(Thanh tra) - Những năm qua, công tác giảm nghèo bền vững đã có bước chuyển quan trọng cả về tư duy, cách làm và cơ chế quản lý, điều hành. Từ cách tiếp cận “hỗ trợ đơn lẻ” sang “giảm nghèo đa chiều, bao trùm và bền vững”, hệ thống cơ quan quản lý từ Trung ương đến cơ sở đã chủ động đổi mới phương thức chỉ đạo, phân công, phân cấp và phối hợp liên ngành, tạo nên sự thống nhất trong hành động và phát huy được tính chủ động, sáng tạo của địa phương.
Đây chính là nền tảng để chương trình giảm nghèo giai đoạn mới đạt hiệu quả thiết thực, bền vững hơn.
Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 được xác định là một trong ba chương trình trọng điểm quốc gia, thể hiện rõ quan điểm xuyên suốt của Đảng và Nhà nước: giảm nghèo không chỉ là chính sách an sinh, mà còn là nhiệm vụ phát triển bền vững, bảo đảm công bằng xã hội.
Điểm khác biệt nổi bật của giai đoạn này so với giai đoạn trước là tư duy tiếp cận, cơ chế điều hành và phương thức tổ chức thực hiện đã có nhiều đổi mới căn bản.
Trước hết, Nghị quyết số 24/2021/QH15 và Quyết định số 90/QĐ-TTg đã đặt nền móng thể chế hóa toàn diện Chương trình, quy định rõ phân công nhiệm vụ, nguyên tắc phối hợp, phân cấp quản lý, đồng thời khuyến khích các địa phương chủ động sáng tạo, lồng ghép nguồn lực và ban hành cơ chế đặc thù.
Đây là cơ sở quan trọng để tạo sự thống nhất trong chỉ đạo từ Trung ương đến cơ sở, nhưng vẫn đảm bảo tính linh hoạt phù hợp với từng vùng, miền.
Bên cạnh đó, Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia do Phó Thủ tướng Chính phủ làm Trưởng ban đã được thành lập, với thành phần là lãnh đạo các bộ, ngành chủ trì, đồng thời thiết lập hệ thống Ban Chỉ đạo cấp tỉnh, huyện, xã. Cơ chế này giúp tăng tính điều phối liên ngành, liên vùng, kịp thời tháo gỡ khó khăn, điều chỉnh chính sách và đảm bảo đồng bộ trong triển khai.
Điểm mới quan trọng nữa là việc Chính phủ chỉ đạo thực hiện thí điểm phân cấp cho 22 địa phương, 40 huyện về điều hành, quản lý vốn và điều chỉnh kế hoạch giữa các dự án thành phần của Chương trình. Đây là bước đi cụ thể hóa tinh thần “phân cấp, phân quyền gắn với trách nhiệm giải trình”, giúp các địa phương chủ động hơn trong bố trí, sử dụng nguồn vốn, đồng thời phát huy vai trò của chính quyền cơ sở trong việc giám sát, kiểm tra và đánh giá kết quả.
Trước đây, công tác giảm nghèo chịu sự chi phối của nhiều chương trình, dự án riêng lẻ, dẫn tới phân tán nguồn lực và chồng chéo nhiệm vụ giữa các cơ quan. Bước sang giai đoạn 2021–2025, cơ chế điều hành đã được đổi mới theo hướng một chương trình – nhiều dự án – thống nhất quản lý, rõ ràng trách nhiệm.
Theo đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường là cơ quan chủ trì, đồng thời các bộ, ngành liên quan như Tài chính, Y tế, Giáo dục và Đào tạo… chịu trách nhiệm đồng chủ trì các dự án thành phần. Cách làm này tạo ra mối quan hệ phối hợp ngang giữa các cơ quan trung ương, cùng hướng đến mục tiêu chung, hạn chế tình trạng “cục bộ ngành”.
Công tác phối hợp dọc giữa trung ương và địa phương cũng có bước tiến quan trọng. Việc ban hành hệ thống văn bản hướng dẫn đầy đủ, đồng bộ, cùng với ứng dụng nền tảng số trong quản lý, giám sát chương trình đã giúp cải thiện rõ rệt năng lực điều hành. Các địa phương đã chủ động ban hành quy chế hoạt động của Ban Chỉ đạo cấp tỉnh, huyện, xã; xây dựng kế hoạch hàng năm, định kỳ sơ kết, đánh giá tiến độ.
