(Thanh tra) - Tình trạng hàng giả được “hợp pháp hóa” hồ sơ để xuất chính ngạch, lọt qua các khâu kiểm soát đang cho thấy một mặt trận gian lận ngày càng tinh vi, có tổ chức.
Hàng giả từ lâu đã là vấn nạn nhức nhối trong tiêu dùng nội địa. Nhưng điều đáng lo hơn là chúng đang từng bước thâm nhập vào chuỗi xuất khẩu chính ngạch – qua mặt các khâu kiểm soát, len lỏi vào hệ thống logistics, thậm chí mang danh “hàng Việt Nam” để vào những thị trường khó tính như Mỹ, EU.
Những vụ việc điển hình do lực lượng Hải quan phát hiện trong thời gian qua đã cho thấy một thực trạng đáng báo động: tội phạm thương mại không chỉ thay đổi phương thức hoạt động, mà còn khai thác triệt để các kẽ hở pháp luật, lợi dụng cơ chế quá cảnh, tạm nhập – tái xuất để hợp thức hóa hàng hóa vi phạm.
Loạt bài “Nghịch lý hàng giả đi chính ngạch”, chúng tôi sẽ lần lượt làm rõ các chiêu thức tinh vi, cung đường phức tạp của hàng giả đội lốt xuất khẩu, đồng thời phản ánh những cảnh báo, kiến nghị từ lực lượng chuyên trách và giới chuyên gia nhằm bịt kín những lỗ hổng đang bị khai thác một cách có hệ thống.
Kẽ hở chính ngạch – Cửa ngõ cho hàng giả xuất khẩu
Chỉ trong vài tháng đầu năm 2025, hàng loạt vụ việc do lực lượng Hải quan phát hiện đã hé lộ bức tranh đáng báo động về hàng giả xuất khẩu chính ngạch.
Ngày 17/6/2025, tại cảng Cái Mép, Chi cục Điều tra chống buôn lậu (Cục Hải quan) phối hợp với các lực lượng kiểm tra container SEGU6572450 quá cảnh từ Campuchia đi UAE, phát hiện 1.050 thùng (tương đương 52.500 cây) thuốc lá Chesterfield giả mạo, trị giá ước tính hơn 48,6 tỷ đồng. Đại diện quyền sở hữu trí tuệ (Công ty Luật T&G) xác nhận đây là hàng giả theo quy định của pháp luật.
Ngày 5-6/6/2025, tại cảng Cát Lái, kiểm tra lô hàng xuất khẩu của Công ty TNHH nhập khẩu V.H.P, lực lượng Hải quan phát hiện 84.000 bao thuốc lá Marlboro được giấu tinh vi bên trong hai bồn thép hàn kín, không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc hợp pháp. Trị giá lô hàng khoảng 3,05 tỷ đồng. Chi cục đã khởi tố vụ án hình sự và chuyển hồ sơ cho Công an TP. Hồ Chí Minh.
Trước đó, ngày 28/4/2025, tại cảng Cái Mép (Bà Rịa - Vũng Tàu), Chi cục phối hợp với Hải quan Cửa khẩu Cái Mép và Công an tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (nay là TP. Hồ Chí Minh) kiểm tra container của Công ty TNHH XNK M.V, phát hiện 525.000 bao thuốc lá mang nhãn “Manchester – United Kingdom” được khai báo là giấy vệ sinh. Qua xác minh, lô hàng có dấu hiệu giả mạo nhãn hiệu của Công ty J.S.S Tobacco Ltd. (Anh). Công an tỉnh đã khởi tố vụ án buôn bán hàng giả.
Ngày 03 và 09/4/2025, tại cảng Cát Lái (TP. Hồ Chí Minh), Đội Kiểm soát chống buôn lậu số 3 (thuộc Chi cục Điều tra chống buôn lậu) phối hợp với các lực lượng chức năng kiểm tra 02 container của Công ty TNHH XNK TM DV VT A.K xuất khẩu đi Australia và Malaysia. Qua kiểm tra, phát hiện tổng cộng 253.140 bao thuốc lá mang nhãn hiệu Marlboro, Manchester, Esse, Double Happyness 9. Trị giá ước tính khoảng 12 tỷ đồng. Doanh nghiệp khai báo đứng tên ủy thác xuất khẩu, không trực tiếp đóng hàng. Cơ quan Hải quan đã khởi tố vụ án hình sự và chuyển hồ sơ cho Công an TP. Hồ Chí Minh điều tra theo thẩm quyền.
Đại diện Cục Hải quan cho biết, tình trạng này không còn là cá biệt mà đang có xu hướng tổ chức bài bản hơn, tinh vi hơn, với sự tham gia của các pháp nhân được dựng lên chuyên để thực hiện các hoạt động tạm nhập – tái xuất trá hình.
Trao đổi với phóng viên, ông Đặng Văn Đức – Phó Chi cục trưởng Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan – nhận định: “Nếu trước đây, hàng giả chủ yếu nhắm đến thị trường nội địa thì hiện nay, nhiều đối tượng chuyển hướng xuất khẩu nhằm hợp thức hóa nguồn gốc, tăng lợi nhuận và tránh rủi ro hơn so với tiêu thụ trong nước. Thậm chí, không ít lô hàng còn được ‘gắn mác’ Việt Nam để dễ dàng thâm nhập các thị trường cao cấp như EU, Mỹ”.
