Ảnh minh họa

Theo Tổ chức Partnership Africa Canada có trụ sở ở Ottawa, Canada, các NH, trong đó có NH Barclays của Anh và Standard của Nam Phi, đều không tham gia vào việc buôn bán kim cương Zimbabwe. Tuy nhiên, hồi năm ngoái, tổ chức này cho rằng, các NH đó liên kết với các NH Zimbabwe có liên hệ với các mỏ kim cương Marange.

Trong thông cáo gửi đi sau đó cho giới truyền thông, NH Standard đã bác bỏ tố giác của Partnership Africa Canada và cho rằng, tổ chức này ngộ nhận liên hệ của họ với NH Thương mại Zimbabwe. Ông Ross Windstorm, Người Phát ngôn của NH Standard cho biết, họ đại diện cho những khách hàng có cổ phần tại NH Zimbabwe, nhưng bản thân Standard không sở hữu những cổ phần đó.

Đầu năm 2010, Nhóm Kimberley (hay Kimberley Process - Tiến trình Kimberley) - nhóm theo dõi các loại kim cương máu (thuật ngữ dùng để miêu tả các loại đá quý được khai thác và bán để lấy tiền sử dụng trong các cuộc xung đột vũ trang) nói rằng họ đang chú ý đến hoạt động buôn bán loại đá quý này xuất phát từ Zimbabwe.

Theo quyết định được đưa ra trong cuộc họp tại Namibia, Nhóm Kimberley sẽ gửi người đến Zimbabwe để chứng nhận kim cương của nước này đáp ứng các tiêu chuẩn của nhóm.

Thay mặt Chính phủ Zimbabwe, Bộ trưởng Hầm mỏ Obert Mpofu đã ngay lập tức bày tỏ hài lòng trước quyết định đầy thiện chí này.

Tuy nhiên, các tổ chức nhân quyền thì lại muốn cả thế giới không mua bán kim cương của Zimbabwe. Thể hiện sự thất vọng, Tổ chức Quan sát Nhân quyền Human Rights Watch tố giác quân đội Zimbabwe giết hại và bóc lột công nhân tại mỏ Marange và đứng đầu đường dây buôn lậu kim cương tại đó.

Công nhân làm việc tại mỏ kim cương Marange ở Zimbabwe. Ảnh: AFP

Vào tháng 6/2010, trong một thông cáo báo chí, Kimberley Process cho biết, Chính phủ Zimbabwe đã đáp ứng tiêu chuẩn của tổ chức và có thể sớm tiếp tục việc xuất khẩu kim cương khai thác từ các mỏ gây nhiều tranh cãi của nước này.

Dù các tổ chức nhân quyền cho biết có bằng chứng cho thấy tình trạng tại các mỏ ở Marange chưa được cải thiện, nhưng Kimberley Process vẫn khẳng định Zimbabwe đã đáp ứng các yêu cầu tối thiểu theo nguyên tắc chứng nhận của Kimberley trong việc mua bán kim cương thô (chưa được mài dũa). Trước đó, hồi năm 2009, nhóm này đã đình chỉ việc mua bán kim cương của các mỏ ở Marange sau khi các tổ chức bênh vực nhân quyền nói rằng quân đội Zimbabwe đưa lậu các loại đá quý ra khỏi đất nước và ngược đãi thường dân làm việc tại các mỏ này.

Nhóm Kimberley Process cho Zimbabwe thời hạn chót là tháng 6/2010 để giải quyết vấn đề và đã phái nhà quan sát Abby Chikane của Nam Phi tới đánh giá các tiến bộ.

Vào tháng 10/2011, Zimbabwe đã đạt được một thỏa thuận bán kim cương khai thác từ các mỏ trong khu vực Marange.

Hội đồng Kim cương Thế giới cho biết, thỏa thuận đạt được tại một cuộc họp ở Thủ đô Kinshasa của Congo, đã được Tiến trình Kimberly phê chuẩn, cho phép 2 mỏ tại Marange bán kim cương trên thị trường quốc tế. Mỏ thứ ba, do Công ty Angin của Trung Quốc khai thác, sẽ được phép bán kim cương trở lại sau khi được các thành viên theo dõi của Tiến trình Kimberly phê chuẩn.

Tuy nhiên, các tổ chức bảo vệ nhân quyền vẫn lên tiếng tố cáo Zimbabwe bố trí binh sỹ tại khu vực Marange, giết hại và tra tấn thường dân. Ngoài ra, còn có thông tin cho rằng, những người thân cận của Tổng thống Robert Mugabe và Đảng của ông buôn lậu, ăn chặn thu nhập do việc bán kim cương từ các mỏ này đem về.

Về phía mình, một lần nữa Bộ trưởng Hầm mỏ Obert Mpofu khẳng định Chính phủ Zimbabwe sẽ thực hiện đúng những quy định của Tiến trình Kimberly.

Tại Sierra Leone, trong một báo cáo (do Tổ chức Partnership Africa Canada và The Network Movement for Justice and Development có trụ sở ở Freetown, Nam Phi, cùng soạn thảo), tổ chức phi Chính phủ Diamond Industry Annual Review cho biết nước này đã có tiến bộ trong việc chấm dứt buôn bán kim cương máu.

Theo Diamond Industry Annual Review, Sierra Leone đang biến kim cương trước đây từng gây ra các vụ xung đột thành nguồn vốn để phát triển. Sở dĩ có sự thay đổi này là nhờ Sierra Leone đã tham gia vào Tiến trình Kimberley để chứng thực rằng những viên kim cương được bán ra không phải từ tay quân nổi dậy hay những kẻ buôn lậu, Diamond Industry Annual Review cho biết.

