(Thanh tra) - Vụ việc Sở Công thương Cao Bằng dùng AI làm báo cáo dẫn đến sai sót gợi mở một câu hỏi lớn, đáng suy ngẫm trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ ở khu vực công: Con người đang làm chủ công nghệ, hay đang dần để công nghệ “làm hộ”, thậm chí “làm chủ” mình?
Một báo cáo trình UBND tỉnh của Sở Công thương Cao Bằng bị phát hiện có hàng loạt sai sót nghiêm trọng do sử dụng AI (viết tắt của Artificial Intelligence - Trí tuệ nhân tạo). Để nhắc nhở, chấn chỉnh công tác tham mưu của Sở này, vừa qua, UBND tỉnh Cao Bằng đã có văn bản yêu cầu phải rà soát, làm rõ, đồng thời coi đây là bài học nghiêm túc về kỷ luật tham mưu và kỷ luật sử dụng công cụ số trong cơ quan hành chính Nhà nước.
Song, ở góc độ quản lý Nhà nước, vụ việc của Sở Công thương Cao Bằng gợi mở một câu hỏi lớn hơn, đáng suy ngẫm trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trong khu vực công: Con người đang làm chủ công nghệ, hay ở đâu đó, công nghệ đang được sử dụng để “làm hộ”, thậm chí có thể “làm chủ”?
AI có thể làm thay, nhưng không chịu thay trách nhiệm
Trong hoạt động quản lý Nhà nước, tham mưu luôn được coi là khâu then chốt. Chất lượng của một văn bản tham mưu không chỉ phản ánh trình độ chuyên môn, mà còn thể hiện kỷ luật hành chính, tinh thần trách nhiệm và năng lực tư duy của đội ngũ cán bộ. Bởi từ những sản phẩm tham mưu đó, các quyết định quản lý được hình thành, tác động trực tiếp đến đời sống kinh tế – xã hội.
Tuy nhiên, khi công nghệ số, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, ngày càng được sử dụng phổ biến trong hoạt động công vụ, một nguy cơ đang hiện hữu đó là sự lẫn lộn giữa “hỗ trợ” và “thay thế”. Công nghệ vốn được kỳ vọng giúp con người làm việc hiệu quả hơn, nhưng nếu không được kiểm soát, nó có thể trở thành cái cớ để né tránh tư duy, giản lược trách nhiệm và làm nghèo chất lượng tham mưu.
AI có thể tổng hợp thông tin nhanh, gợi ý cấu trúc văn bản, thậm chí tạo ra những đoạn nội dung có vẻ như rất chuẩn mực. Nhưng AI không hiểu đầy đủ bối cảnh chính sách, không nắm được tinh thần chỉ đạo, càng không có khả năng phân định đúng, sai trong những vấn đề mang tính quản lý Nhà nước.
Quan trọng hơn, AI có thể làm thay, nhưng không thể chịu thay trách nhiệm pháp lý hay trách nhiệm công vụ cho bất kỳ nội dung nào được sử dụng. Một văn bản do AI hỗ trợ, khi xảy ra sai sót, sẽ không có thuật toán nào bị xem xét kỷ luật, không có phần mềm nào bị truy cứu trách nhiệm mà người phải chịu hậu quả pháp lý, hành chính vẫn là công chức, viên chức và người đứng đầu cơ quan tham mưu. Đó là ranh giới mà không một công nghệ nào có thể xóa nhòa.
Công nghệ càng hiện đại, yêu cầu về kỷ luật, trách nhiệm công vụ càng phải cao
Khi một báo cáo hành chính xuất hiện sai sót nghiêm trọng, câu hỏi không nên dừng lại ở việc “công cụ được dùng ra sao”, mà phải đặt vào trọng tâm: Con người đã thực sự làm chủ công nghệ hay chưa?
Nếu cán bộ chỉ sao chép, chỉnh sửa sơ sài, thiếu thẩm định, thì công nghệ từ chỗ hỗ trợ đã bị biến thành “người viết thay”, “người nghĩ hộ”. Khi đó, tư duy tham mưu bị làm phẳng, khả năng phản biện bị bào mòn, còn trách nhiệm cá nhân trở nên mờ nhạt. Nhưng pháp luật không vận hành theo logic đó. Trách nhiệm pháp lý là thật, hậu quả là thật, trong khi sự “tiện lợi” của AI chỉ là giả nếu được sử dụng thay cho tư duy và trách nhiệm công vụ.
Đáng lo ngại hơn, tình trạng này không phải là cá biệt. Trong bối cảnh áp lực công việc lớn, yêu cầu tiến độ nhanh, việc lệ thuộc vào công cụ số rất dễ trở thành thói quen. Nếu thiếu cơ chế kiểm soát và kỷ luật sử dụng công nghệ, những sai sót trong tham mưu sẽ không chỉ lặp lại, mà còn có nguy cơ lan rộng, làm suy giảm chất lượng điều hành và hiệu lực quản lý Nhà nước.
Vấn đề cốt lõi, vì thế, không nằm ở việc có hay không sử dụng AI, mà ở cách sử dụng. Một nền hành chính hiện đại không đồng nghĩa với việc giao phó hoàn toàn cho máy móc, mà phải là nền hành chính trong đó con người làm chủ công nghệ, sử dụng công nghệ như công cụ nâng cao chất lượng, hiệu quả công việc.
Công nghệ càng hiện đại, yêu cầu về kỷ luật tham mưu, trách nhiệm cá nhân và năng lực kiểm soát càng phải cao hơn.
Từ câu chuyện sai sót của Sở Công thương Cao Bằng có thể thấy rõ một bài học mang tính cấp thiết: Chuyển đổi số không chỉ là trang bị phần mềm, ứng dụng hay trí tuệ nhân tạo, mà là chuyển đổi cách làm việc, cách chịu trách nhiệm và cách giữ gìn kỷ cương hành chính. Nếu không giữ được vai trò trung tâm của con người, thì công nghệ, dù tiên tiến đến đâu, cũng khó tạo ra một nền quản trị hiệu quả và bền vững.
Ở góc độ này, theo quan điểm cá nhân của người viết, câu hỏi “làm chủ công nghệ hay công nghệ làm chủ?” không còn là một cách đặt vấn đề mang tính tu từ, mà là thước đo thực chất năng lực quản trị của bộ máy hành chính trong kỷ nguyên số.
