(Thanh tra) - Sau khi thực hiện việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy theo Nghị quyết 18 và Kết luận số 134 của Bộ Chính trị, hệ thống thanh tra bước vào giai đoạn phát triển mới: Tập trung, thống nhất, chuyên nghiệp và hiệu quả hơn. Cùng với nhiều thuận lợi về thể chế và tổ chức, hoạt động của ngành cũng đối diện không ít thách thức cần được thích ứng kịp thời.
Bước chuyển lớn trong tổ chức bộ máy thanh tra
Trước khi sắp xếp, hệ thống cơ quan Thanh tra trải dài qua nhiều tầng nấc, từ Trung ương tới địa phương, gồm Thanh tra Chính phủ, Thanh tra bộ, ngành, tỉnh, huyện và sở. Mô hình này từng phù hợp trong giai đoạn phát triển trước, nhưng dần bộc lộ hạn chế: bộ máy cồng kềnh, nhiều đầu mối, hiệu quả phối hợp chưa cao.
Ở một số nơi, tính độc lập trong hoạt động thanh tra chưa được bảo đảm; hiện tượng chồng chéo, trùng lắp về đối tượng, nội dung thanh tra vẫn xảy ra, ảnh hưởng đến chất lượng công tác.
Bên cạnh đó, lực lượng công chức thanh tra, nhất là tại cấp sở, huyện còn thiếu tính chuyên nghiệp, năng lực chuyên môn chưa đồng đều, trong khi yêu cầu quản lý, giám sát Nhà nước ngày càng cao.
Thực hiện Nghị quyết số 18 của Ban Chấp hành Trung ương, ngành Thanh tra đã tập trung, quyết liệt trong sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống cơ quan thanh tra. Trong đó, đã xây dựng, trình Bộ Chính trị, Ban Bí thư phê duyệt và tổ chức thực hiện Đề án sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả theo Kết luận số 134 của Bộ Chính trị, theo đó tổ chức bộ máy hệ thống cơ quan thanh tra theo 2 cấp ở Trung ương và địa phương.
Ở Trung ương kết thúc hoạt động của Thanh tra các bộ để sắp xếp, tổ chức lại thành các cục thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo lĩnh vực thuộc Thanh tra Chính phủ; tiếp tục duy trì tổ chức và hoạt động đối với: Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước, Thanh tra Cơ yếu, Thanh tra Cục An toàn bức xạ và hạt nhân, Thanh tra Cục Hàng hải Việt Nam, Thanh tra Cục Hàng không Việt Nam, Thanh tra Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.
Ở địa phương kết thúc hoạt động của Thanh tra huyện và Thanh tra sở, tổ chức lại thành các tổ chức thuộc Thanh tra tỉnh.
Với sự sắp xếp như vậy, vừa tinh gọn về đầu mối, vừa giảm biên chế, đồng thời sàng lọc, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ có tính chuyên nghiệp, hiệu quả và đủ khả năng đảm nhận, hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Từ ngày 1/6/2025 ở Trung ương, Thanh tra Chính phủ tiếp nhận 12 Thanh tra bộ, đồng thời sắp xếp lại các đơn vị trực thuộc; từ ngày 1/7/2025 ở địa phương, việc sắp xếp diễn ra đồng thời với quá trình chuyển mô hình chính quyền sang hai cấp là tỉnh và cơ sở, chấm dứt hoạt động của Thanh tra sở và Thanh tra huyện.
Quá trình sắp xếp được thực hiện bài bản, minh bạch, tạo sự đồng thuận cao. Cán bộ được phân công, tiếp nhận theo lĩnh vực chuyên môn, đảm bảo không chồng chéo, không bỏ sót nhiệm vụ. Bộ máy vận hành linh hoạt, gắn kết chặt chẽ hơn giữa Trung ương và địa phương.
Những thuận lợi mới từ mô hình tinh gọn
Theo ông Phạm Hồng Phong, Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính, Thanh tra Chính phủ, việc chuyển sang mô hình hai cấp mang lại nhiều thuận lợi căn bản cho ngành Thanh tra.
Trước hết, công tác chỉ đạo, điều hành nhận được sự quan tâm trực tiếp của Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư; sự chỉ đạo sâu sát của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và sự phối hợp đồng bộ từ các bộ, ngành, địa phương. Điều này giúp việc triển khai mô hình mới diễn ra suôn sẻ, bảo đảm tính thống nhất, ổn định và thông suốt trong hoạt động.
Thứ hai, khung pháp lý về thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đã được hoàn thiện trên nền tảng Luật Thanh tra 2025 và Nghị định số 141/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 của Chính phủ.
