Nghề se sợi đang được các hộ tại Bùi Môn chuyển sang đầu tư

40 năm tuổi nghề

Nhắc đến địa danh Bảy Hiền, người Sài Gòn luôn mường tượng nơi quanh năm, đêm ngày rì rào tiếng thoi đưa của những khung cửi dệt. Trong tâm thức người Sài Gòn, Bảy Hiền là nơi nhà nhà dệt vải, nhà nhà se tơ… Nhưng ít ai biết rằng ngoài Bảy Hiền, tại trại Bùi Môn, ấp Tân Tiến, xã Xuân Thới Đông, huyện Hóc Môn đã có một làng dệt hình thành từ rất lâu. Làng dệt trại Bùi Môn xuất hiện vào những năm sau ngày giải phóng, đầu tiên chỉ có vài chục hộ với những chiếc máy dệt thoi bay thô sơ (máy gỗ), hoạt động theo phương thức tổ hợp tác, sản phẩm được Nhà nước bao tiêu. Các sản phẩm thời đó là các loại vải kate, vải quần jeans, dây tim đèn, mền len, mùng, khăn, băng y tế…

So với làng dệt Bảy Hiền, làng dệt trại Bùi Môn có tuổi đời còn non trẻ, những người tiên phong trong làng nghề phải đến tận Bảy Hiền học tập kinh nghiệm và phương thức sản xuất. Anh Tân, người có thâm niên trong nghề kể: Thời bao cấp, làng dệt Bảy Hiền quy mô rất lớn, luôn đi đầu trong công nghệ và mẫu mã. Hầu hết các sản phẩm dệt của Bảy Hiền được phân phối khắp mọi miền đất nước. Khoảng những năm 90 thế kỷ trước, làng dệt Bảy Hiền đã cải tiến công nghệ chuyển sang dệt vải cao cấp, họ đã bỏ những chiếc máy gỗ thoi bay sang những chiếc máy sắt. Số máy gỗ thải ra được dân Bùi Môn “săn” về tân trang, đưa vào sản xuất, chính vì đó làng dệt trại Bùi Môn ngày càng được mở rộng sang các khu vực khác của xã Xuân Thới Đông. Ngày nay, làng dệt Bảy Hiền gần như mai một, chỉ còn vài chục hộ sản xuất. Riêng làng dệt Bùi Môn ngày càng mở rộng. Theo thống kê của UBND ấp Tân Tiến, năm 2012, làng dệt Bùi Môn có trên 1.000 hộ sống bằng nghề dệt, chiếm 95% dân số của ấp.

Thay đổi để tồn tại

Ngày nay, làng dệt trại Bùi Môn đã không còn sản xuất các sản phẩm như ngày mới hình thành, làng nghề chuyển sang sản xuất lưới che nông, lâm, ngư nghiệp và xây dựng. Các sản phẩm chủ yếu như lưới cho nhà trồng lan, nhà trồng rau sạch; lưới nuôi cá, lưới phơi lúa, lưới đánh cá và lưới che công trình xây dựng… Mỗi ngày Bùi Môn cho ra thị trường khoảng 100 tấn lưới các loại. Anh Tuấn, thợ sửa máy và mua bán máy dệt cho biết, các nhà máy dệt quy mô ra đời cùng với các loại vải ngoại nhập đã bóp chết những làng dệt. Dân Bùi Môn đã có một thời điêu đứng. Trước những thách thức của nền kinh tế thị trường, dân Bùi Môn kiên quyết không bỏ nghề, họ tự tìm ra lối đi riêng, bỏ các sản phẩm truyền thống chuyển sang dệt lưới theo nhu cầu của thị trường. 

Công đoạn dệt rất phức tạp, từ đánh ống, mắc trục rồi dệt thành phẩm. Cả làng nghề gần như sản xuất theo quy trình khép kín, có gia đình chuyên gia công một phần công đoạn, gia đình nào diện tích nhà xưởng lớn sản xuất từ sợi đến thành phẩm. Hầu hết các hộ sản xuất cá thể và cơ sở sản xuất lưới đều gia công cho các chủ vựa lớn. Sau đó, sản phẩm giao cho các “chành” ở Chợ Lớn và được phân phối đến mọi miền đất nước. 

“32 năm trước, gia đình tôi bắt đầu theo nghề này, lúc đó, tôi mới 11 tuổi, đã chứng kiến bao thăng trầm của làng dệt. Từ máy gỗ thô sơ, Bùi Môn đã chuyển mình sang máy sắt, vì nhu cầu của thị trường làng nghề buộc chuyển sang công nghệ Đài Loan, Hàn Quốc. Từ năm 2005, hầu hết bà con đã chuyển sang máy dệt kiếm. Rồi đây những chiếc máy dệt kiếm sẽ ra vựa phế liệu nhường chỗ cho máy dệt hơi”, anh Tuấn chia sẻ.

Hiện nay, trung bình mỗi hộ sản xuất gia đình có khoảng 3 máy dệt, doanh thu bình quân khoảng từ 600 - 800 ngàn đồng/ngày, sau khi trừ công lao động, điện và chi phí khác mỗi hộ thu được bình quân từ 300 - 400 ngàn đồng/ngày.

Theo một số hộ thâm niên trong nghề, hiện nay, tại ấp Tân Tiến có 1.300 hộ sản xuất sản phẩm dệt, nghề dệt lưới chiếm 95%. Một số hộ vẫn còn sản xuất mặt hàng truyền thống như vải quần jeans, lưới đánh cá, phụ liệu giày dép, băng y tế…, riêng dệt mền len gần như bị mai một.

Đứng trước sự bấp bênh của thị trường ngành Dệt, nhiều hộ gia đình đã bỏ nghề dệt chuyển sang se sợi chỉ phục vụ may mặc, bao bì, thả diều… Điển hình như gia đình ông Tiến đã bán hết máy dệt đầu tư vào dây chuyền se sợi. Là người đầu tiên mang nghề này về đất Bùi Môn năm 2008, con trai cả ông Tiến tự hào cho biết: “Trước đây, chỉ mình tôi độc quyền trong lĩnh vực này, trung bình mỗi ngày gia công khoảng 15 giờ, sau khi trừ công thợ và chi phí tôi thu nhập trên 1 triệu đồng. Hiện nay, ngành Se sợi của Bùi Môn đang bị đe dọa do phải cạnh tranh với khu vực Tam Hà, Thủ Đức nên mỗi ngày thu nhập không quá 500 ngàn đồng”.

Với sự cạnh tranh khắc nghiệt của thị trường, nếu không có giải pháp đầu tư chiến lược, có thể một ngày nào đó làng dệt trại Bùi Môn sẽ tự biến mất, chỉ còn trong trí ức như bao làng nghề khác!

Hoàng Tuấn