Các thanh sát viên lấy mẫu kiểm tra tại Syria. (Nguồn: AP)

Hẳn thế giới chưa quên ngày 20/3/2003 lịch sử khi Mỹ và Anh bất ngờ phát động cuộc chiến tranh xâm lược Iraq với lý do chính quyền của Tổng thống Saddam Hussein sở hữu vũ khí hủy diệt hàng loạt (gồm vũ khí hạt nhân, hóa học và sinh học).

10 năm sau, khi người ta vẫn chưa tìm được bằng chứng về việc tồn tại vũ khí hủy diệt hàng loạt ở Iraq, thì chính quyền của Tổng thống Mỹ Barack Obama dự định lặp lại chiêu bài trên để phát động cuộc chiến chống Syria. Mỹ đã cáo buộc quân đội của Tổng thống Syria Bashar al-Assad đứng sau vụ tấn công bằng vũ khí hóa học hôm 21/8 tại một địa điểm ở ngoại ô thủ đô Damascus làm hàng trăm dân thường thương vong. Tổng thống Obama đã coi đây là cơ hội tốt để tạo cớ tấn công Syria khi nước này đã vượt qua "giới hạn đỏ" do Mỹ đặt ra: vũ khí hóa học đã được sử dụng.

Đoàn thanh sát viên vũ khí hóa học của Liên hợp quốc đã đến Syria, song vẫn chưa thể kết luận bên nào đã sử dụng loại vũ khí chết người này: quân chính phủ hay phe đối lập. Khác với người tiền nhiệm George Bush, lần này, ông Obama tỏ ra cẩn trọng hơn trước khi “sút bóng.” Ông đã khôn khéo đẩy "quả bóng" sang "chân" Quốc hội Mỹ, chờ có sự đồng ý của các ông nghị mới phát động chiến tranh. Cũng dễ hiểu tại sao ông Obama buộc phải chọn cách "đá lùi" này.

Bài học Iraq vẫn còn hiện hữu: cuộc chiến mà Mỹ dốc bao tiền của, dù mang cái tên “Chiến dịch Giải phóng Iraq” nhưng đã không thể đem lại hòa bình, tự do cho người dân nước này. Một thập kỷ sau cuộc chiến ấy, căng thẳng và xung đột sắc tộc vẫn gia tăng, tiếp tục cướp đi sinh mạng nhiều dân thường vô tội.

Mọi con mắt trên thế giới đều đổ dồn về Syria và không ít người tin rằng một cuộc tấn công quy mô lớn vào đất nước nằm ven bờ Địa Trung Hải này sắp xảy ra. Thế nhưng, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã xuất hiện như một vị trọng tài khéo léo, xua tan đám mây chiến tranh u ám trên bầu trời Damascus. Ông đã gửi một bức tâm thư tới toàn thể nước Mỹ để thuyết phục Nhà Trắng ngừng không kích Syria, đồng thời đưa ra đề xuất bất ngờ là đặt các kho vũ khí hóa học của Syria dưới sự kiểm soát của cộng đồng quốc tế và từng bước phá bỏ chúng.

Đang mệt mỏi với hàng loạt vấn đề đối nội, Tổng thống Obama đã lập tức đón nhận lời đề nghị của ông Putin. Điều đó không khó hiểu bởi chi phí cho một cuộc tấn công vào Syria (nếu xảy ra) sẽ là rất lớn, trong khi sự phục hồi của nền kinh tế Mỹ sau khủng hoảng còn hết sức mong manh. Bên cạnh đó, một cuộc tấn công vào Syria có thể khiến xung đột lan ra toàn khu vực và chắc chắn ảnh hưởng của nó là rất lớn.

Tổng thống Syria Bashar al-Assad cũng nhất trí với giải pháp của “trọng tài” Putin. Vì thế, cộng đồng quốc tế có thể thở phào nhẹ nhõm vì nguy cơ chiến tranh đã được đẩy lùi. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc cánh cửa cho các giải pháp ngoại giao nhằm giải quyết vấn đề Syria được mở ra.

Tuy nhiên, giải giáp kho vũ khí hóa học của Syria là vấn đề không hề dễ. Việc vận chuyển các tác nhân hóa học sẽ đặt ra nhiều vấn đề an ninh và an toàn. Trong khi đó, tất cả các nước láng giềng Syria đều đã phê chuẩn Công ước cấm vũ khí hóa học 1993 nên việc chuyển các kho vũ khí hóa học ra khỏi Syria sẽ rất khó khăn. Ngay cả khi giải quyết được hai vấn đề trên thì việc phá hủy chúng cũng cần nhiều thời gian.

Trong khi đó, cuộc chiến kéo dài hơn 33 tháng qua ở Syria đang đặt ra một vấn đề hết sức lo ngại là tình hình nhân đạo. Nạn đói đã ở mức đáng báo động, nhất là tại các vùng đất bị chiến tranh tàn phá nặng nề. Hàng vạn người Syria đã phải rời bỏ nhà cửa vì chiến sự. Hàng nghìn người đang phải sống leo lắt trong các trại tị nạn thiếu thốn đủ thứ. Vô số trẻ em không được học hành.