(Thanh tra) - Sự bùng nổ của điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) đã trở thành một điểm sáng trong bức tranh năng lượng tái tạo của Việt Nam những năm gần đây. Với hàng trăm nghìn hệ thống đã được lắp đặt, ĐMTMN không chỉ góp phần giảm tải cho lưới điện quốc gia vào giờ cao điểm nắng nóng mà còn mang lại lợi ích kinh tế cho người dân và doanh nghiệp.
Tuy nhiên, sự phát triển quá "nóng" và thiếu kiểm soát này đang đặt ra một thách thức lớn về quản lý và vận hành. Trong bối cảnh đó, đề xuất của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) về việc bổ sung chế tài xử phạt hành chính đối với các trường hợp lắp đặt ĐMTMN tự sản, tự tiêu mà không đăng ký đã dấy lên một làn sóng tranh luận gay gắt trong dư luận.
Liệu đây có phải là một "giấy phép con" gây cản trở sự phát triển, hay là một giải pháp quản lý hiệu quả, cần thiết để đảm bảo sự bền vững của hệ thống năng lượng quốc gia?
Theo thống kê từ EVN, từ sau năm 2000 đến nay, đã có khoảng 1.300MWp điện mặt trời mái nhà được lắp đặt nhưng không bán điện cho EVN và đa số các hệ thống này chưa thông báo hay đăng ký với cơ quan chức năng.
Tình trạng này khiến công tác dự báo, quản lý và vận hành hệ thống điện quốc gia trở nên khó khăn.
Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh EVN cho biết, dữ liệu về ĐMTMN là nguồn đầu vào thiết yếu để NSMO (Tổng Công ty Truyền tải điện Quốc gia) lập kế hoạch vận hành dài hạn và ngắn hạn. Đồng thời, đây cũng là cơ sở để EVN chuẩn bị hạ tầng, từ lưới truyền tải đến các trạm phân phối, nhằm đảm bảo cung cấp điện an toàn cho người dân.
TS. Hà Đăng Sơn, một chuyên gia năng lượng, nhấn mạnh rằng, dù người dân lắp đặt để tự dùng, họ vẫn có quyền đấu nối và sử dụng lưới điện quốc gia, biến lưới điện trở thành một nguồn dự trữ khổng lồ. Vì vậy, việc thiếu thông tin sẽ dẫn đến những rủi ro lớn về an toàn kỹ thuật, chất lượng hệ thống, phòng chống cháy nổ và tiêu chuẩn vận hành.
Các dữ liệu đăng ký về quy mô giúp dự báo tổng công suất ĐMTMN có thể phát ra trong từng giờ, từng ngày theo diễn biến thời tiết. Nếu thiếu dữ liệu này, độ chính xác của các mô hình dự báo sẽ bị hạn chế, gây ra sai số trong tính toán huy động nguồn, ảnh hưởng đến sự an toàn và ổn định của toàn bộ hệ thống điện quốc gia.
"Đề xuất này là cần thiết để khắc phục những tồn tại trên, tránh những hệ lụy liên quan đến cháy nổ và các yếu tố kỹ thuật gây rủi ro cho hệ thống điện", ông Nguyễn Quốc Dũng khẳng định.
Trên thực tế, việc đăng ký chỉ đơn thuần là cung cấp thông tin về công suất lắp đặt, không phải là một thủ tục hành chính phức tạp. EVN cũng đã xây dựng các công cụ hỗ trợ như website và ứng dụng di động để người dân dễ dàng thực hiện.
Việc đăng ký ĐMTMN không chỉ mang lại lợi ích cho hệ thống điện quốc gia mà còn cho chính người dân và doanh nghiệp.
Về phía cơ quan quản lý, ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, việc đăng ký nhằm hai mục đích cơ bản: Thực hiện đúng quy định của pháp luật trong việc phát triển nguồn ĐMTMN, bao gồm các quy định về đầu tư, xây dựng, bảo vệ môi trường và phòng cháy chữa cháy.
Đồng thời, đảm bảo các cơ quan quản lý Nhà nước có đủ thông tin để đưa ra chính sách phù hợp với thực tiễn, đồng thời giúp đơn vị điện lực quản lý, điều hành hệ thống điện một cách an toàn và hiệu quả.
Theo ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo (NSMO) nhấn mạnh rằng, việc đăng ký mang lại nhiều lợi ích cho chính người dân. Nó không chỉ cung cấp số liệu kỹ thuật mà còn giúp thống nhất thông tin giữa các khâu quản lý - vận hành - phân phối. Điều này cho phép các cấp điều độ phối hợp xây dựng phương án vận hành linh hoạt, xử lý sự cố hiệu quả hơn.
Đặc biệt, TS. Hà Đăng Sơn cũng chỉ ra rằng việc đăng ký còn giúp kiểm soát chất lượng thiết bị trên thị trường, tránh hàng trôi nổi, kém chất lượng, từ đó giảm thiểu nguy cơ cháy nổ, bảo vệ an toàn cho chính hộ gia đình.
Các chuyên gia đều khẳng định, các văn bản pháp luật như Nghị định 58 đã thể hiện tinh thần nhất quán của Đảng và Nhà nước trong việc giảm thiểu tối đa thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho phát triển năng lượng tái tạo.
Ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) cho rằng, việc thiếu dữ liệu sẽ gây khó khăn cho công tác lập quy hoạch, dự báo và xây dựng phương án phát triển lưới điện phù hợp. Phát triển ĐMTMN không chỉ là một hoạt động kinh tế thông thường, mà là một hoạt động có điều kiện, luôn gắn liền với sự vận hành của hệ thống điện quốc gia.
Chính vì vậy, khi Nhà nước đã tạo điều kiện tối đa bằng cách cắt giảm 30 - 50% thời gian xử lý thủ tục, thì người dân và doanh nghiệp cũng cần hợp tác, chia sẻ thông tin minh bạch. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể phát triển ĐMTMN một cách bền vững, vừa khuyến khích tự sản tự tiêu, vừa đảm bảo vận hành an toàn hệ thống điện quốc gia, góp phần hình thành một thị trường dịch vụ và hàng hóa chuẩn hóa, giúp cơ quan quản lý dễ dàng giám sát và kiểm tra khi có sự cố.
Đề xuất xử phạt khi lắp ĐMTMN không đăng ký không phải là một "giấy phép con" gây khó khăn cho người dân, mà là một biện pháp cần thiết để quản lý sự phát triển của một loại hình năng lượng mới, đảm bảo an toàn cho hệ thống điện quốc gia và chính người sử dụng.
Quan trọng là các cơ quan chức năng cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến các cơ chế, chính sách và quy định để người dân và doanh nghiệp hiểu rõ tầm quan trọng và lợi ích của việc đăng ký. Sự đồng hành và hợp tác từ cả hai phía, người dân và cơ quan quản lý, sẽ là chìa khóa để hiện thực hóa mục tiêu phát triển ĐMTMN một cách hiệu quả, đóng góp vào an ninh năng lượng quốc gia.