Luật mới không chỉ quy định rõ thẩm quyền, trình tự, thủ tục mà còn bổ sung những điểm tiến bộ như thanh tra trực tuyến, thanh tra từ xa, tạm dừng hoặc gia hạn thanh tra trong trường hợp cần thiết. Những đổi mới này góp phần tăng tính minh bạch, kiểm soát quyền lực và nâng cao hiệu quả hoạt động.
Thứ ba, mô hình tổ chức tập trung giúp quản lý, điều phối công việc hiệu quả hơn. Nguồn nhân lực được sắp xếp hợp lý, lựa chọn những cán bộ có năng lực, phẩm chất và bản lĩnh nghề nghiệp. Đội ngũ công chức được đào tạo, bồi dưỡng lại để đáp ứng yêu cầu mới, nhất là trong việc ứng dụng công nghệ số và phương pháp thanh tra hiện đại.
Cùng với đó, ngành Thanh tra đang tích cực triển khai chuyển đổi số, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về thanh tra, tiếp công dân và khiếu nại, tố cáo. Việc số hóa quy trình giúp rút ngắn thời gian xử lý, tăng khả năng giám sát và công khai kết quả thanh tra, hướng tới một nền thanh tra hiện đại, minh bạch và gần dân hơn.
Những thách thức đặt ra trong giai đoạn chuyển đổi
Dù đạt nhiều kết quả tích cực, ông Phạm Hồng Phong cũng nhìn nhận rằng, quá trình chuyển đổi mô hình vẫn tiềm ẩn không ít thách thức cần được quan tâm.
Thứ nhất, khi các bộ, ngành và sở không còn cơ quan thanh tra chuyên trách, nhiệm vụ tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo được giao cho các đơn vị hành chính như Văn phòng Bộ hoặc Phòng Tổ chức - Hành chính. Trong thời gian đầu, năng lực của cán bộ phụ trách công tác này có thể chưa đồng đều, dẫn đến khó khăn trong việc xử lý các vụ việc phức tạp.
Thứ hai, sự chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp đòi hỏi thời gian thích nghi. Cơ chế phối hợp giữa cấp tỉnh và cấp xã nếu chưa được thiết lập rõ ràng có thể gây chồng chéo, bỏ sót nhiệm vụ, trong khi việc phân quyền mạnh hơn cho cấp cơ sở cũng đòi hỏi cơ chế giám sát chặt chẽ để tránh lạm quyền.
Thứ ba, khối lượng văn bản pháp luật cần sửa đổi, bổ sung để phù hợp với mô hình mới là rất lớn. Điều này đòi hỏi đội ngũ cán bộ thanh tra phải nhanh chóng cập nhật quy định, nâng cao năng lực nghiên cứu và vận dụng pháp luật, đảm bảo hoạt động thanh tra đúng trọng tâm, đúng thẩm quyền.
Thứ tư, chưa có quy định phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp khi thực hiện các kết luận thanh tra còn tồn đọng thuộc trách nhiệm thực hiện của cấp huyện. Vì vậy, khi cấp huyện chấm dứt hoạt động không có cơ quan tiếp tục thực hiện các kết luận thanh tra mà cấp huyện phải thực hiện, dẫn đến khó khăn trong quá trình theo dõi việc thực hiện các kết luận thanh tra.
Hướng đi cho giai đoạn mới
Để phát huy thuận lợi, vượt qua thách thức, ngành Thanh tra đang tiếp tục thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ.
Một là, tăng cường rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật về thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, bảo đảm thống nhất với mô hình tổ chức mới; đồng thời xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan.
Hai là, đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ thanh tra theo hướng chuyên sâu, gắn với yêu cầu chuyển đổi số. Việc ứng dụng công nghệ thông tin, phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động thanh tra được coi là hướng đi tất yếu, giúp phát hiện sớm các dấu hiệu rủi ro, vi phạm trong lĩnh vực đất đai, đầu tư công, thuế, mua sắm công...
Ba là, tăng cường chuyển đổi số trong tiếp công dân và xử lý đơn thư; hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia liên thông giữa Trung ương và địa phương, bảo đảm công khai, minh bạch, tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp khi tiếp cận thông tin và kết quả giải quyết.
Có thể thấy, việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy thanh tra là bước cải cách lớn, phù hợp xu thế quản trị hiện đại, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của cơ quan thanh tra trong giai đoạn mới.
Dù vẫn còn những khó khăn trong quá trình chuyển đổi, song với sự chỉ đạo quyết liệt của Trung ương và Chính phủ, cùng quyết tâm của toàn ngành, hệ thống Thanh tra được kỳ vọng sẽ ngày càng chuyên nghiệp, minh bạch, thực sự trở thành công cụ hữu hiệu trong bảo vệ kỷ cương, liêm chính và lợi ích của Nhân dân, ông Phong cho biết thêm.
