Các công ty thực hiện dự án nạo vét đã vi phạm ngay từ đầu nhưng không hề được xử lý, vì theo hợp đồng đã ký thì phải hút tất cả lên tàu về bãi đổ nhưng họ lại chỉ lọc lấy cát còn phế thải thì đổ xuống sông. Ảnh: ND

Có giấy phép cũng vi phạm như… cát tặc

Tại Kết luận thanh tra số 13731, Bộ GTVT cũng đã nêu, trong tổng số 71 dự án nạo vét kết hợp tận thu sản phẩm do Cục này cấp phép, số lượng dự án có vị trí do nhà đầu tư tự đề xuất ngoài danh mục được phê duyệt lên tới 47 dự án (66,2%).

Đây là kẽ hở lớn cho tình trạng nhà đầu tư đề xuất dự án nạo vét tại nơi có nhiều tài nguyên, nhưng không cần thiết và cấp bách để nạo vét luồng, tuyến để lợi dụng chủ trương nạo vét tiến hành khai thác cát.

Điều đáng nói là, tính đến ngày 25/8/2016, mới chỉ có 1 dự án nạo vét luồng ĐTNĐ quốc gia kết hợp tận thu sản phẩm hoàn thành được nghiệm thu, nhận bàn giao kết quả (trên sông Kinh Thầy đoạn cạn từ Km 13+000 đến Km 21+500). Các dự án còn lại hoặc bị nhà đầu tư “cố tình trì hoãn” hoặc phải liên tục gia hạn thời gian thi công.

Mặc dù đây là lĩnh vực rất nhạy cảm, chỉ cách khái niệm “cát tặc” một “mạn thuyền”, nhưng số lượng các cuộc thanh tra, kiểm tra của Cục ĐTNĐ quá ít so với tổng số dự án nạo vét tận thu. “Cục ĐTNĐ chưa thực hiện đầy đủ kiểm tra, giám sát, đánh giá việc tuân thủ của nhà đầu tư theo quy định tại điểm a, Khoản 2, Điều 23 của Thông tư 69/2015/TT-BGTVT và Khoản 1.4, Điều 12, Thông tư 37/2013/TT-BGTVT”, Thanh tra Bộ GTVT cho biết.

Kết quả thanh tra 10 dự án nạo vét ở phía Bắc đang trong quá trình triển khai là rất đáng quan ngại. Cụ thể, các dự án do Công ty Cổ phần Đầu tư và Thương mại Việt Sơn, Công ty TNHH Xây dựng và Thương mại Vĩnh Phúc, Công ty TNHH Xây dựng phát triển hạ tầng Vân Hội, Công ty TNHH My Hương thực hiện không có kế hoạch bảo vệ môi trường; không có hợp đồng với đơn vị xử lý chất thải và hầu hết đều không có báo cáo kết quả bảo vệ môi trường trong thời gian thi công.

Theo Thanh tra Bộ GTVT, dưới tác động của kinh tế thị trường, các nhà đầu tư luôn tối đa hóa lợi nhuận trong việc tận thu sản phẩm, nên họ chỉ quan tâm đến việc nạo vét tại những vị trí có cát, sỏi có thể tận thu, không thực hiện nạo vét luồng theo chuẩn tắc được phê duyệt.

Sau khi ký hợp đồng thực hiện dự án với Cục ĐTNĐ, các nhà đầu tư đã thuê các chủ phương tiện tự bố trí nhân lực, phương tiện để thực hiện nạo vét, sau đó bán sản phẩm tận thu cho tổ chức, cá nhân ngoài thị trường; không thực hiện theo đúng phương án đổ thải được phê duyệt trong kế hoạch bảo vệ môi trường được phê duyệt.

Việc lựa chọn các đơn vị tư vấn giám sát theo quy định phải có sự chấp thuận của Cục ĐTNĐ, nhưng trong các hợp đồng giám sát không nêu số lượng cán bộ giám sát, thiết bị giám sát. Đề cương giám sát sơ sài, chưa nêu các tiêu chuẩn để thi công nghiệm thu, chưa nêu các văn bản pháp quy làm cơ sở thực hiện tư vấn giám sát; nhật ký thi công chưa được đóng quyển, đánh số trang, đóng dấu giáp lai, thống kê nhân lực và khối lượng thực hiện trong ngày theo Thông tư 10/2013/TT-BXD. Thậm chí, có đơn vị còn ký khống nhật ký thi công như Công ty Cổ phần Đầu tưThương mại và Thiết kế xây dựng Thăng Long, đơn vị Tư vấn giám sát Dự án nạo vét duy tu luồng ĐTNĐ trên sông Lô từ Km20 - Km34.

“Sơ hở này là một trong những nguyên nhân khiến cát tặc hoành hành tại các tuyến sông để lại hậu quả rất nghiêm trọng về môi trường trong thời gian qua”, một lãnh đạo địa phương nói.

Thậm chí, những "chiêu trò" vi phạm trong hoạt động khai thác cát, sỏi trên địa bàn cả nước cũng đã được Thứ trưởng Bộ Công an Lê Quý Vương vạch rõ trong Hội nghị trực tuyến triển khai nhiệm vụ, giải pháp nhằm tăng cường quản lý Nhà nước đối với hoạt động khai thác, kinh doanh tài nguyên cát, sỏi được tổ chức vào ngày 6/7/2017.

