(Thanh tra) - Người có tầm ảnh hưởng trên mạng xã hội trở nên quan trọng với thương mại điện tử. Vụ việc kẹo rau, sữa giả, Hoàng Hường, Quang Linh Vlog được báo chí ứng xử thế nào?
Tác động hai mặt của người có tầm ảnh hưởng đối với thương mại điện tử
Theo Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Tú, Chuyên gia pháp lý thuộc Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), Việt Nam có hơn 76 triệu tài khoản mạng xã hội, chiếm khoảng 75% dân số (số liệu cập nhật tháng 1/2025). Đây là nền tảng thuận lợi để doanh nghiệp đẩy mạnh quảng bá thương hiệu, mở rộng thị phần trong môi trường số.
Trong xu thế người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ, ngày càng phụ thuộc vào mạng xã hội để tìm hiểu, đánh giá sản phẩm trước khi mua, người có tầm ảnh hưởng (KOL – Key Opinion Leader, KOC – Key Opinion Consumer) đang trở thành “cầu nối” quan trọng giữa doanh nghiệp và khách hàng.
Thông qua trải nghiệm cá nhân, họ mang đến các thông tin mang tính tham khảo thực tế, giúp chiến dịch quảng bá của doanh nghiệp gần gũi, đáng tin cậy và cá nhân hóa hơn.
Chuyên gia Nguyễn Ngọc Tú cho rằng, tác động tích cực của KOL, KOC thể hiện rõ ở ba khía cạnh:
Tăng hiệu quả ra quyết định: Người tiêu dùng được tiếp cận thông tin đã được sàng lọc, từ đó rút ngắn thời gian và nâng cao chất lượng lựa chọn.
Khám phá sản phẩm mới: Các KOL, KOC giúp sản phẩm mới của doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp nhỏ và vừa nhanh chóng tiếp cận thị trường.
Tận hưởng ưu đãi tốt hơn: Người tiêu dùng có cơ hội tiếp cận mã giảm giá, khuyến mại độc quyền thông qua kênh của các KOL, KOC.
Tuy nhiên, ảnh hưởng của KOL, KOC cũng tiềm ẩn nhiều mặt trái. Việc liên tục tiếp xúc với nội dung quảng cáo bắt mắt có thể thúc đẩy tiêu dùng quá mức, dẫn đến mua sắm không cần thiết, thậm chí nợ cá nhân.
Một số trường hợp thiếu minh bạch quảng cáo, khi ranh giới giữa chia sẻ chân thực và nội dung trả tiền bị xóa nhòa, làm xói mòn niềm tin người tiêu dùng khi bị thông tin sai lệch dẫn dắt.
Bên cạnh đó, việc phô bày hình ảnh và lối sống “lung linh” dễ tạo kỳ vọng phi thực tế, khiến người mua thất vọng khi trải nghiệm thực tế khác xa quảng cáo.
Đáng chú ý, khi doanh nghiệp quá phụ thuộc vào một số ít KOL lớn, rủi ro truyền thông và khủng hoảng đạo đức nghề nghiệp có thể xảy ra nếu cá nhân đó vướng vào scandal hoặc đánh đổi tính chân thực để chạy theo lợi nhuận.
Báo chí trong cuộc chiến chống vi phạm thương mại điện tử
Theo Tiến sĩ Đinh Văn Trung, Ban Tuyên giáo, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, báo chí trở thành công cụ quan trọng giúp Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật, lan tỏa tri thức, nâng cao ý thức công dân. Đặc biệt, ở lĩnh vực thương mại điện tử vai trò của báo chí càng thể hiện rõ hơn.
Thời gian qua, nhiều vụ việc nổi bật đã minh chứng rõ năng lực phản xạ xã hội và vai trò định hướng của báo chí trong phát hiện, ngăn chặn và cảnh báo vi phạm trong thương mại điện tử.
Đối với vụ “kẹo rau”, “sữa giả”, báo chí là lực lượng tiên phong điều tra, phanh phui chiêu trò “thần thánh hóa” công dụng sản phẩm, đánh tráo khái niệm “thực phẩm chức năng” và “thuốc chữa bệnh”.
