Từng được xem là “vàng trắng”, nay cây cao su ở Tây Nguyên bị nông dân “ngoảnh mặt”. Ảnh: Trung Đức

Điệp khúc chặt - trồng

Dẫn chúng tôi thăm vườn cao su hơn 7 năm tuổi vừa bị chặt bỏ, anh Phạm Văn Mạnh, nông dân ở xã Ia Phìn, huyện Chư Prông, tỉnh Gia Lai ngao ngán: “Mấy năm trước, thấy người ta trồng cao su thu được lợi nhuận cao, vợ chồng tôi quyết định vay người thân và họ hàng một số tiền lớn để trồng 5 ha cao su. Chăm sóc gần 8 năm trời, đến khi bắt đầu thu hoạch, thì mủ cao su rớt giá thảm hại, chưa kể cây bị bệnh nhiều và ít mủ. Với đà này, nếu tiếp tục khai thác thì cầm chắc là lỗ. Tính tới tính lui, gia đình tôi quyết định chặt bỏ 3 ha để chuyển sang trồng cà phê, số còn lại sang năm phá tiếp vì hiện tại chưa đủ tiền thuê nhân công. Như vậy, mấy trăm triệu gia đình đổ vào cây cao su và công sức chăm sóc gần 8 năm trời xem như là mất trắng”.

Ở xã Ia Phìn, những nông hộ rơi vào tình cảnh như gia đình anh Phạm Văn Mạnh không phải là hiếm. Dọc theo những tuyến đường nhựa cấp phối, nhiều vườn cao su tiểu điền mới ngày nào xanh mướt, thẳng tít tắp, ngạo nghễ vươn mình trong nắng sớm, giờ trở nên hoang tàn xơ xác như bị càn quét bởi một trận cuồng phong dữ dội. La liệt trên nền đất đỏ là những cành, rễ cao su bật gốc, nằm ngổn ngang héo úa. Thay vào đó là những cây cà phê, hồ tiêu vừa được người dân trồng mới. Những vườn cao su “may mắn” chưa bị chủ nhân chặt bỏ thì cũng bị người dân “ngoảnh mặt” làm ngơ. Nhiều vườn cao su đang thời kỳ thu hoạch nhưng nông dân vẫn không muốn thu. Tính sơ sơ, toàn xã Ia Phìn có hơn 110 ha cao su tiểu điền đã bị bỏ mặc vì giá mủ tươi hiện xuống thấp đến mức kỷ lục (chỉ còn 3.000 đồng - 4.000 đồng/kg mủ tươi).

Tình trạng này cũng xảy ra ở một số địa bàn trọng điểm cây cao su của tỉnh Kon Tum như: Huyện Sa Thầy, Ngọc Hồi, Đăk Hà, TP Kon Tum… Chỉ tính riêng xã biên giới Sa Nhơn (huyện Sa Thầy) đã có gần 20 ha cao su bị người dân đốn hạ, trong đó có cả diện tích mới bắt đầu vào thời kỳ thu hoạch. Hộ thấp nhất cũng trên 1 ha, hộ cao nhất lên đến 3 - 4 ha. Chừng ấy cao su bị chặt bỏ, chưa tính công bỏ ra thì số tiền người dân đầu tư bị mất chắc chắn ở con số hàng chục tỷ đồng.

Ông Văn Phú Bộ, Trưởng phòng Nông nghiệp, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Gia Lai, cho biết: “Trước tình trạng người dân chặt bỏ cây cao su, Sở đã ra văn bản khuyến cáo các hộ nông dân không nên phá bỏ cây cao su. Mặc dù đã được khuyến cáo nhưng nhiều hộ dân vẫn chặt bỏ cao su vì không có vốn chăm sóc. Hiện kinh phí của tỉnh đang rất khó khăn nên việc hỗ trợ cho người dân tiếp tục chăm sóc vườn cây là rất khó”.

Trên thị trường Tây Nguyên, hiện nay một ngày công cạo mủ thấp nhất là 150.000 đồng/ngày/người, nhưng số mủ thu về may mắn lắm chỉ bán được chưa tới 100.000 đồng. Không có tiền thuê nhân công, nhiều nông hộ cho công nhân cạo mủ theo tỷ lệ ăn chia là 50 - 50, thế nhưng cũng không ai thèm cạo. Vì thế, chặt bỏ và bỏ mặc là cách mà người nông dân bất đắc dĩ phải lựa chọn trong tình cảnh hiện tại.

Hệ lụy

Theo số liệu thống kê, hiện tổng diện tích cây cao su toàn tỉnh Gia Lai là 120.000 ha (chiếm tỷ lệ 3/5 diện tích toàn khu vực Tây Nguyên), trong đó có khoảng 21.000 ha cao su tiểu điền.

Ở Kon Tum, sau nhiều chính sách ưu tiên phát triển, diện tích cao su tiểu điền chiếm hơn 29.500 ha trong tổng diện tích 75.500 ha cao su toàn tỉnh. Không thể phủ nhận, trong nhiều năm liền cây cao su thực sự đã giúp người dân các tỉnh này phát triển kinh tế gia đình. Tuy nhiên, với cách làm theo phong trào cùng với cách khai thác không đúng kỹ thuật, cạo lấy, cạo được trong những thời điểm cây cao su đang có giá, đã làm cho cây cao su bị ảnh hưởng nặng nề. Nhiều vườn cao su sau gần 20 năm khai thác đã bị khô cây, đứt mủ dù chưa hết thời kỳ kinh doanh. Bên cạnh đó, suốt mấy năm qua giá mủ cao su liên tục “lao dốc”, tiền bán mủ không đủ công khai thác nên người dân chặt bỏ một lượng lớn cao su tiểu điền để thay bằng loại cây trồng khác.

Thực tế là không riêng gì cây cao su, mà hàng chục năm qua, người nông dân khu vực Tây Nguyên thường luẩn quẩn trong vòng xoáy chặt - trồng các loại cây công nghiệp dài ngày, ngắn ngày, mà thiệt hại cuối cùng đương nhiên là chính họ.

Hẳn ai cũng biết, có một thời gian dài cây mía ở Gia Lai bị phơi trắng đồng vì không bán được, rồi việc người nông dân ồ ạt trồng cây mì, cây ớt… bất chấp khuyến cáo của cơ quan chức năng, để sau khi thu hoạch phải chất đống đầy sân. Và bây giờ là cây cao su. Tuy nhiên khác với một số loại cây ngắn ngày khác, từ khi bắt đầu trồng cho tới khi cây cao su cho thu hoạch mủ phải mất ít nhất 6 - 7 năm. Trong thời gian đó, chi phí để đầu tư cho vườn cao su rất cao (trung bình khoảng 60 triệu/ha/năm). Hiện nay, chỉ vì giá mủ đang xuống thấp, người dân chặt phá để trồng cây khác nhằm giải quyết nhu cầu trước mắt. Nếu thời gian tới giá cao su bất ngờ tăng trở lại thì việc trồng mới sẽ lại tiêu tốn rất nhiều tiền của. Rồi những cây cà phê, hồ tiêu được người dân ồ ạt trồng mới sẽ dẫn đến tình trạng “cung vượt cầu”, mất giá…

Trung Đức