Theo Thứ trưởng Lê Quý Vương, sau gần một năm thực hiện Kế hoạch 102/KH-BCA-C41, Công an các cấp đã phối hợp tuần tra kiểm soát 8.120 lượt, phát hiện, bắt giữ, xử lý 4.374 vụ với 2.917 đối tượng, thu giữ trên 1.000 phương tiện… Tổng số tiền nộp phạt vào ngân sách hơn 41,7 tỉ đồng. Lập hồ sơ khởi tố 2 vụ về tội vi phạm quy định khai thác tài nguyên…

Cũng theo Thứ trưởng Lê Quý Vương, những vi phạm trong các dự án này là khai thác cát ngoài phạm vi khu vực dự án, chỉ thực hiện nạo vét ở những khu vực có cát, còn khu vực có bùn thì không thực hiện nạo vét. Một vi phạm nữa là khai thác vượt độ sâu, vượt số lượng tàu cho phép, không xuất hóa đơn, chứng từ theo quy định…

Đối với các dự án nạo vét luồng hàng hải thường lợi dụng địa điểm nạo vét trên biển, xa đất liền, thiếu sự kiểm tra giám sát của các cơ quan chức năng để khai thác, xuất khẩu cát.

Đã dừng tất cả dự án để sửa đổi các quy định

Trước đó, ngày 17/3/2017, Bộ GTVT cũng đã ra Thông cáo báo chí “về việc tạm dừng thi công Dự án nạo vét, khơi thông luồng ĐTNĐ, kết hợp tận thu sản phẩm trên tuyến sông Cầu”. 

Theo đó, “Bộ GTVT đã tạm dừng cấp mới dự án xã hội hóa nạo vét duy tu trên các tuyến luồng hàng hải. Từ tháng 11/2015 đến nay, Bộ GTVT chỉ chấp thuận chủ trương thực hiện thêm 1 dự án mới trên tuyến ĐTNĐ quốc gia trên cơ sở có văn bản đồng thuận của địa phương. Hiện nay, Bộ GTVT vẫn tiếp tục tạm dừng cấp mới các dự án xã hội hóa nạo vét, duy tu luồng hàng hải và luồng ĐTNĐ quốc gia”.

Trả lời câu hỏi của báo chí về những nội dung sẽ được sửa trong Thông tư 69, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Nhật cho biết: “Việc lập danh mục các dự án nạo vét kết hợp tận thu sản phẩm không sử dụng ngân sách Nhà nước sẽ chỉ do Cục ĐTNĐ và Sở GTVT các tỉnh lập, sau đó Bộ GTVT, UBND cấp tỉnh xem xét, phê duyệt (bỏ việc doanh nghiệp đề xuất dự án - PV); thứ hai là việc thực hiện các dự án phải được thông qua đấu thầu công khai để lựa chọn doanh nghiệp có năng lực thực hiện. Đó là 2 điểm cơ bản khi sửa Thông tư 69”.

Việc xã hội hóa được thực hiện từ năm 2013 (Thông tư 37/2013/TT ra ngày 24/10/2013), qua quá trình triển khai, Thông tư 69 đã được ban hành để khắc phục những hạn chế của Thông tư 37. Nay tiếp tục sửa những điểm bất cập trong Thông tư 69 là đương nhiên.

Thứ trưởng Nguyễn Nhật cũng khẳng định: “Bộ GTVT đã nhận thấy có kẽ hở trong Thông tư 69/2015/TT-BGTVT ngày 9/11/2015 “Quy định về nạo vét luồng ĐTNĐ, vùng nước cảng, bến thủy nội địa kết hợp tận thu sản phẩm”. Và việc sửa Thông tư 69 có thể sẽ được hoàn tất trong năm 2017.

Thông tư 69 của Bộ GTVT cho phép các doanh nghiệp tham gia dự án nạo vét duy tu luồng ĐTNĐ quốc gia kết hợp tận thu sản phẩm “được đề xuất thực hiện dự án ngoài danh mục dự án do Bộ GTVT, UBND cấp tỉnh phê duyệt và công bố”. Đây chính là kẽ hở khiến nhiều doanh nghiệp lợi dụng để chọn những khúc sông có nhiều cát chất lượng tốt nạo vét.

Trên thực tế, những lỗ hổng trong công tác cấp phép, quản lý, giám sát thực hiện các dự án nạo vét luồng đường thủy kết hợp với tận thu sản phẩm đã được Bộ GTVT nhận diện khá rõ trong Kết luận thanh tra việc chấp hành quy định bảo trì, nạo vét ĐTNĐ tại Cục ĐTNĐ Việt Nam.

Phê bình, kiểm điểm hàng loạt cán bộ

Trao đổi với phóng viên Báo Thanh tra về việc thực hiện sau Kết luận Thanh tra số 13731 của Bộ,thìđại diện Cục ĐTNĐ cho biết là đã có Báo cáo số 384 ngày 24/3/2017 của Cục gửi Bộ GTVT báo cáo kết quả thực hiện.

Theo đó, tại Chi Cục ĐTNĐ phía Bắc đã tiến hành kiểm điểm rút kinh nghiệm đối với 7 đồng chí, trong đó có 2 người là Phó chi Cục trưởng, 2 Trưởng Phòng và 3 Đội trưởng Thanh tra đường thủy.

Tại Chi Cục ĐTNĐ phía Nam, lãnh đạo Cục đã thống nhất yêu cầu kiểm điểm đối với lãnh đạo Chi cục.

Đối với Ban Quản lý dự án ĐTNĐ đã tiến hành kiểm điểm phê bình 8 người, trong đó có 1 PhóGiám đốc Ban, 2 cán bộ phụ trách phòng, 2 Phó trưởng phòng, 3 đồng chí Tổ trưởng Tổ Tư vấn giám sát.

Tuy nhiên, Báo cáo số 384 lại không hề đề cập đến trách nhiệm của lãnh đạo Cục ĐTNĐ như trong Kết luận thanh tra đã nêu. Khi phóng viên hỏi thì vị cán bộ của Cục này cho biết là đang có một cuộc thanh tra khác được tiến hành cách nay mấy tháng và đang chờ kết luận.

Nam Dũng