Những chiêu trò “mượn đường” qua mặt kiểm soát
Theo ông Đức, thủ đoạn phổ biến hiện nay là tạm nhập từ Trung Quốc, sau đó tái xuất đi nước thứ ba dưới nhãn mác Việt Nam. Cụ thể, hàng giả được đưa vào Việt Nam với mục đích tạm nhập – tái xuất, nhưng trên đường vận chuyển, chúng được thay đổi nhãn hiệu, gắn nhãn “Made in Vietnam”, sử dụng hóa đơn vận tải thể hiện cảng xuất phát là Việt Nam để đánh lừa hệ thống kiểm soát của nước nhập khẩu.
Các tuyến đường bị lợi dụng cũng ngày càng đa dạng và phức tạp. Tuyến đường bộ Việt Nam – Trung Quốc, với nhiều đường mòn, lối mở, tiếp tục là nơi được sử dụng để vận chuyển hàng hóa vào Việt Nam, trước khi hợp pháp hóa để xuất khẩu chính ngạch. Đường biển qua các cảng lớn như Hải Phòng, Đà Nẵng, Cái Mép – Thị Vải, vốn có lưu lượng hàng hóa khổng lồ và tỷ lệ kiểm tra thực tế còn hạn chế, trở thành điểm nóng cho các lô hàng ngụy trang. Với các loại hàng nhỏ gọn, giá trị cao như mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, linh kiện điện tử…, đường hàng không vẫn là lựa chọn ưu tiên vì thời gian nhanh và xác suất bị kiểm tra thấp.
Một chiêu thức ngày càng phổ biến là hàng từ Trung Quốc quá cảnh Campuchia – Việt Nam – nước thứ ba. Bằng cách đi vòng như vậy, đối tượng buôn lậu tạo vỏ bọc “sản xuất tại Việt Nam”, tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) để xâm nhập vào các thị trường có yêu cầu cao về xuất xứ.
“Đối tượng phạm pháp giờ đây không còn là cá nhân nhỏ lẻ. Chúng sử dụng pháp nhân được đăng ký đàng hoàng, thuê kho bãi, dịch vụ vận chuyển chuyên nghiệp và có cả bộ phận làm thủ tục hải quan. Một số doanh nghiệp logistics có thể trở thành ‘nạn nhân bất đắc dĩ’ khi vô tình tiếp tay mà không biết” – ông Đức cảnh báo.
Hệ lụy dài hạn và lời cảnh tỉnh cho chính sách
Hệ lụy từ việc hàng giả “đội lốt” hàng Việt xuất khẩu chính ngạch là vô cùng nghiêm trọng. Không chỉ gây thiệt hại về kinh tế và thất thu ngân sách, mà còn đe dọa trực tiếp đến uy tín thương hiệu quốc gia và niềm tin của các đối tác quốc tế vào hàng hóa xuất xứ Việt Nam.
Ông Đức cho rằng: “Nếu không siết chặt quản lý ngay từ khâu pháp nhân – đăng ký doanh nghiệp, cũng như nâng cấp năng lực giám sát tại các cửa khẩu, Việt Nam có thể đối mặt với nguy cơ bị đánh giá thấp về năng lực kiểm soát gian lận thương mại, từ đó bị áp thêm hàng rào kỹ thuật hoặc bị điều tra chống gian lận xuất xứ”.
Đồng quan điểm, ông Trần Chí Dũng – Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp Logistics Việt Nam (VLA) – cho biết nhiều doanh nghiệp logistics đã bắt đầu bị ảnh hưởng khi bị gọi tên cùng lô hàng vi phạm, dù họ chỉ là đơn vị vận chuyển theo hợp đồng.
“Việc kiểm tra lý lịch hàng hóa, xác minh pháp lý của chủ hàng là điều nằm ngoài năng lực thực tế của các công ty giao nhận. Chúng tôi rất cần một cơ chế phối hợp chặt hơn giữa hải quan, công an kinh tế và cộng đồng logistics để vừa bảo vệ doanh nghiệp làm ăn chân chính, vừa bóc tách được các ‘vỏ bọc hợp pháp’ đang bị tội phạm lợi dụng”, ông Dũng nhấn mạnh.
Với hàng loạt vụ việc, những cảnh báo từ cơ quan hải quan và cộng đồng doanh nghiệp, một số chuyên gia pháp lý nhận định với chúng tôi rằng, đã đến lúc cần xem xét lại toàn bộ hành lang pháp lý cho hoạt động tạm nhập – tái xuất, kiểm soát xuất xứ và thanh tra pháp nhân. Bởi nếu không chặn đứng được từ khâu dựng pháp nhân, thì dù có tăng cường kiểm tra bao nhiêu cũng chỉ là giải quyết phần ngọn.
Kỳ 2: Vết trượt từ những khoảng trống pháp luật
