Các quy định về DNXH là quy định mới của Dự thảo Luật DN (sửa đổi). Ảnh minh hoạ: Internet

Bổ sung và chia sẻ gánh nặng với Nhà nước

Là một mô hình mới ở Việt Nam nhưng ở nhiều nước, DNXH đã được phát triển mạnh mẽ, như ở Anh có đến 55.000 DNXH, đạt 27 tỷ bảng doanh thu, đóng góp 8,4 tỷ bảng/năm cho GDP, sử dụng 475.000 lao động, chiếm 5% tổng số lao động của khu vực DN.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, ở những nước này, DNXH đã chứng minh được thế mạnh của mình trong việc phát huy các sáng kiến xã hội, tăng cường tính bền vững của các giải pháp xã hội thông qua các nguyên tắc, động lực thị trường, là một công cụ hiệu quả bổ sung cho Nhà nước trong giải quyết các vấn đề xã hội và môi trường. Nhiều nước cũng có sự công nhận chính thức đối với các khu vực DNXH và hỗ trợ họ bằng việc xây

dựng khuôn khổ pháp lý và tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển.

Tại Việt Nam, những DN "kinh doanh giống với DNXH" đã bắt đầu phát triển. Điều tra sơ bộ tại Hà Nội và TP HCM năm 2012 cho thấy, có hơn 200 DNXH đang hoạt động, trong đó, 68% DN có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến mục tiêu xóa đói giảm nghèo; 48% DN liên quan đến mục tiêu bảo vệ môi trường...

Nhưng những DN này đang phải chịu nhiều hạn chế, bất lợi phát triển do tính chất và mục tiêu xã hội của hoạt động kinh doanh cũng như thiếu hành lang pháp lý quan trọng để phát triển.

Từ thực tiễn, tham vấn ý kiến, các chuyên gia kinh tế, pháp lý cho rằng, nếu phát triển DNXH thì đây sẽ "trở thành một lực lượng bổ sung và chia sẻ gánh nặng với Nhà nước trong cung cấp phúc lợi và giải quyết các vấn đề xã hội - môi trường một cách hiệu quả và bền vững".

Ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế T.Ư nhận định, mô hình DNXH là "lai" nhưng mang lại đạt hiệu quả "kép" khi vừa hoạt động kinh doanh vừa đạt các mục tiêu xã hội thông qua việc giải quyết các vấn đề xã hội, thất bại thị trường và tìm ra giải pháp đột phá để tạo giá trị xã hội. Vì vậy, cần có những chính sách phù hợp tạo thuận lợi và thúc đẩy phát triển, phù hợp với chủ trương xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Ngăn ngừa lợi dụng chính sách

Dự thảo Luật DN (sửa đổi) đang được lấy ý kiến rộng rãi, đã thể chế hóa loại hình DN này với mong muốn vừa tạo được khung pháp lý cho DNXH phát triển, vừa khuyến khích các DN sử dụng lợi nhuận đầu tư vào các lĩnh vực an sinh xã hội.

TS Nguyễn Đình Cung nhấn mạnh, bước tiến quan trọng là “luật hóa” để DNXH phát triển cũng như để Nhà nước quản lý. Ảnh: Thảo Nguyên

Đa số ý kiến chuyên gia tán thành việc “luật hóa” DNXH, nhưng vẫn băn khoăn, liệu cách quy định như Dự thảo Luật có thể gây hiểu nhầm mô hình DN này với DN công ích, không kể đến những nghi ngại về tình trạng "khoác áo" DNXH để hưởng ưu đãi, tương tự như nhiều công ty trách nhiệm hữu hạn "khoác áo" hợp tác xã trước đây.

“Cảm thấy không an toàn", ông Nguyễn Anh Dũng (Chủ tịch Hội đồng Thành viên Tập đoàn Hóa chất Việt Nam) bày tỏ, với các chế độ ưu đãi về đầu tư, huy động và nhận tài trợ… được quy định tại Điều 11 rất dễ bị lợi dụng dẫn đến tiêu cực hoặc quay lại cơ chế xin - cho để được công nhận là loại hình DNXH nhằm được hưởng những ưu đãi mà khó quản lý được.

Vì vậy, cần nghiên cứu, bổ sung vào dự thảo luật các quy định cụ thể để bảo đảm tính khả thi theo hướng khuyến khích DN tham gia các hoạt động xã hội, nhưng cũng ngăn ngăn ngừa xu hướng các DN chuyển sang hoạt động dưới danh nghĩa DNXH để hưởng các ưu đãi.

Luật gia Vũ Xuân Tiền, Trưởng ban Tư vấn và Phản biện chính sách, Hội các Nhà quản trị DN Việt Nam thì cho rằng, điều kiện "ít nhất 51% tổng lợi nhuận hàng năm của ND được sử dụng để tái đầu tư" là điều kiện động. Rất có thể xảy ra trường hợp, DN đăng ký là DNXH để được hưởng các ưu đãi nhưng lợi nhuận của DN sẽ chuyển sang cho DN khác hoặc bị điều tiết qua lương, chi phí kinh doanh và DN sẽ không có lợi nhuận hoặc lợi nhuận không đáng kể.

Theo luật gia Vũ Xuân Tiền, cần nghiên cứu thay điều kiện dành 51% lợi nhuận sau thuế để tái đầu tư bằng một điều kiện khác hoặc bổ sung quy định: DNXH chỉ được hưởng các chính sách ưu đãi khi kinh doanh có lãi với tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu không thấp hơn lãi suất của trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 10 năm tại thời điểm gần nhất khi quyết toán năm tài chính.

Thảo Nguyên