Theo kết quả điều tra, từ tháng 3/1997 đến cuối năm 1998, Nông trường Cà phê Đức Lập (sau là Công ty Đức Lập) ký 3 hợp đồng với Công ty TNHH Long Vân thi công công trình điện trị giá hơn 2,85 tỷ đồng. Qua 24 lần chi ứng tiền, Công ty Long Vân đã nhận 2,66 tỷ đồng, nhưng khi hai bên nghiệm thu xác định giá trị các công trình chỉ đạt hơn 2 tỷ đồng. Như vậy, Công ty Long Vân đã ứng vượt giá trị thực tế thi công hơn 653 triệu đồng, khi ứng tiền phía Long vân chỉ đưa trực tiếp giấy tờ cho ông Trần Công Trí, Giám đốc Nông trường Đức Lập ký duyệt rồi đến bộ phận tài vụ làm thủ tục chi tiền, mà không hề cập nhập đầy đủ vào sổ sách, nên phát sinh tình trạng ứng vượt. Việc làm trên đã vi phạm khoản 5 Điều 35 Nghị định 42/NĐ-CP của Chính phủ, vì theo quy định cấp vốn phải giữ lại 5% giá trị cho đến khi công trình được quyết toán hoàn công. Ngoài ra, nông trường không lập báo cáo đầu tư trình UBND tỉnh phê duyệt, không lập dự toán thiết kế kỹ thuật, thẩm tra thiết kế trước khi tổ chức ký hợp đồng thi công.

Ngày 30/12/1997, Giám đốc Công ty Long Vân, Võ Văn Vân ký hợp đồng bán cà phê cho Nông trường Đức Lập và xin ứng trước 1 tỷ đồng, trong thời hạn 3 tháng. Ông Trí chỉ ký duyệt cho ứng trước 500 triệu đồng từ tiền vốn vay ngân hàng, trong thời hạn 2 tháng với lãi suất 1,1%/tháng. Đến ngày 10/01/1998, nông trường tiếp tục ký hợp đồng với Long Vân và cho ứng tiếp 400 triệu đồng, thời hạn giao cà phê vào giữa tháng 3/1998. Đến hạn giao hàng nhưng không có cà phê thực hiện theo hợp đồng, nên nông trường tính lãi suất đối với khoản tiền 900 triệu đồng đã chi ứng cho Long Vân.

Ngày 15/3/2000, Công ty Long Vân qua 3 lần chuyển trả lại 320 triệu đồng cho Nông trường Đức Lập, và hai bên tiến hành lập biên bản đối chiếu công nợ, xác định phía Long Vân còn nợ 797,7 triệu đồng. Đến ngày 21/3/2000, Công ty Long Vân có giấy đề nghị nông trường cho vay 1 tỷ đồng chăm sóc cây cà phê và cũng trong ngày này được ông Trí duyệt cho vay 750 triệu đồng theo Hợp đồng tín dụng số 66, với lãi suất 1,1%/tháng, thời hạn trả nợ đến 31/12/2000. Thực tế Công ty Long Vân không hề nhận tiền vay mà ký các chứng từ để hợp thức hóa sổ sách, còn khoản tiền trên được đại diện Long Vân bù thêm 47,7 triệu đồng để hoàn trả khoản nợ 797,7 triệu đồng trước đó.

Từ năm 2000 - 2002, Công ty Long Vân qua 6 lần mới trả nợ được 120 triệu đồng, số tiền vay gốc đến nay Long Vân còn nợ của Đức Lập là 671,3 triệu đồng, tính đến cuối năm 2011, riêng khoản lãi phát sinh lên hàng tỷ đồng. Khi xác minh địa chỉ của Công ty Long Vân tại A67, khu khu dân cư Hiệp Phúc, phường Tân Lợi TP. Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk, nhưng tại đây không có mặt ông Vân, cũng như lãnh đạo Công ty Long Vân. Công ty Đức Lập không có chức năng cho vay tín dụng, nhưng lại cho Long Vân vay số tiền lớn mà không cần thế chấp tài sản. Hậu quả, hiện tại Công ty Long Vân nợ của Đức Lập cả gốc lẫn lãi gần 2 tỷ đồng.

