Ảnh minh họa: iStock

Tại sao báo chí điều tra quan trọng

Trong một sự kiện mới đây đánh dấu sự hợp tác đặc biệt giữa chuỗi Hội thảo Báo chí toàn cầu của Viện Reuters và các phiên họp Chandler về liêm chính và tham nhũng của Trường Chính phủ Blavatnik, Jane Bradley, phóng viên điều tra nổi tiếng của tờ New York Times đã có cuộc trò chuyện với Mitali Mukherjee, Giám đốc Chương trình Nhà báo của Viện Reuters. Sự kiện cũng chứng kiến sự đóng góp thảo luận của các biên tập viên và nhà báo từ các quốc gia bao gồm Kenya và Peru, các nhà báo của Viện Reuters và thành viên của các phiên họp Chandler.

Khẳng định vai trò của báo chí điều tra, đặc biệt là điều tra tham nhũng, nhà báo Jane Bradley cho rằng, báo chí điều tra buộc những người và tổ chức ở vị trí có quyền lực phải chịu trách nhiệm giải trình, thách thức những câu chuyện đang phổ biến hoặc đã có từ lâu, chẳng hạn như lời giải thích của Chính phủ Venezuela về cuộc di cư hàng loạt khỏi đất nước.

Jane Bradley là một phóng viên điều tra nổi tiếng hiện đang công tác tại tờ New York Times. Cô làm việc tại London, tập trung vào việc khám phá các vụ lạm quyền, tội phạm tài chính và tham nhũng cũng như những bất công xã hội.

Jane gia nhập The New York Times vào năm 2020. Trước đó, cô từng làm việc tại nhóm điều tra của BuzzFeed UK vào năm 2015.

Jane từng lọt vào chung kết Giải thưởng Pulitzer và là người chiến thắng Giải thưởng Phóng viên và Biên tập viên điều tra năm 2018 với tư cách là thành viên của nhóm BuzzFeed. Nữ nhà báo cũng đã 3 lần lọt vào vòng chung kết của Giải thưởng Orwell cho cuộc điều tra về việc Chính phủ Anh đã thất bại như thế nào đối với các nạn nhân bị bạo hành gia đình khi bắt đầu phong tỏa vì Covid-19; vạch trần các băng nhóm buôn người tuyển dụng những người vô gia cư ở Anh làm nô lệ lao động; và một cuộc điều tra về cách RBS - ngân hàng lớn nhất Vương quốc Anh lạm dụng khách hàng một cách có hệ thống để trục lợi. 

Báo chí điều tra cũng có thể vạch trần các hành vi lạm dụng và có khả năng thu hút sự chú ý của thế giới đối với những tội phạm có thể bị che đậy, chẳng hạn như tội diệt chủng người Rohingya ở Myanmar.

Báo chí điều tra thúc đẩy sự thay đổi trong thế giới thực. Đó là những lý do khiến báo chí có vai trò vô cùng quan trọng.

5 điểm cần quan tâm khi làm báo điều tra

Thứ nhất, cần đảm bảo tin, bài của bạn được đọc bởi đúng người.

Jane Bradley không ủng hộ việc các nhà báo vượt quá giới hạn trong việc đưa tin. Điều quan trọng là câu chuyện cần được chia sẻ với những người đang ở vị trí có thể tạo nên sự khác biệt.

“Quan điểm của tôi khi làm báo là, chúng ta nên cân bằng, vô tư nhất có thể; chỉ nên đưa tin đúng như những gì đang xảy ra, và sau đó để cho những người tham gia hoạt động hoặc các chính trị gia hành động. Công việc của chúng ta là nói cho mọi người biết điều gì đang xảy ra, chứ không phải cố gắng vận động hành lang để điều gì đó xảy ra. Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng những gì chúng ta có thể làm và những gì tôi đã làm với rất nhiều câu chuyện là đảm bảo tin của chúng tôi được đọc bởi đúng người - những người có thể tác động đến sự thay đổi”, Jane nói.

Nhà báo của New York Times đưa ra ví dụ về một bài báo gần đây cô ấy đã viết xung quanh hành vi buộc tội nhiều người với cùng một tội danh và điều này đã ảnh hưởng không tương xứng đến các bị cáo da đen như thế nào.

Theo Jane, các chính trị gia Vương quốc Anh cần được bảo đảm biết về việc xuất bản bài báo để họ có thể đưa vấn đề ra chất vấn tại Quốc hội. Trong trường hợp này, câu chuyện của Jane đã dẫn đến sự công nhận của Chính phủ về tác động không tương xứng của thực tiễn đối với một số nhóm người.

Thứ hai, sự đa dạng về tòa soạn là rất quan trọng khi đưa tin về tham nhũng.

Ở Anh, báo chí điều tra vẫn đang phải vật lộn với sự đa dạng, Jane mô tả rằng, “hầu hết là người da trắng, nam giới và sang trọng”. Điều này sẽ ảnh hưởng đến loại câu chuyện được đưa tin.

