(Thanh tra) - Luật Thanh tra 2025 đã tạo ra một bước chuyển rõ rệt trong cách thức thực hiện kết luận thanh tra, thể hiện ở việc quy định cụ thể, chặt chẽ về trách nhiệm và tiến độ thực hiện.
Hoạt động thanh tra nhằm phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục; phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, hoạt động thanh tra chỉ thực sự hiệu quả khi các kết luận thanh tra được đưa ra trên cơ sở tôn trọng sự thật khách quan, đúng pháp luật, hợp lý và được đảm bảo thực hiện nghiêm túc.
Thời gian qua, toàn ngành Thanh tra đã chú trọng kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện kết luận thanh tra; nâng cao chất lượng kết luận thanh tra, đảm bảo chặt chẽ, khách quan, kịp thời và khả thi. Nhiều kiến nghị thanh tra đã góp phần xử lý nghiêm minh, đúng pháp luật đối với những tập thể, cá nhân vi phạm pháp luật; thu hồi tiền, tài sản có giá trị cho Nhà nước. Bên cạnh đó, việc thực hiện hiệu quả các kết luận thanh tra cũng đã góp phần tháo gỡ “điểm nghẽn” về cơ chế, chính sách, pháp luật, từng bước khơi thông nguồn lực, tạo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.
Theo báo cáo của Thanh tra Chính phủ, năm 2024, toàn ngành đã tiến hành đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện 6.771 kết luận và quyết định xử lý về thanh tra, trong đó có hơn 4.400 kết luận thanh tra đã hoàn thành 100% các nội dung phải thực hiện (chiếm 66,0% tổng số kết luận thanh tra được đôn đốc, kiểm tra). Qua đôn đốc, các cơ quan chức năng đã thu hồi 6.050 tỷ đồng (đạt tỷ lệ 45,3%), 77 ha đất; xử lý hành chính hàng nghìn tổ chức, cá nhân; chuyển cơ quan điều tra hàng trăm vụ việc, đối tượng; đồng thời ban hành mới, sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ 399 văn bản về cơ chế, chính sách, pháp luật theo kiến nghị tại các kết luận thanh tra (đạt tỷ lệ 70,1%).
Đây là một tín hiệu đáng mừng cho thấy sự nỗ lực của toàn ngành Thanh tra trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả các kết luận thanh tra theo định hướng chỉ đạo của Đảng uỷ Thanh tra Chính phủ trong thời gian qua, được thể hiện rõ trong các văn bản như: Nghị quyết số 45-NQ/BCSĐ về lãnh đạo chỉ đạo nâng cao chất lượng và tiến độ ban hành kết luận thanh tra của Thanh tra Chính phủ; Nghị quyết số 76-NQ/BCSĐ về tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thanh tra và việc phát hiện, xử lý vi phạm qua thanh tra; Nghị quyết số 122-NQ/BCSĐ về tiếp tục tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao chất lượng, tiến độ, hiệu quả công tác thanh tra và xử lý các sai phạm trong hoạt động thanh tra cùng nhiều văn bản chỉ đạo khác.
Tuy nhiên, trên thực tế, vẫn còn một số cuộc thanh tra việc thực hiện kết luận, kiến nghị về thanh tra, nhất là tỷ lệ thu hồi tiền, tài sản chưa đạt mục tiêu đề ra. Bên cạnh đó, có những kết luận thanh tra mặc dù đã được ban hành trong thời gian dài nhưng vẫn chưa được thực hiện dứt điểm. Một số các kết luận thanh tra chỉ ra những bất cập của cơ chế, chính sách, pháp luật nhưng việc hoàn thiện, khắc phục còn hạn chế. Hoặc cũng có trường hợp cá biệt do đối tượng thanh tra chây ỳ, cố tình không thực hiện các kết luận, kiến nghị xử lý sau thanh tra.
Luật Thanh tra 2025 đã tạo ra một bước chuyển rõ rệt trong cách thức thực hiện kết luận thanh tra, thể hiện ở việc quy định cụ thể, chặt chẽ về trách nhiệm và tiến độ thực hiện. Luật dành hẳn chương VI để quy định về thực hiện kết luận thanh tra.