Năm 1997, lãnh đạo Công ty Đức Lập họp thống nhất việc tổ chức kinh doanh cà phê xuất khẩu, việc làm này được giao cho ông Nguyễn Phố, Phó Giám đốc kiêm Trưởng phòng Kinh doanh và ông Nguyễn Lê Giang, Trưởng Văn phòng đại diện tại TP. Hồ Chí Minh thực hiện. Từ năm 1997 - 1999, Công ty có tổng chi phí xuất khẩu hơn 13,4 tỷ đồng và đã giữ lại hơn 1,95 tỷ đồng dùng chi có các khoản trích lương gián tiếp khối hành chính 831,7 triệu đồng, phí lãnh đạo đi giao dịch 417 triệu đồng, trích phí thông tin 419 triệu đồng... Tất cả các khoản này đều không có chứng từ hợp lệ mà chỉ căn cứ theo định mức để lập bảng kê rút tiền, rồi đưa cho ông Phạm Ngọc Tuấn quản lý, chi tiền theo chỉ đạo của Giám đốc. Trong đó, chi cho ông Trí 374 triệu đồng, Nguyễn Phố 145 triệu đồng, Nguyễn Hồng Minh 348,7 triệu đồng, ông Lê Thanh Mão, Bí thư đảng ủy công ty 122 triệu đồng. Số tiền còn lại gần 966 triệu đồng, được ông Trí chỉ đạo chi quà biếu, tiếp khách, lương hành chính gián tiếp... Đây là hành vi lấy tiền công quỹ để lập quỹ riêng để tiền chi cho các cá nhân có trách nhiệm ở đây. Trong quá trình điều tra, ông Trí đã nộp lại 145 triệu đồng, ông Minh nộp đủ 348,7 triệu đồng, ông Mão nộp 122 triệu đồng; riêng ông Phố chưa nộp đồng nào vì đã chết từ năm 2005.

Chưa hết. Lãnh đạo Công ty Đức Lập trong thời gian từ năm 2000 - 2001 đã vay vốn của ngân hàng với số tiền hơn 42 tỷ đồng để chăm sóc cây cà phê và thu mua sản phẩm. Công ty đã ký nhiều hợp đồng đầu tư vốn cho các đại lý thu mua cà phê mà các đại lý này không có bất kỳ tài sản nào ràng buộc để trả nợ ứng cho công ty và đã được duyệt cho ứng hơn 42,8 tỷ đồng. Hậu quả đến cuối năm 2001, các đại lý nợ công ty 1.003 kg cà phê quy đổi và đến năm 2011, tổng số cà phê còn nợ nâng lên 744.398 kg, không có khả năng thanh toán sản phẩm. Trong các đại lý chiếm dụng tiền vốn công ty có Lê Thị Kim Yến nợ 18.381 kg, Hưng Trang nợ 37.898 kg, riêng ông Phạm Văn Sáu còn nợ 54.000 kg cà phê, hiện đang chấp hành án 14 năm tù về tội lừa đảo. Một số ít đại lý xin trả dần tiền ứng mua cà phê, còn trường hợp Hưng Trang, Kim Yến, Tòa tuyên buộc trả lại tiền cho Công ty Đức Lập nhưng khi thi hành án thì cả hai không có tài sản gì đáng giá. Như vậy, việc ông Trí cho các đại lý ứng tiền chốt giá thu mua cà phê từ nguồn tiền vay của ngân hàng là không sử dụng tiền vay đúng mục đích, khi cho ứng cũng không bắt buộc các đại lý phải thế chấp tài sản theo quy định, nên gây thất thoát về kinh tế khá lớn.

Kết quả điều tra đã đủ căn cứ xác định Giám đốc Trần Công Trí có dấu hiệu “Cố ý làm trái các quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng”. Các ông Trí, Phố, Mão, Minh phạm vào tội “Tham ô tài sản”. Tuy nhiên, ngoại trừ ông Phố đã chết, còn lại ông Trí bị cách chức, các ông Mão và ông Minh đã nghỉ hưu từ lâu, cho nên đến nay chưa có người nào bị xử lý theo pháp luật. Dư luận đặt câu hỏi: Liệu các cá nhân trên chỉ hoàn trả lại tiền đã chiếm đoạt riêng mình, là có thể rũ bỏ trách nhiệm về các khoản thất thoát tiền tỷ khác ở Công ty Đức Lập?

Nguyên Ngọc Phó