Hàng loạt tuyến bài của các cơ quan báo chí đã giúp dư luận nhận rõ bản chất gian lận thương mại, từ đó cơ quan chức năng nhanh chóng vào cuộc xử lý.
Vụ KOC nổi tiếng “Hoàng Hường” bị khởi tố về hành vi vi phạm quy định kế toán, gây hậu quả nghiêm trọng được báo chí đưa tin kịp thời, đa chiều.
Thông tin không chỉ phản ánh diễn biến pháp lý mà còn gợi mở vấn đề đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội của người có sức ảnh hưởng.
Qua đó, báo chí khẳng định “sức ảnh hưởng truyền thông không nằm ngoài phạm vi điều chỉnh của pháp luật”.
Trường hợp “Quang Linh Vlog”, khi một số video, hoạt động thiện nguyện bị lợi dụng để thương mại hóa hình ảnh, báo chí đã kịp thời phân tích, phản biện, giúp công chúng hiểu đúng ranh giới giữa truyền cảm hứng và quảng bá sản phẩm.
Qua đó, báo chí góp phần xây dựng môi trường truyền thông mạng lành mạnh, tôn trọng pháp luật và chuẩn mực cộng đồng.
Những vụ việc trên cho thấy báo chí không chỉ dừng lại ở việc đưa tin mà còn đóng vai trò “phản xạ xã hội”, là hành động bảo vệ công lý, củng cố niềm tin cộng đồng trong môi trường thương mại điện tử đầy biến động.
Giải pháp khắc phục hạn chế, vượt qua thách thức
Tiến sĩ Đinh Văn Trung nhận định, dù đạt nhiều kết quả tích cực, song vẫn còn tình trạng một số tờ báo “PR trá hình”, “mua bài” hay “đánh bóng thương hiệu” cho các KOL, KOC vi phạm, làm giảm tính khách quan và uy tín truyền thông.
Thiếu kiến thức pháp luật và kỹ năng công nghệ số khiến không ít phóng viên, biên tập viên chưa đủ năng lực phát hiện sớm hành vi gian lận thương mại điện tử.
Đặc biệt, tính xuyên biên giới của các nền tảng như TikTok, YouTube, Facebook khiến việc kiểm chứng, xử lý và gỡ bỏ nội dung sai lệch gặp không ít khó khăn.
Để nâng cao hiệu quả báo chí trong đấu tranh phòng chống vi phạm thương mại điện tử, Tiến sĩ Đinh Văn Trung đề xuất một số giải pháp như sau:
Thứ nhất, nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức truyền thông. Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật, kinh tế số, truyền thông kỹ thuật số cho đội ngũ phóng viên.
Song song đó, xây dựng Bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp và truyền thông liêm chính trong thương mại điện tử gắn với các giá trị “Chính trực - Trách nhiệm - Minh bạch”.
Thứ hai, phát huy vai trò của các tổ chức xã hội nghề nghiệp. Các hiệp hội nghề nghiệp cần được coi là đối tác chiến lược của báo chí trong phối hợp kiểm chứng thông tin sản phẩm, công bố danh sách doanh nghiệp, KOL minh bạch hằng năm, hỗ trợ truy xuất nguồn gốc, xác thực tem, mã chống giả.
Thứ ba, kết nối chặt chẽ giữa cơ quan báo chí và cơ quan quản lý. Việc thiết lập một trung tâm phối hợp cảnh báo sớm thương mại điện tử giữa các bộ, ngành và báo chí sẽ tạo “tam giác kiểm soát” hiệu quả: Báo chí đồng hành - Nhà nước kiến tạo - Xã hội giám sát.
Thứ tư, đa dạng hóa hình thức tuyên truyền. Báo chí có thể phát triển chuyên trang “Pháp luật và Kinh tế số”, tổ chức talkshow, podcast, livestream về pháp luật, kinh tế, mời chuyên gia và KOL, KOC đối thoại với công chúng. Các phóng sự điều tra đa phương tiện nên được khuyến khích.