Một tay buôn kim cương bất hợp pháp tại Manica, gần biên giới Zimbabwe. Ảnh: AFP

Kim cương máu từng được dùng để tài trợ cho cuộc nội chiến kéo dài cả chục năm tại Sierra Leone, mãi cho đến năm 2002 mới được tuyên bố kết thúc. 

Tuy nhiên, báo cáo do Partnership Africa Canada và The Network Movement for Justice and Development cùng soạn thảo cũng cảnh báo rằng các điều kiện làm việc của các thợ mỏ kim cương ở Sierra Leone rất tệ hại. Hầu hết các thợ mỏ phải làm việc trong những điều kiện không tốt cho sức khỏe trong khi mỗi ngày chỉ kiếm được chưa đầy 1 USD.

Liên quan đến những viên kim cương máu, hồi tháng 8/2010, một nhà quản trị trong Hội Từ thiện Mandela đã từ chức sau tiết lộ rằng ông nhận những viên kim cương từ siêu người mẫu Anh Naomi Campbell vào năm 1997.

Ông Jeremy Ractliffe, người đứng đầu Quĩ Nhi đồng Nelson Mandela vào thời điểm đó, thừa nhận đã giữ những viên đá này sau khi siêu mẫu Naomi Campbell nhắc đến chúng trong phiên khai chứng tại phiên tòa xét xử tội ác chiến tranh đối với cựu Tổng thống Liberia Charles Taylor ở La Haye. Ông Charles Taylor bị cáo buộc đã cung cấp vũ khí cho phe nổi dậy ở Sierra Leone để đổi lấy kim cương.

Khi đó, các công tố viên đã tìm cách chứng minh đó là những viên kim cương máu mà cựu lãnh đạo Liberia tặng siêu mẫu sau bữa tiệc từ thiện ở Nam Phi do Tổng thống Nelson Mandela khoản đãi.

Siêu mẫu Naomi Campbell cũng thừa nhận đã nhận “vài viên đá nhơ bẩn” từ hai người đàn ông khi họ nói với cô rằng “đó là một món quà”. Tuy nhiên, sau đó siêu mẫu đã tặng cho Quĩ Nhi đồng Nelson Mandela với hy vọng chúng có thể giúp quĩ từ thiện này.

Sứ mệnh chưa tròn của Kimberley Process Nhóm Kimberly, đặt theo tên một thị trấn hầm mỏ của Nam Phi, gồm 49 quốc gia thành viên, tổ chức khu vực và các nhóm hoạt động trong ngành kim cương, được thành lập vào năm 2003 nhằm chặn đứng các loại kim cương máu - loại kim cương được bán ra để tài trợ cho các cuộc tranh chấp vũ trang tại Angola, Côte d' Ivoire và các nước khác. Theo quy định của Nhóm Kimberly, kim cương phải được chứng nhận không dính dáng gì tới xung đột, không phải là kim cương máu mới được buôn bán trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, sau gần 9 năm người tiêu dùng vẫn không thể xác định rõ nguồn gốc kim cương họ mua và liệu số kim cương đó có giúp tài trợ cho tình trạng bạo lực vũ trang hay các chế độ lạm quyền hay không. Và, đó cũng là lý do để tháng 11/2011, Tổ chức Nhân quyền Global Witness quyết định rời khỏi Kimberley Process vì cho rằng chương trình nhằm ngăn chặn sự buôn bán kim cương máu đã thất bại. Giám đốc Sáng lập của Global Witness nói rằng, nhiều năm qua các tổ chức phi Chính phủ đã ráo riết làm việc với Kimberley Process để lấp các lỗ hổng cũng như các thiếu sót trong tiến trình này, tuy nhiên các Chính phủ tham gia Kimberley Process không tỏ ra quan tâm đến cải cách. Global Witness chỉ rõ thất bại của chương trình nhằm giải quyết tình trạng mua bán kim cương có nguồn gốc xung đột từ Bờ Biển Ngà, những vụ vi phạm luật pháp trắng trợn của Venezuela và sự lưu thông của những viên kim cương gây tranh cãi từ Zimbabwe.

Mỏ kim cương khổng lồ của Nga Hồi tháng 9/2012, Viện Địa lý và Khoáng vật Sobolev ở Novosibirsk thuộc Siberi, vùng Viễn Đông của Nga, đã công bố một số thông tin liên quan đến mỏ kim cương Popigaï (được phát hiện vào đầu thập niên 70 của thế kỷ XX tại một vùng hoang vu thuộc Siberi), nằm tại một khu vực hình phễu có đường kính hàng trăm km, do một tiểu hành tinh bị rơi xuống cách đây 35 triệu năm tạo thành. Tác động của cú va chạm đã khiến than chì trong vòng bán kính hơn 10km xung quanh điểm rơi biến thành kim cương. Giám đốc Viện Địa lý và Khoáng vật Sobolev là Nikolai Pokhilenko cho AFP biết, phần lớn kim cương có đường kính từ 0,5 - 2 ly, hiện diện dưới dạng các hạt màu xám, xanh hay vàng trông giống như những hạt bụi. Loại kim cương của mỏ Popigaï bền gấp đôi kim cương truyền thống thường được sử dụng để làm các mũi khoan và trong các thiết bị hàng không, có trữ lượng tính theo ca-ra lớn gấp 110 lần so với trữ lượng hiện có trên thế giới. Theo tiến độ sử dụng kim cương công nghiệp hiện nay, trữ lượng của mỏ Popigaï tương đương với nhu cầu trong vòng 3.000 năm và có thể dẫn đến một cuộc cách mạng công nghiệp trên thế giới, đặc biệt là trong ngành chế tạo máy bay và xe hơi - các chuyên gia nhận định.

Trọng Thành (Tổng hợp)