Theo đó, các quy định trong Luật Thanh tra 2025 nhấn mạnh kết luận thanh tra là cơ sở pháp lý để các cơ quan quản lý Nhà nước, đối tượng thanh tra và các tổ chức, cá nhân liên quan thực hiện các biện pháp khắc phục, xử lý sai phạm và hoàn thiện cơ chế quản lý.
Khoản 1, Điều 52, Luật Thanh tra 2025 quy định, Thủ trưởng cơ quan thanh tra phải có văn bản kiến nghị Thủ trưởng cơ quan quản lý Nhà nước cùng cấp để chỉ đạo việc thực hiện nội dung kết luận thanh tra. Văn bản kiến nghị phải được gửi đồng thời với kết luận thanh tra, trong đó đề xuất cách thức, biện pháp tổ chức thực hiện đối với các kiến nghị trong kết luận thanh tra thuộc thẩm quyền xử lý của Thủ trưởng cơ quan quản lý Nhà nước cùng cấp. Quy định này hướng đến một cơ chế phối hợp chủ động, tránh tình trạng kết luận xong “để đó” mà không thực hiện.
Bên cạnh đó, Luật Thanh tra 2025 còn quy định cụ thể về thời hạn xử lý kiến nghị. Cụ thể là 15 ngày hoặc 30 ngày (đối với kết luận thanh tra của Thanh tra Chính phủ) để thủ trưởng cơ quan quản lý Nhà nước cùng cấp ban hành văn bản chỉ đạo thực hiện, cùng với yêu cầu nêu rõ xử lý sai phạm kinh tế, vi phạm pháp luật và hoàn thiện chính sách. Đây là quy định thể hiện sự quan tâm đến tính kịp thời và hiệu quả trong quản lý Nhà nước, đồng thời ràng buộc trách nhiệm của người đứng đầu. Qua đó, góp phần nâng cao tính pháp lý của kết luận thanh tra, tạo cơ sở để xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, giảm thiểu tình trạng chậm trễ hay hình thức trong triển khai.
Với đối tượng thanh tra và người đứng đầu cơ quan quản lý trực tiếp đối tượng thanh tra, các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan, Luật Thanh tra 2025 cũng yêu cầu xây dựng kế hoạch thực hiện kết luận thanh tra với tiến độ rõ ràng, các biện pháp xử lý cụ thể và báo cáo kết quả. Cơ chế báo cáo và xử lý khó khăn được thiết lập vừa đảm bảo tính minh bạch, vừa thúc đẩy việc thực hiện triệt để các kiến nghị, đồng thời triệt tiêu ý định né tránh trách nhiệm hoặc trì hoãn tiến độ.
Cụ thể, khoản 1, Điều 54, Luật Thanh tra 2025 quy định: “Đối với những nội dung trong kết luận thanh tra mà chưa thực hiện được ngay, trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày công khai kết luận thanh tra, đối tượng thanh tra phải báo cáo người có thẩm quyền, trong đó nêu rõ tiến độ và giải thích lý do. Trong quá trình thực hiện kết luận thanh tra, trường hợp có khó khăn, vướng mắc thì báo cáo cơ quan ban hành kết luận thanh tra để tổng hợp, báo cáo Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp với cơ quan thanh tra xem xét, xử lý theo quy định”.
Ngoài ra, trong quá trình thực hiện kết luận thanh tra, Luật Thanh tra 2025 quy định việc theo dõi, đôn đốc, kiểm tra và xử lý vi phạm, nhằm tạo ra một chế tài ràng buộc mạnh mẽ, vừa bảo vệ quyền lợi nhà nước, vừa tăng cường tính răn đe đối với những tổ chức, cá nhân không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ kết luận thanh tra. Theo đó, khoản 2, Điều 55, Luật Thanh tra 2025 quy định: Người có trách nhiệm theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện kết luận thanh tra mà không tổ chức thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ thì bị xem xét xử lý trách nhiệm theo quy định của pháp luật.
Đối tượng thanh tra, cơ quan, tổ chức, cá nhân không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ, không kịp thời thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.
Nhìn chung, các quy định này không chỉ cụ thể hóa trách nhiệm mà còn đặt trọng tâm vào hiệu quả thực thi, góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, đồng thời củng cố niềm tin của xã hội vào công tác thanh tra.
Bài 2: Làm thế nào để đảm bảo hiệu quả thực hiện kết luận thanh tra?