Jane cho biết: “Rõ ràng là bạn sẽ đưa ra những câu chuyện về tham nhũng trong các cộng đồng mà bạn có nguồn tin hoặc các cộng đồng mà bạn đang nghe nói rằng nó có tác động, phải không? Vì vậy, nếu bạn chỉ xuất bản những câu chuyện hoặc kể những câu chuyện về tham nhũng đang ảnh hưởng đến cộng đồng của bạn với tư cách là một người da trắng sang trọng chẳng hạn, thì bạn sẽ không kể được một nửa những câu chuyện mà bạn nên kể và bạn sẽ không thể thu hút người đọc”.

Một điểm khác mà Jane đưa ra là khi tập trung vào sự đa dạng trong tòa soạn, tầng lớp xã hội dường như bị bỏ qua. Cô ấy đã trích dẫn một bài báo được xuất bản vào năm ngoái cho thấy, 80% các nhà báo ở Vương quốc Anh có kiến thức chuyên nghiệp đến từ giới thượng lưu.

Thứ ba, một phóng sự điều tra tốt sẽ đào sâu hơn và tìm ra một góc nhìn khác cho các câu chuyện thời sự.

Ngay cả những câu chuyện đã được đưa tin rộng rãi cũng có thể là điểm khởi đầu tốt cho các cuộc điều tra, miễn là bạn mang đến điều gì đó mới mẻ cho câu chuyện.

Nói về phóng sự điều tra của mình về Vương quốc Anh cho tờ New York Times, Jane nói: “Chúng tôi đang cố gắng thực hiện nó theo một cách khác, từ một góc độ khác so với báo chí Anh đã làm. Đôi khi nó có thể là để điều chỉnh một khuôn mẫu hoặc một góc độ theo chủ nghĩa giật gân mà họ thường sử dụng. Nhưng thường xuyên hơn, nó đang cố gắng tìm hiểu sâu hơn và có cái nhìn hệ thống hơn”.

Thứ tư, báo chí điều tra rất nguy hiểm.

Gustavo Gorriti, một người đóng góp cho cuộc thảo luận và là nhà báo người Peru hiện đang lãnh đạo Trung tâm Điều tra tại IDL-Reporteros (các phóng viên IDL) ở Lima, đặc biệt thích hợp để nói về những nguy hiểm của công việc.

Gustavo bị bắt cóc ngay sau cuộc tự đảo chính năm 1992 của Tổng thống Peru Alberto Fujimori. Gustavo được trả tự do sau áp lực quốc tế đối với chế độ Fujimori.

“Báo chí điều tra, đặc biệt là ở các quốc gia tham nhũng rất nguy hiểm và bạn nên tính đến điều đó. Tôi nghĩ rằng hầu hết nhà báo, trước khi thực hiện phóng sự điều tra, nên rất rõ ràng với bản thân rằng điều đó có thể ảnh hưởng đến họ và họ phải chuẩn bị sẵn sàng”, Gustavo nói.

Sẵn sàng có nghĩa là lập kế hoạch trước và luôn nghĩ về sự an toàn dưới mọi hình thức, từ thân thể đến kỹ thuật số.

Thứ năm, không phải lúc nào độc giả cũng tham gia theo cách bạn muốn.

John-Allan Namu, nhà báo điều tra người Kenya, đồng thời là Giám đốc Điều hành và đồng sáng lập của Africa Uncensored cũng đóng góp vào cuộc thảo luận.

Ông nhấn mạnh rằng đôi khi, phản ứng đối với việc công bố một cuộc điều tra có thể khiến phóng viên cảm thấy thất vọng, nhưng điều này không có nghĩa là công việc của họ là vô ích: Họ vẫn đang góp phần xây dựng hồ sơ công khai.

Kết luận

Viện Reuters tổng kết từ các cuộc thảo luận, nhấn mạnh rằng, báo chí điều tra rất nguy hiểm, đòi hỏi nhiều thời gian, nguồn lực và đôi khi có vẻ chậm tiếp cận với công chúng, nhưng đây vẫn là một dịch vụ công vô giá có tác động hữu hình hiện nay, cũng như đóng vai trò như một hồ sơ công khai cho tương lai.

Phóng sự điều tra đi sâu hơn vào những câu chuyện mà báo chí đưa tin không có thời gian xem xét, bổ sung một góc nhìn mới và phát hiện ra tham nhũng.

Nếu bạn muốn bắt đầu thực hiện loại hình báo chí điều tra, hãy nên xem xét sự an toàn, xem xét các câu chuyện một cách có hệ thống và đảm bảo phóng sự của bạn đến được với những người có thể hành động, đồng thời lưu ý rằng công chúng nói chung có thể không tham gia như bạn muốn.

Đối với ngành, điều quan trọng là phải hỗ trợ các phóng viên điều tra, giữ an toàn cho họ và khuyến khích sự đa dạng dưới mọi hình thức.