế trọng điểm với cấu trúc hành chính mới
Đầu tháng 8/2025, tại Hội nghị lần thứ 6 Hội đồng điều phối vùng Đông Nam Bộ, Thủ tướng Chính phủ chủ trì cùng lãnh đạo các bộ, ngành và 3 địa phương thành viên: TP. Hồ Chí Minh (sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu); Đồng Nai (sáp nhập Bình Phước); Tây Ninh (sáp nhập Long An)
Đông Nam Bộ mới có diện tích 28.046,3 km², dân số gần 21 triệu người, GRDP trên 150 tỷ USD, thu ngân sách 795 nghìn tỷ đồng (36,3% cả nước), xuất khẩu 135 tỷ USD (33,3%), hơn 381.000 doanh nghiệp (41,4%), gần 23.000 dự án FDI với tổng vốn trên 205 tỷ USD (42%).
Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, GRDP vùng ước đạt 7%, quy mô 1.122 nghìn tỷ đồng, dẫn đầu cả nước; thu ngân sách đạt 431,5 nghìn tỷ đồng (57,1% dự toán); xuất khẩu 115,7 tỷ USD (31% cả nước), nhập khẩu phục hồi, tăng 11% so cùng kỳ. Vùng tiếp tục giữ vị trí số một về số lượng và vốn FDI: gần 24.000 dự án, vốn hơn 210 tỷ USD.
Từ một vùng 6 địa phương, việc tinh gọn xuống 3 tỉnh/thành đã mở ra cơ hội tổ chức bộ máy gọn hơn, giảm tầng nấc trung gian, thuận lợi cho điều phối liên kết. Nhưng đồng thời, quy mô kinh tế – xã hội lớn hơn đặt ra yêu cầu cấp thiết về một cơ chế điều phối đủ mạnh để tận dụng tối đa nguồn lực.
Hạ tầng – Điểm nghẽn và áp lực
Với vị thế cực tăng trưởng, Đông Nam Bộ gánh vai trò trung chuyển hàng hóa, dịch vụ và công nghiệp chế biến, chế tạo của cả nước. Tuy nhiên, hạ tầng giao thông liên kết vùng vẫn tồn tại những khoảng trống: các tuyến cao tốc TP. Hồ Chí Minh – Mộc Bài, Chơn Thành – Gia Nghĩa, TP. Hồ Chí Minh – Thủ Dầu Một – Chơn Thành mới ở giai đoạn “sắp khởi công”; Vành đai 4 TP. Hồ Chí Minh cũng chưa hoàn tất mọi khâu để có thể khởi công; hệ thống cảng biển, đặc biệt là Cảng biển Quốc tế Cần Giờ vẫn chưa được khởi công.
Những chậm trễ này không chỉ làm tăng chi phí logistics, giảm sức cạnh tranh mà còn ảnh hưởng tới thu hút FDI, lĩnh vực vốn là thế mạnh của vùng. Khi hơn 55% số dự án FDI cả nước tập trung ở đây, yêu cầu về hạ tầng đồng bộ, hiện đại càng trở nên cấp bách.
Thực tế, Hội đồng điều phối vùng từ sau Nghị quyết số 24-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết 154/NQ-CP của Chính phủ đã khởi động nhiều dự án liên kết. Song, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công chưa đạt kỳ vọng, một phần vì thiếu cơ chế phân bổ nguồn lực liên vùng thống nhất, phần khác vì sự phối hợp giữa các địa phương chưa đủ chặt, vẫn còn hiện tượng “tự xoay xở”.
Cơ chế điều phối – Từ nguyên tắc đến hành động
Theo chỉ đạo mới nhất của Thủ tướng tại Hội nghị lần thứ 6 ngày 02/8/2025, Hội đồng điều phối vùng cần kiện toàn bộ máy, xây dựng và trình Bộ Chính trị một Nghị quyết mới hoặc Kết luận về phát triển vùng trong bối cảnh cơ cấu hành chính đã thay đổi. Đồng thời, phải rà soát, cập nhật và đề xuất cơ chế, chính sách đặc thù, trong đó có cơ chế điều phối hạ tầng.
Từ đây các chuyên gia đưa ra nhận định cần một cơ chế điều phối đủ mạnh đáp ứng tối thiểu ba yêu cầu:
Quyền hạn rõ ràng, Hội đồng phải có thẩm quyền quyết định ưu tiên đầu tư, điều phối vốn, phê duyệt dự án liên vùng.
Cơ chế tài chính riêng, cho phép huy động, phân bổ và giám sát nguồn vốn phát triển hạ tầng từ nhiều kênh, kể cả hợp tác công – tư (PPP).
Bộ máy chuyên trách, có năng lực kỹ thuật, quản lý dự án và đàm phán, bảo đảm quyết định được thực thi nhanh, đồng bộ.
Nếu không có cơ chế này, nguy cơ tái diễn tình trạng “mỗi địa phương một kế hoạch”, thiếu tính liên thông sẽ cản trở chiến lược phát triển vùng, nhất là khi quy mô 3 tỉnh/thành mới đã vượt xa mức trung bình các vùng khác.
Từ tầm nhìn quy hoạch đến triển khai thực tế - Thử thách và cơ hội
Quy hoạch vùng Đông Nam Bộ thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 đã được công bố, trong đó xác định rõ hành lang kinh tế, các cực tăng trưởng và dự án ưu tiên. Sau sáp nhập, quy hoạch cần điều chỉnh cập nhật, bảo đảm tương thích với địa giới mới và các dự án trọng điểm quốc gia.
Tuy nhiên, bài học từ các dự án chậm tiến độ cho thấy: tầm nhìn chiến lược chỉ có giá trị khi được cụ thể hóa bằng kế hoạch hành động có lộ trình, nguồn lực và cơ chế thực hiện rõ ràng. Thủ tướng yêu cầu từ nay đến cuối năm, các bộ, ngành và địa phương phải hoàn thành rà soát chỉ tiêu, giải quyết điểm nghẽn pháp lý ở các luật liên quan, đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công để dẫn dắt đầu tư tư nhân.
Việc tái cấu trúc hành chính vùng Đông Nam Bộ là một quyết định chiến lược, mở ra khả năng điều phối tập trung, giảm phân tán nguồn lực. Nhưng đi cùng đó là áp lực duy trì tốc độ tăng trưởng, giải quyết các nút thắt hạ tầng và bảo đảm sự đồng bộ trong thực thi chính sách.
Một cơ chế điều phối đủ mạnh, với quyền hạn, nguồn lực và bộ máy tương xứng, chính là “chìa khóa” để biến tiềm năng thành lợi thế cạnh tranh thực sự. Nếu làm được, Đông Nam Bộ không chỉ giữ vững vị trí đầu tàu mà còn trở thành hình mẫu về liên kết vùng, góp phần hiện thực hóa khát vọng phát triển quốc gia.
Kỳ 2: Phá thế cục bộ - cần cơ chế tài chính vùng cho phát triển liên kết