Đặc biệt, Chính phủ và các bộ, ngành đã thiết lập cơ chế thông tin hai chiều: vừa giám sát từ trên xuống, vừa tiếp nhận phản hồi từ cơ sở lên trung ương. Cơ chế này góp phần giảm độ trễ chính sách, giúp điều chỉnh kịp thời những bất cập trong quá trình triển khai.
Nhiều mô hình “giao việc đến người đứng đầu” được áp dụng, thể hiện rõ tinh thần chịu trách nhiệm cá nhân trong điều hành chính sách công.
Phân cấp, phân quyền được xem là một trong những điểm đột phá của Chương trình giảm nghèo giai đoạn mới. Việc giao quyền điều hành và điều chỉnh kế hoạch, vốn đầu tư cho địa phương không chỉ giúp rút ngắn quy trình phê duyệt, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, mà còn khơi dậy tinh thần tự chủ, sáng tạo của cấp huyện, cấp xã.
Nhiều địa phương đã tận dụng cơ chế này để ban hành chính sách đặc thù như: Cao Bằng hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nát; Đà Nẵng thí điểm lồng ghép nguồn vốn giảm nghèo với xây dựng nông thôn mới; Nghệ An, Sơn La tăng cường ủy thác vốn qua Ngân hàng Chính sách xã hội để cho vay sinh kế.
Việc phân cấp gắn với giám sát cũng được thực hiện đồng bộ. Cơ quan thanh tra, kiểm toán đã vào cuộc, phát hiện và xử lý kịp thời các tồn tại. Theo báo cáo, đến năm 2024, 100% địa phương được thanh tra đã khắc phục xong các thiếu sót, đảm bảo tính minh bạch, công khai trong thực hiện chương trình.
Song song với đó, vai trò của cộng đồng và người dân trong công tác giảm nghèo được đề cao hơn. Nhiều mô hình “người dân tham gia giám sát đầu tư cộng đồng” đã được triển khai, qua đó nâng cao tính đồng thuận xã hội, bảo đảm mỗi nguồn lực hỗ trợ đến đúng đối tượng, đúng mục đích.
Bên cạnh kết quả tích cực, công tác điều hành và phân cấp trong giảm nghèo vẫn còn một số hạn chế: Một số địa phương chưa kịp thời ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể; Năng lực cán bộ cấp cơ sở còn hạn chế trong lập kế hoạch, thẩm định, giám sát; Cơ chế phối hợp liên ngành ở một số nơi chưa thật nhịp nhàng, còn tình trạng trông chờ chỉ đạo từ trên; Hệ thống thông tin, báo cáo điện tử tuy đã hình thành nhưng chưa được đồng bộ và khai thác hiệu quả.
Trong giai đoạn tới, khi Việt Nam chuyển sang mục tiêu giảm nghèo đa chiều, bao trùm và thích ứng, việc đổi mới cơ chế điều hành cần tiếp tục theo hướng: Phân cấp đi đôi với tăng cường trách nhiệm giải trình; Đẩy mạnh số hóa và minh bạch hóa quy trình thực hiện, giải ngân; Tăng cường liên kết vùng, phối hợp liên ngành, đặc biệt trong phát triển sinh kế, chuyển đổi nghề bền vững; Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ làm công tác giảm nghèo ở cơ sở, coi đây là yếu tố quyết định để chính sách đi vào thực chất.
Quan trọng hơn, giảm nghèo không chỉ là việc của Nhà nước mà cần có sự tham gia của doanh nghiệp, tổ chức xã hội và người dân. Mô hình đối tác công – tư, liên kết phát triển vùng khó, phát huy vai trò của doanh nghiệp xã hội và các quỹ tín dụng nhân dân cần được nhân rộng.
Đổi mới cơ chế điều hành, phân công, phân cấp và phối hợp trong công tác giảm nghèo là bước đi tất yếu để thích ứng với yêu cầu phát triển của đất nước. Những thay đổi mạnh mẽ trong giai đoạn 2021–2025 cho thấy tư duy quản trị nhà nước hiện đại đang dần được định hình trong lĩnh vực an sinh xã hội: rõ trách nhiệm – minh bạch – hiệu quả – hướng tới người dân.
Khi các cấp, các ngành cùng chung một mục tiêu, cùng chia sẻ trách nhiệm và nguồn lực, công tác giảm nghèo không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ, mà sẽ trở thành động lực phát triển bền vững, góp phần xây dựng một xã hội công bằng, văn minh, nơi mọi người dân đều có cơ hội vươn lên bằng chính năng lực và ý chí của mình.
