Thuyền đánh cá ra khơi tại Maputo, Mozambique, ngày 15/8/2015. Ảnh tư liệu: REUTERS/Grant Lee Neuenburg

Công ty Đóng tàu Privinvest của UAE-Lebanon đang trở thành tâm điểm của vụ bê bối “trái phiếu cá ngừ” kéo dài hàng thập kỷ.

Luật sư của Mozambique, Jonathan Adkin, cho biết yêu cầu bồi thường đối với Privinvest và chủ sở hữu của công ty - ông trùm vận tải Pháp Iskandar Safa, hiện trị giá khoảng 3,1 tỷ USD, bao gồm khoản lỗ 700 triệu USD và các khoản nợ tiềm tàng là 2,4 tỷ USD.

Phiên tòa đã bị trì hoãn do thỏa thuận giải quyết của quốc gia châu Phi với chủ sở hữu mới của Credit Suisse, UBS, khiến Mozambique chuyển trọng tâm sang Privinvest.

Mozambique cáo buộc Privinvest và Iskandar Safa hối lộ hơn 136 triệu USD cho các quan chức và chủ Ngân hàng Credit Suisse để đảm bảo những điều khoản có lợi cho các hợp đồng, trong đó có hợp đồng được thiết kế để khai thác vùng nước ven biển giàu cá ngừ của Cộng hòa Mozambique.

Tuy nhiên, cả Safa và Privinvest phủ nhận mọi hành vi sai trái.

Phía Privinvest cho biết, họ đã thực hiện đúng nghĩa vụ theo hợp đồng và mọi khoản thanh toán được thực hiện là đầu tư, thanh toán tư vấn, thù lao hợp pháp hoặc đóng góp cho chiến dịch chính trị.

Vụ bê bối kéo dài nhiều năm tập trung vào những thỏa thuận giữa các công ty nhà nước với Privinvest về các khoản vay và trái phiếu từ các ngân hàng, trong đó có Credit Suisse, vào năm 2013, 2014 đối với các tàu đánh cá và an ninh hàng hải.

Những dự án đó được hỗ trợ bởi sự bảo đảm không được tiết lộ của nhà nước.

Thế nhưng, hàng trăm triệu USD đã biến mất và khi khoản nợ Chính phủ được đưa ra ánh sáng vào năm 2016, các nhà tài trợ như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã tạm thời ngừng hỗ trợ, gây ra sự sụp đổ tiền tệ, vỡ nợ và bất ổn tài chính tại Cộng hòa Mozambique.

Hồ sơ tòa án cho thấy, Mozambique cáo buộc Privinvest đã trả hối lộ ở “quy mô công nghiệp”, liên quan đến “tham nhũng lớn” của các quan chức, trong đó có cựu Bộ trưởng Tài chính Mozambique, Manuel Chang.

Cựu quan chức Manuel Chang đã bị dẫn độ về Mỹ, nơi vào tháng 7, ông ta không nhận tội gian lận và rửa tiền liên quan đến vụ bê bối "trái phiếu cá ngừ".

Manuel Chang là Bộ trưởng Tài chính của Mozambique từ năm 2005 đến 2015, dưới thời Tổng thống Armando Guebuza. Trong nhiệm kỳ của mình, ông giám sát việc ký kết một số khoản vay bí mật trị giá 2 tỷ USD từ Credit Suisse, BNP Paribas, Ngân hàng VTB của Nga để tài trợ cho một kế hoạch bảo vệ bờ biển được hoàn thành trong khoảng thời gian năm 2013 - 2014.

Cựu Bộ trưởng Tài chính Mozambique, ông Manuel Chang, hầu tòa ở Kempton Park, Johannesburg, Nam Phi, vào ngày 8/1/2019. Ảnh: AP/Phill Magakoe

Việc vay tiền được thông qua 3 công ty nhà nước có tên là SDK Moçambicana de Atum (Ematum), Proindicus và Mozambique Asset Quản lý (MAM). Các khoản vay được cơ quan an ninh Mozambique bảo hộ nên đã bỏ qua mọi sự giám sát theo quy định.

Về mặt giấy tờ, khoản vay này được ghi là để dành cho một dự án đánh bắt cá ngừ nhưng thực ra, theo sự thừa nhận của các quan chức liên quan, tiền chủ yếu được giải ngân để mua các thiết bị quân sự.

Sau khi Tổng thống Guebuza rời nhiệm, khoản nợ nói trên tiếp tục được giữ bí mật bởi người kế nhiệm Filipe Nyusi, cũng từng giữ chức Bộ trưởng Quốc phòng trong Nội các của ông Guebuza cho đến năm 2016.

Vụ bê bối đã gây ra cuộc khủng hoảng tài chính ở Mozambique khi IMF rút hỗ trợ đối với nước này sau khi cái gọi là "khoản nợ bí mật" bị phanh phui vào năm 2016.

Ông Chang bị bắt giam ở Nam Phi vào năm 2018 theo Lệnh truy nã đỏ của Interpol do chính quyền Mỹ ban hành nhằm tìm cách dẫn độ.

Những nỗ lực của Chính phủ Mozambique để đưa cựu quan chức này ra xét xử ở Mozambique đã bị một số tòa án Nam Phi bác bỏ.

Tại Tòa án Tối cao London hôm 17/10, luật sư của Mozambique, Jonathan Adkin cho biết, Privinvest và 2 cựu Chủ tịch Ngân hàng Credit Suisse đã dàn dựng các giao dịch với Mozambique, "với mục tiêu duy nhất là lấy càng nhiều tiền càng tốt từ nước cộng hòa".

Trong khi đó, luật sư của Privinvest và Safa phủ nhận các cáo buộc. Họ cho rằng các thỏa thuận này là những nỗ lực hợp pháp nhằm cải thiện an ninh, ngăn chặn việc khai thác trái phép Vùng đặc quyền kinh tế của Mozambique và xây dựng một nền kinh tế bền vững, theo hồ sơ tòa án.